2
KONCEPCJA PEDAGOGICZNA
MARII MONTESSORI
SPIS TREŚCI:
1. Życie Marii Montessori………………………………………. 3
- tło historyczne i wpływy środowiskowe
2. Główne założenia pedagogiki Marii Montessori………………. 7
2. 1. Koncepcja pedagogiki Marii Montessori ………………… 7
2.2. Zasady pedagogiczne Montessori ………………………… 8
2.3. Kara a nagroda ………………………………………………9
2.4. Rola nauczyciela ……………………………………………10
2.5. Wychowanie religijne ……………………………………… 12
3. System Marii Montessori w Polsce………………………… …13
4. Metoda Montessori a edukacja dzieci niepełnosprawnych……..15
Literatura………………………………………………………... 17
1. Życie Marii Montessori – tło historyczne i wpływy środowiskowe
Koniec wieku XIX i początek XX to bardzo trudny okres w dziejach włoskiego narodu. Pomimo politycznego zjednoczenia nadal utrzymywały się w kraju rażące różnice między północą, a południem, miastem i wsią, bogatymi i biednymi. Elita nadal miała decydujący głos w sprawach państwa. Ogromna liczba robotników i chłopów żyła w nędzy. Coraz więcej ludności napływało ze wsi do miast za chlebem, szukając pracy w nowo powstałych fabrykach i zakładach pracy. Bardzo szybko zaczęło brakować mieszkań jak miejsc pracy. Powstawały dzielnice nędzy. Wiele dzieci było zmuszone do podjęcia pracy. Szkoła stała się udziałem dzieci tylko z rodzin lepiej sytuowanych. Mimo iż, w 1859 roku wyszła ustawa nakazująca powszechny obowiązek szkolny, to jednak w 1860 roku trzy czwarte wszystkich mieszkańców mających ponad 10 lat nie umiało pisać, ani czytać.
W dobie tak trudnej sytuacji społeczno- politycznej przyszło żyć, działać i pracować Marii Montessori.
Maria Montessori przyszła na świat w 1870 w Chiaravalle , w prowincji Ancona we Włoszech. Jej ojciec Alessandro Montessori ( 1832- 1915), był urzędnikiem finansowym w Watykanie i pracował jako inspektor w przemyśle solnym i tytoniowym. Później objął urząd inspektora w zarządzie finansowym Romagny. W Chiaravalle kontrolował tamtejszy przemysł tytoniowy, gdzie poznał swoją przyszłą żonę. W młodości walczył w wojnach narodowo- wyzwoleńczych. Studiował arytmetykę i retorykę.
Matką Marii była Renilde Stoppani (1840- 1912). Pochodziła z rodziny właścicieli ziemskich i była bratanicą sławnego przyrodnika Antonio Stoppaniego. Była kobietą otwartą i zainteresowaną nowościami, chociaż żyła w kręgu rodziny. Maria w matce znalazła sojuszniczkę swych poczynań.
W 1873 państwo Montessori przeniosło się do Florencji, a w 1875 do Rzymu. Dla matki Marii było to prawdziwe błogosławieństwo. Rzym stwarzał optymalne możliwości kształcenia, gdyż był przepełniony uniwersytetami, teatrami, muzeami. W wieku sześciu lat Maria rozpoczęła edukację w szkole publicznej. Ponieważ miała skłonności do nauk przyrodniczych i matematycznych, w wieku trzynastu lat nie podjęła nauki w tradycyjnym gimnazjum, lecz w szkole, gdzie kładziono nacisk na nauki techniczne i przyrodnicze.
Młoda Maria Montessori od najmłodszych lat była wdrażana do społecznej odpowiedzialności. Codziennie otrzymywała określoną pracę do wykonania na rzecz innych, np. robiła na drutach rzeczy dla biednych, chodziła na spacery z upośledzoną dziewczynką z sąsiedztwa. Drobne czynności wykonywała z radością i ochotą, co znajdzie później odbicie w jej pedagogice.
