standardy w postępowaniu i dokumentacji konserwatorskiej-parki ogrody.pdf

" #$%& $ ( )*+$ ,& r

-.+$*+ -/"0*+1 )/+0-$

!#!

Renata Stacha$czyk *

Problematyka konserwacji ogrodów zabytkowych,

ze wzgl&du na specy'k& zabytków tego rodzaju, ł*-

czy zagadnienia historyczne, estetyczne i techniczne

z przyrodniczymi. Dwa zasadnicze działania w tym

zakresie – ich ochrona i konserwacja – wymagaj*

okre+lonej pragmatyki post&powania, gwarantuj*cej

podj&cie wła+ciwych decyzji konserwatorskich 1 .

ców: w o+rodku krakowskim w gronie naukowców

skupionych wokół prof. J. Bogdanowskiego i w +ro-

dowisku warszawskim, najpierw przez W. Plapisa,

a pó=niej prof. L. Majdeckiego.

Zasług* tych +rodowisk jest zarówno teoretyczne,

jak i praktyczne uj&cie zasad post&powania 4 . Spo+ród

prac tego okresu wyró/ni> nale/y m.in. opracowanie

studialno-projektowe dla Łazienek Królewskich, wy-

konane przez L. Majdeckiego w ko<cu lat 60. ub.w.

Zawierało ono szereg studiów i analiz i uznane zosta-

ło w tym czasie za pierwsz* prac& słu/*c* zarówno

bezpo+rednio potrzebom rekonstrukcji, jak i wł*cze-

niu dodatkowych powierzchni parku dla współcze-

snych potrzeb 5 .

Od połowy lat 70. XX w. m.in. t* problematyk*

zajmował si& Zarz*d Ochrony i Konserwacji Zespo-

łów Pałacowo-Ogrodowych, pó=niejszy O+rodek

Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Instytucja ta nie

tylko popularyzowała zasady post&powania konser-

watorskiego poprzez własn* działalno+> projektow*,

ale i była ciałem opiniodawczym, oceniaj*cym prawi-

dłowo+> post&powania i dokumentacji projektowej

WYPRACOWYWANIE METOD DZIAŁANIA

Metody post&powania, zarówno w zakresie sporz*-

dzania dokumentacji, jak i realizacji, wypracowywano

w +rodowiskach polskich badaczy i konserwatorów

ogrodów ju/ od pocz*tku wieku XX 2 . Spo+ród naj-

wcze+niejszych wymienia si& przede wszystkim prace

A. Szyszko-Bohusza w Podhorcach. Po II wojnie +wia-

towej prace w tym kierunku zapocz*tkował G. Ciołek,

dzi&ki któremu powstały liczne opracowania inwen-

taryzacyjne, katalogowe, studialne i projektowe dla

wielu ogrodów zabytkowych. Stanowi* one po dzi+

dzie< podstawowy materiał =ródłowy dla bada< nad

tymi zabytkami w Polsce 3 . Prace te kontynuowane

były nast&pnie przez jego naukowych spadkobier-

* Autorka jest pracownikiem Pracowni Kształtowania Poli-

tyki Konserwatorskiej KOBiDZ.

1 J. Bogdanowski, Polskie ogrody ozdobne, Kraków 2000,

s. 222-223; ponadto: Współczesne problemy terminologii i prak-

tyki w ochronie i konserwacji zabytków, „Kurier Konserwator-

ski” 1994, nr 5.

2 L. Majdecki, Historia ogrodów, Warszawa 1981, s. 814.

3 J. Bogdanowski, jw., s.222, L. Majdecki, jw.

4 M.in. K. Chrabelski, G. Ciołek, Uwagi o potrzebie i metodzie

odbudowy ogrodów, „Ochrona Zabytków” 1949, R. 2, s. 15-

-19; J. Bogdanowski, Kompozycja i planowanie w architekturze

krajobrazu, Kraków 1976; L. Majdecki, Ochrona i konserwacja

zabytkowych zało#e$ ogrodowych, Warszawa 1993; A. Mit-

kowska z zespołem, Model post%powania konserwatorskiego

dla zdewastowanych zało#e$ ogrodowych przejmowanych przez

Agencj% Własno&ci Rolnej Skarbu Pa$stwa, „Studia i Materiały.

Ogrody”, 1994, 2 (8).

5 L. Majdecki, Łazienki. Przemiany układu przestrzennego za-

ło#enia ogrodowego, „Rejestr Ogrodów Polskich”, Warszawa

1969, z. 7.

