Romans
à Historia gatunku:
Romans rycerski à 3 grupy tekstów:
o Średniowieczne utwory o królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu, poematy o Rolandzie i Amadisie de Gaula oraz jego towarzyszach.
o Średniowieczne i renesansowe historie o nowych bohaterach pochodzących zwykle z podań lokalnych, m.in. Meluzyna, Magielona, Perceforest, Jean de Paris.
o Niemieckie utwory powieściowe z oświecenia i romantyzmu inspirowane eposem Nibelungenlied i niektórymi gatunkami literatury trywialnej, m. in. powieścią gotycką.
Volksbuch (niem. księga ludowa) – książka popularna z XV-XVI w. przeznaczona dla mniej wykształconych odbiorców. W oświeceniu przeszła do obiegu ludowego. W obiegu inteligenckim w XIX w, wyparła ją przygodowa powieść historyczna.
W Polsce: Cesarz Oktawian, Piękna Meluzyna, Historia o Magielonie i przekłady niemieckich utworów.
Cechy:
o Większość utworów jest anonimowa, zawiera elementy różnych tradycji i kultur literackich, być może część tekstów była przekazywana ustnie.
o Tytułowano je jako „historię prawdziwe”, ale pełne były nieścisłości i fałszywych faktów historycznych; wprowadzały w świat fantastyki.
o Istnieje czasoprzestrzeń awanturnicza.
o Obiegowość motywów.
o Stała topika narracyjna.
o Motyw zwycięstwa dobra nad złem.
Romans i dramat zbójecki – gatunki przygodowe ilustrujące dzieje band zbójeckich i ich przywódców, przypominający opowieści o „zbójnikach ludowych” takich jak Janosik. Ukształtowały się na bazie Zbójców Schillera (postać szlachetnego bandyty). Romans zbójecki zastąpił romans rycerski, ale ustąpił miejsca powieści tajemnic i powieści kryminalnej, ale jeszcze w XX w. pojawiały się powieści zeszytowe o tematyce zbójeckiej, np. Jeździec w masce (Zorro).
Znane utwory:
§ Kartusz, słynny bandyta we Francji, jego życie wstępne i przypadki (pisał o nim m. in. Paul Walter),
§ powieść: Abelino Zschokke,
§ powieść: Rinaldo Rinaldini Christian August Vulpius,
§ dramaty: Abelino, Rinaldini, Kartusz,
§ dramaty: Robert dowódca rabusiów, Straszliwy trybunał Jean Lamartellière
§ dramat: Las okropny, czyli rozbójnicy kalabryjscy Jodeph Loaisel de Tréagate.
à Romans jako gatunek literatury popularnej
· Teksty epickie o miłosnej tematyce, powieści z marginesu literatury wysokiej i kiczowatej, wykorzystujące zasadę kontrastu zwłaszcza w ujęciu bohaterów i przestrzeni, w jakiej się poruszają.
· Schemat fabularny (może być modyfikowany):
o spotkanie,
o oczarowanie/niechęć/wrogość,
o rozłączenie/konieczność obcowania/spotkań,
o wzrost uczucia/tęsknota/porządanie/miłość/lęk/wstręt/nienawiść,
o przeszkody (pozornie nie do pokonania) związane z cierpieniem, nadzieją na zmianę,
o sprzymierzeńcy/wrogowie,
o przyspieszona akcja,
o tragedia lub happy end.
· Wzory romansu:
o Księga tysiąca i jednej nocy,
o Kamasutra,
o Gracka, awanturnicza powieść prób,
o Miłość nazareńska i tristianiczna (średniowiecze)
o Legendy i gesta,
o Renesans: erotyka jako rozrywka,
o XVII w. – „damy serca”.
o Romantyzm: miłość nieszczęśliwa,
o XX w. – psychologia uczuć.
· Archetypiczne źródła romansu:
o Mity, baśnie, folklor.
o Baśniowe postacie: Kopciuszek, książę, czarownica, głupi Jaś, wróżka.
o Utarte w świadomości przestrzenie i schematy fabularne ze szczęśliwym zakończeniem.
· Romans jest intertekstualny.
· Romans popularny zwany bajką dla dorosłych cechował się opozycjami, np. zły-dobry, znane-nieznane, piękne-brzydkie.
· Polski romans popularny:
o Wzorce: Zosia z Pana Tadeusza, „Hajduczek” i Oleńka z trylogii Sienkiewicza, Wokulski i Łęcka z Lalki Prusa.
o Przestrzeń: kresy, góry, dworek.
o Twórcy:
§ Maria Rodziewiczówna,
§ Helena Mniszkówna:
· Trędowata
§ Paweł Staśko:
· Hetera
§ Juliusz German:
· Iwonka i Jacek,
· Gwiaździsta noc
§ Irena Zarzycka:
· Dzikuska
§ Mieczysław Srokowski:
· Kult ciała
· Odmiany romansu popularnego:
o Sentymentalny – czuły, łzawy, z rozbudowanymi opisami uczuć, retrospekcjami i monologami, wspomnieniami i tęsknota do miłości.
o Dworkowy – akcja rozgrywa się głównie na dworkach, w kręgu rodziny, natury. Zazwyczaj ma szczęśliwe zakończenie.
o Z życia wyższych sfer – nieudane związki małżeńskie, najczęściej melodramaty, wzorowane na obcojęzycznej literaturze, związane z rzeczywistością społeczną.
o Salonowy (pol. buduarowy) – oparty na flircie, występują elementy erotyczne.
o Pornograficzny – znany szczególnie na zachodzie, ukazywał „śmiały seks”, wulgarny i prymitywny.
o Kresowy i antybolszewicki (Antoni Marczyński) – polityczna odmiana romansu.
o Prawdziwy (Z. Nałkowska, M. Kuncewiczowa, H. Boguszewska)– kobieca odmiana powieści romansowej powstała po wojnie.
o Antysentymentalne – związane z poroza męską, unikanie uczuć, krótkie przygody – romansiki.
Romanse współczesne:
Polska
o Izabela Sowa - „owocowa” trylogia: Smak świeżych malin, Cierpkość wiśni, Herbatniki z jagodami.
o Monika Szwaja, Stateczna i postrzelona,
o Katarzyna Grochola, Nigdy w życiu
Świat:
o Candance Bushnell, Seks w wielkim mieście,
o Helen Fielding, Dziennik Briget Jones
Bibliografia:
1. Słownik literatury i kultury popularnej, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006.
1
Kalietis