Maria Montessori, mimo sprzeciwu ojca i utrudnień chciała podjąć studia medyczne zarezerwowane tylko dla mężczyzn. Gdy została odrzucona podjęła studia przyrodnicze i matematyczne, które ukończyła egzaminem w 1892 roku otrzymując,, Diploma di licenza”, świadectwo uprawniające do rozpoczęcia studiów medycznych. Raz poniżona zwróciła się z prośbą o protekcję do osobistości państwowych, a nawet do samego papieża Leona XIII. To właśnie on poparł jej prośbę i otworzył przed nią drzwi akademii medycznej. Maria Montessori była pierwszą kobietą studiującą medycynę, co wzbudziło olbrzymią sensację. Dla Marii nastał ciężki okres, by wytrzymać w tym męskim fachu. Oczy profesorów i studentów niemal bez przerwy były zwrócone na młodą studentkę. Wszyscy oczekiwali na jej pierwszą oznakę słabości. Pomimo oficjalnej zgody na studiowanie była dyskryminowana. Do sali wykładowej mogła wejść, kiedy weszli wszyscy studenci. Razem z mężczyznami nie mogła dokonywać sekcji zwłok. Sama, wieczorami w obecności damy do towarzystwa musiała pracować nad anatomią człowieka. Aby znieść zapach środków konserwujących zwłoki, wynajęła mężczyznę, który stał obok niej i palił fajkę. Przed końcem studiów medycznych skierowała swoje zainteresowania w stronę pediatrii i psychiatrii. W 1897 roku zakończyła studia medyczne olśniewającym wynikiem- na 110 punktów otrzymała 105. Odtąd pierwszej lekarce we Włoszech poświęcono bardzo dużo uwagi, informowały o niej wszystkie ówczesne gazety w całej Europie.
W tym samym roku została wybrana na delegatkę do reprezentowania swego kraju na Wielkim Kongresie Kobiet w Berlinie. W następnych latach pracowała w szpitalu w Rzymie oraz prowadziła własną praktykę lekarską. Leczyła nie tylko ciało, ale duszę. Zawsze była wrażliwa i otwarta na cierpienia i żale pacjentów. Od 1897 podjęła pracę jako asystent ochotnik w klinice psychiatrycznej. Tam natrafiła na grupę dzieci upośledzonych umysłowo, które stłoczone były w jednym pokoju i pozostawione bez opieki. Los tych dzieci głęboko wzruszył Montessori. Zaczęła studiować dzieła francuskich lekarzy: Jeana- Marca Gesparda Itarda oraz jego ucznia Edouarda Seguina. Zapoznała się z metodami, które miały pomóc godniej żyć dzieciom upośledzonym i głuchoniemym. Domagała się urządzenia specjalnych szkół dla dzieci upośledzonych umysłowo.
Maria Montessori była aktywnym członkiem Międzynarodowej Ligi Dla Wychowania Dzieci Niepełnosprawnych, a w 1899 roku została powołana do wykładania na uczelni kształcącej nauczycieli. W 1900 roku została dyrektorem instytutu kształcącego nauczycieli do pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo. Wreszcie mogła udowodnić, że w istocie dzieci niepełnosprawne były bardzo pojętne. Próbowała ćwiczyć percepcję i sprawność dzieci, podając im między innymi różnego rodzaju cylindry, które miały zostać umieszczone przez nie w pasujących do nich zagłębieniach. Ciągle dobierała zapachy, kształty i kolory polecając dzieciom je porównywać i porządkować. W 1901roku nagle pozostawiła swój instytut. Przyczyną tego były narodziny jej nieślubnego syna, którego oddała na wychowanie. Często jednak go odwiedzała, a gdy dorósł towarzyszył jej w wykładach. W 1906 roku otrzymała niezwykłą propozycję. Miała zająć się opieką biednych dzieci, podczas nieobecności ich rodziców. Wielu jej przyjaciół nie mogło się pogodzić z faktem, że lekarz i wykładowca ma zostać zwykłą kierowniczką. 6 stycznia został otwarty pierwszy dom dziecięcy w San Lorenzo. Montessori zaprojektowała małe stoły i krzesełka dopasowane do wzrostu dzieci, zorganizowała zabawki, przybory do pisania, malowania. Jako wychowawczyni, została zatrudniona kobieta, którą Montessori pouczyła o sposobie użycia materiałów dydaktycznych i opieki nad dziećmi. W ten sposób mogła dalej pracować jako wykładowca, chociaż często odwiedzała dom. Uczyła dzieci nie tylko posługiwania się materiałami dydaktycznymi, ale ćwiczyła umiejętności niezbędne w życiu codziennym. W celu nauczania czytania i pisania wymyśliła zestaw liter z papieru ściernego. W ciągu kilku tygodni dzieci nauczyły rozpoznawać się litery, nawet sylaby, czy zdania. Natomiast w nauce czytania pomagały karteczki z nazwami wyrazów naklejonych na odpowiednich przedmiotach. Ponieważ Maria Montessori była nie tylko pedagogiem, ale lekarzem, w związku z tym dbała o swoich wychowanków pod tym względem. Przeprowadzała regularnie badania lekarskie, przygotowywała propozycje zdrowego odżywiania, projektowała przyrządy gimnastyczne.