$"0)+.-23* r

" #$%& $ ( )*+$ ,&

" #$%& $ ( )*+$ ,&

innych wykonawców 6 . Potrzeba taka wynikała z fak-

tu, i/ podstawowym mankamentem wielu projektów

rewaloryzacji tamtego czasu był brak studiów i analiz

układu przestrzenno-kompozycyjnego 7 .

Podnoszeniu standardów dokumentacyjnych i re-

alizacyjnych w praktyce słu/yło równie/ opracowanie

zasad i wytycznych do prac projektowych i realizacyj-

nych w ogrodach zabytkowych, zainicjowane przez

+rodowiska konserwatorskie. Wytyczne podpisane

w 1987 r. przez Generalnego Konserwatora Zabyt-

ków stanowiły materiał pomocniczy dla organów

konserwatorskich. Opracowane przede wszystkim

z my+l* obiektach o przeci&tnych warto+ciach, o czy-

telnym w ró/nym stopniu układzie przestrzenno-

-kompozycyjnym, dopuszczały wykonywanie doku-

mentacji uproszczonej, tzw. jednostadiowej. Pomimo

uproszczenia dokumentacja ta zawierała jednak tre-

+ci +wiadcz*ce o próbach analizy układu 8 .

Temu samemu celowi słu/yło opracowanie prof.

A. Mitkowskiej z zespołem PK Kraków, które opubli-

kowane zostało na pocz*tku lat 90. XX w. nakładem

O+rodka Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Przed-

stawiało ono zasady opracowania dokumentacji rewa-

loryzacji ogrodów zabytkowych dla zdegradowanych

ogrodów dworskich, przejmowanych wówczas przez

Skarb Pa<stwa z zarz*du likwidowanych pa<stwo-

wych gospodarstw rolnych. Zawarty w nim model

post&powania konserwatorskiego przedstawiał ze-

stawienie niezb&dnych działa< konserwatorskich dla

wszystkich obiektów tej grupy. Wobec planowanej

sprzeda/y tych obiektów w cało+ci lub cz&+ci, miały to

by> wskazania daj*ce szans& zatrzymania procesu de-

wastacji, uratowania ich przed całkowitym zatarciem

w krajobrazie i przedstawienia realnych perspektyw

u/ytkowania, które umo/liwiłoby przywrócenie utra-

conych warto+ci historycznej kompozycji 9 .

Opracowanie to, uznane w ówczesnych realiach

polityczno-gospodarczych za bezprecedensowe, po-

kazuje schemat działania, który rozpoczyna si& od

momentu przej&cia obiektu przez nowego wła+ciciela

(Agencj& Własno+ci Rolnej Skarbu Pa<stwa), a ko<-

czy na opracowaniu projektów, które warunkuj*

pó=niejsz* rewaloryzacj&. Krokami po+rednimi s*:

czynno+ci administracyjne (obj&cie ochron* prawn*,

uporz*dkowanie spraw własno+ciowych i podj&cie

decyzji funkcjonalnych) i proces badawczy (studium

historyczno-konserwatorskie, w tym przypadku bar-

dzo ograniczone, warto+ciowanie, sformułowanie

wytycznych konserwatorskich) 10 . Jest to wi&c wy-

kładnia, która mo/e mie> zastosowanie w przypadku

ka/dego ogrodu zabytkowego.

Spo+ród teoretycznych omówie< problemu nie

mo/na pomin*> opracowania prof. L. Majdeckiego,

pokazuj*cego schemat realizacji zada< konserwator-

skich przy rewaloryzacji ogrodu zabytkowego, oraz

pó=niejszego, prof. J. Bogdanowskiego 11 .

Wszystkie schematy post&powania, wynikaj*ce

z do+wiadcze< polskich konserwatorów ogrodów,

wskazuj* wi&c na potrzeb& działania zgodnie z okre-

+lonymi zasadami, a tak/e wykonywania poszczegól-

nych kroków z niezmienn* logik*, tj. od okre+lenia

zasobu, czyli jego poznania, poprzez waloryzacj&, wy-

tyczne do projektu i do realizacji 12 .

UWAGI OGÓLNE DOTYCZ#CE

POST$POWANIA PRZY REWALORYZACJI

OGRODÓW ZABYTKOWYCH

Podstawy teoretyczne prawidłowego post&powania

konserwatorskiego przy rewaloryzacji zabytkowych

ogrodów wynikaj* z teorii ochrony zabytków, czyli

doktryny konserwatorskiej, na któr* składaj* si& za-

lecenia wynikaj*ce z szeregu aktów prawnych i doku-

mentów.

W odniesieniu do omawianej grupy zabytków naj-

istotniejsze wydaj* si&: Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r.

o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz

Mi&dzynarodowa Karta Ogrodów Historycznych, tzw.