Swoją pracę pedagogiczną prowadziła nie tylko we Włoszech, ale i za granicami kraju. Tak więc na wielką skalę wprowadzała swój system wychowania i kształcenia w USA. Odwiedzała szkoły, wygłaszała referaty, prowadziła kursy.
Z Ameryki nie wróciła do rodzimych Włoch, lecz zamieszkała w Barcelonie, a w 1936 roku w Holandii. W krajach tych funkcjonowało wielkie grono zwolenników jej idei. W Holandii istniał ponad 200 szkół Montessori, także dla dzieci starszych. W 1939 roku wyruszyła do Indii. Mahatma Ghandi i Rabindranath Tagore byli zachwyceni jej ideami. Pomimo wojny pracowała nieustannie i wykształciła ponad 1000 nauczycieli.
W 1946 roku powróciła do Holandii, do swego domu w Amsterdamie. Jej energia twórcza pozostawała nadal niewyczerpana i pomimo swego wieku prowadziła kursy i publikowała. Jeszcze raz podjęła podróż do Indii i Pakistanu. Została wysunięta kandydatura do Pokojowej Nagrody Nobla. Zmarła 06. 05. 1952 roku w Nordwijk w Holandii.
2. GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PEDAGOGIKI MARII MONTESSORI
2.1. Koncepcja pedagogiki Marii Montessori
Koncepcja pedagogiczna Marii Montessori obejmuje cały rozwój dziecka, poczynając od narodzenia aż do wkroczenia w wiek dorosły. Osobowość człowieka pojmuje jako jedność. Jej pedagogika jest bezpośrednio skierowana na dziecko wraz z jego potrzebami, na jego spontaniczność, aktywność, samostanowienie oraz dążenie do niezależności od dorosłych. Można wyróżnić trzy kwestie:
- dzieci potrzebują odpowiednich środków do sensownego rozwoju
- dzieci dla prawidłowego rozwoju ich duchowych kompetencji powinny wykonywać ćwiczenia usprawniające ich zmysły
- dzieci potrzebują ruchu
Celem metody Marii Montessori jest przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia przez wspieranie jego potencjalnych możliwości. Twierdziła bowiem, iż dziecko ma własny, naturalny plan rozwoju, aktywizowany przez środowisko wychowawcze. Pedagogikę pojmowała jako ,, pomoc do życia”. Ojciec, matka czy wychowawca mogą pomóc dziełu
stworzenia, jednak dziecko w oparciu o działające prawa musi stwarzać się
samo. ,,Pomóż mi to zrobić samemu” – z tą prośbą zwróciło się kiedyś dziecko
do Montessori. To życzenie podawała później często jako główną myśl swojej koncepcji wychowania.
Podstawową metodą rozwijającego się dziecka jest obserwacja. W klasach Montessori nauczyciel jest zobowiązany do prowadzenia systematycznej i wieloaspektowej obserwacji dziecka. Do podstawowych technik obserwacyjnych zalicza się: dziennik obserwacji, technikę próbek zdarzeń, technikę próbek czasowych.
2.2. Zasady pedagogiczne Montessorii
Rozwojowi społecznemu dzieci kształconych w systemie Marii Montessori sprzyjają zasady pracy dydaktyczno- wychowawczej. Większość tych zasad zapewnia podmiotowy charakter wychowania, dzięki czemu może dokonywać się proces wzrastania i przystosowania dziecka w społeczeństwo i jego kulturę.
1.Zasada indywidualizacji
Należy dużą wagę przykładać do obserwacji dziecka , w celu poznania jego rozwoju, określania aktualnych umiejętności, preferencji, zainteresowań, uzdolnień oraz celu dostrzegania i wykorzystania – dla stymulacji rozwoju- okresów szczególnej wrażliwości na poszczególne rodzaje oddziaływań i momentów gotowości do uczenia się określonych umiejętności.
2. Zasada samodzielności
Ta zasada sprzyja dostępności wszystkich materiałów dydaktycznych, znajdujących się w sali. Mają one stałe miejsce na półkach, w specjalnie zaprojektowanych szafkach, skąd dzieci biorą je samodzielnie i odkładają. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzję, którym materiałem będzie pracować. Dziecko wykorzystując materiał, musi rozwiązać samodzielnie zadanie. Nie ma bowiem możliwości naśladowania innego dziecka. Samodzielności sprzyja również własny stolik każdego dziecka, a także opracowanie materiałów zgodnie z zasadą izolacji i stopniowania trudności oraz możliwości dokonania samokontroli. Wbudowanie kontroli błędów w materiał dydaktyczny służy uniezależnieniu się dziecka od dorosłych, a także kształtowaniu się jego osobowości, a zwłaszcza zdobywaniu poczucia wiary w siebie, umiejętności analizy i oceny własnego działania, rozwijaniu wewnętrznej motywacji do działania. Świadomość możliwości popełnienia błędu i szacunek do osób je popełniających dostarcza dzieciom duchowej wolności, zmienia relacje między nimi , a nauczycielem w bardziej partnerskie.
3. Zasada wolności i swobody działania
Dzięki niej dziecko może zredukować swoją zależność od dorosłych i rozwinąć własną autonomię. Zasada ta odnosi się do wyboru przez dziecko rodzaju aktywności oraz jej przedmiotu: czasu, miejsca i formy pracy oraz sposobu jej wykonania. Prawo dziecka do wyboru zadań, ról, partnerów działania kształtuje poczucie odpowiedzialności za siebie oraz poczucie wpływu. Oba te doświadczenia są podstawą kształtowania się u jednostki poczucia ,,przyczynowości osobistej”, podstawowego kryterium podmiotowości.
2.3. Kara a nagroda
Maria Montessori przyznawała prawo do błędu wszystkim ludziom. Wiele z nich człowiek naprawia błędy metodą prób i błędów. W ten sposób stale zdobywa nowe wiadomości i umiejętności niezbędne do zrozumienia popełnianych omyłek. Rozpoznanie błędu a nie kara prowadzi do jego usunięcia. Kara stanowi rodzaj poniżania, znieważa człowieka i ubliża jego
godności. Szkolny system kar i nagród odrywa uwagę dziecka od zadań
edukacyjnych i kieruje ją w stronę ewentualnych konsekwencji wykonania bądź niewykonania pracy. Elementem motywującym do nauki staje się prawdopodobieństwo otrzymania kary lub nagrody. Ponadto kary i nagrody wpływają rywalizację, współzawodnictwo, arogancję, donosicielstwo, zazdrość.
Nie znaczy to, że w systemie Montessori rezygnuje się z nagród. Są one jednak natury wewnętrznej, a nie zewnętrznej. Nagrodą staje się satysfakcja dziecka z dobrze wykonanego zadania. Zadowolenie wzrasta, gdy nauczyciel lub koledzy okazują zainteresowanie i solidarność z jego pracą. Kontrola błędu kryje się w materiale dydaktycznym, kontroli koleżeńskiej lub nauczycielskiej. Kiedy dzieci nauczą się nimi posługiwać, zrozumieją ideę samokontroli, a to pozwoli im osiągnąć perfekcję, posłuszeństwo i dyscyplinę.
Dyscypliny wg Montessori nie osiąga się przymusem czy nakazem. Dziecko stanie się posłuszne, gdy ukształtuje świadomą siłę woli i samo będzie mogło decydować o swoim zachowaniu.
2.4. Rola nauczyciela
Maria Montessori nauczyciela widzi jako pomocnika dziecka w jego uczeniu się. Nauczyciel, który zaakceptuje dziecko jako istotę żywą i pełną aktywności, jest w stanie zejść na drugi plan, daje wyzwalającą się energię do działania. Według niej dobrego pedagoga powinien cechować spokój, miłość, cierpliwość i szacunek do dziecka. Głównym zadaniem nauczyciela jest przygotowanie otoczenia; sala lekcyjna ma być przygotowana ujmująco, a zarazem funkcjonalnie oraz powinna gwarantować zewnętrzny ład i porządek
Maria Montessori określiła zadania pedagogów w 12 punktach:
1. Nauczyciel ma obowiązek materialnego porządku: precyzyjnie pielęgnować otoczenie tak by było ono zawsze czyste i uporządkowane;
2. Nauczyciel powinien uczyć korzystać z pomocy dydaktycznych;
3. Nauczyciel jest aktywny, kiedy zaznajamia dziecko z otoczeniem, a pasywny, kiedy to zaznajomienie nastąpiło;
4. Powinien obserwować uczniów, aby ich siły nie marnowały się na szukanie pomocy lub prośba o pomoc;
5. Musi spieszyć z pomocą tam, gdzie jest potrzebny;
6. Powinien słuchać i odpowiadać, kiedy jest do tego zapraszany;
7. Ma respektować pracujące dziecko bez przerywania mu;
8. ...
honda1987