Karta Florencka, opracowana w 1981 r. Karta ta sta-

nowi uzupełnienie Karty Weneckiej i zawiera wska-

zania uwzgl&dniaj*ce specy'k& ochrony ogrodów za-

bytkowych.

Ustawa, karta oraz omówione wcze+niej opraco-

wania i do+wiadczenia wydaj* si& wystarczaj*cymi

6 Zadanie to o+rodek realizował w imieniu Ministra Kultury.

7 Stanowiło to podstawowy zarzut Głównej Komisji Kon-

serwatorskiej, powołanej do ich oceny w Ministerstwie Kul-

tury i Sztuki, wg: A. Michałowski, Parki i ogrody zabytkowe

w Polsce, stan 1991 rok, [w:] Parki i ogrody zabytkowe w Polsce,

„Studia i Materiały. Ogrody”, 1992, 1, s. 9. Działalno+> wy-

mienionych instytucji obecnie kontynuuje w cz&+ci Krajowy

O+rodek Bada< i Dokumentacji Zabytków.

8 Zawierała ona: 1. dokumentacj& stanu istniej*cego wraz

z rysem historycznym i opisem stanu zachowania, ilustro-

wan* plansz* zbiorcz* w skali 1:500 (z naniesieniem granic

parku i granic strefy konserwatorskiej, obrysu ro+linno+ci,

układu powi*za< widokowych, obiektów trwałych, układu

dróg, inwentaryzacji ogólnej zieleni); 2. projekt techniczno-

-wykonawczy uporz*dkowania i zabezpieczenia, wg: Zasady

i wytyczne dla prowadzenia prac w zabytkowych zało#eniach

ogrodowych, „Zarz*d Ochrony i Konserwacji Zespołów Pała-

cowo-Ogrodowych, Informacje Bie/*ce”, 01.09.1987, maszy-

nopis w zbiorach autorki.

9 A. Mitkowska z zespołem, jw.

10 Jw., s. 7.

11 L. Majdecki, jw., s. 358-360; J. Bogdanowski, jw., s. 220-

-232.

12 J. Bogdanowski, jw., s. 223-230.

" #$%& $ ( )*+$ ,& r

-.+$*+ -/"0*+1 )/+0-$

!#!

podstawami do wymagania okre+lonego toku po-

st&powania i wyznaczenia standardów dokumenta-

cji rewaloryzacji. Sama ustawa jako akt prawny nie

uwzgl&dnia tych wymaga<, a tak/e specy'ki zabyt-

ków ogrodowych 13 .

Niemniej w art. 25 cytowanej ustawy 14 , w odnie-

sieniu do wszystkich zabytków nieruchomych, a wi&c

równie/ ogrodów, jest mowa o konieczno+ci przygo-

towania dokumentacji w sytuacji, je+li wła+ciciel lub

posiadacz planuje u/ytkowanie obiektu zabytkowe-

go, czyli zagospodarowania na własne potrzeby lub

zgodnie z zało/onym celem u/ytkowym. Wydaje si&

wi&c, /e oznacza to podstaw& do wymagania przez

wojewódzkiego konserwatora zabytków okre+lonych

składników dokumentacji. W przypadku parków

i ogrodów byłaby to przede wszystkim:

a) dokumentacja okre+laj*ca stan zachowania

obiektu – tj. inwentaryzacja terenu i drzewostanu,

elementów architektonicznych,

b) dokumentacja okre+laj*ca historyczn* funkcj&

i warto+> obiektu – tj. zawieraj*ca badania historycz-

ne, analizy i studia.

Taki zakres dokumentacji pozwala na sformuło-

wanie odpowiedzi na pytanie o warto+> obiektu jako

cało+ci, warto+> poszczególnych składników, a w kon-

sekwencji umo/liwia podj&cie decyzji o zakresie mo/-

liwej adaptacji. Podobnie jak w przypadku innych za-

bytków nieruchomych, daje to równie/ podstaw& do

wymagania okre+lonego zakresu prac, sposobu ich re-

alizacji albo materiałów, które maj* by> zastosowane.

Warto zauwa/y>, /e o konieczno+ci opracowania

dokumentacji i warunkach prowadzenia prac wła+ci-

ciel zostaje pouczony w wytycznych, które wydaje mu

urz*d konserwatorski 15 . Niezwykle wa/ne jest, aby

wraz z nimi inwestor otrzymał informacj& o prio-

rytetach działa< w danym obiekcie, którymi w tym

wypadku powinno by> zachowanie substancji zabyt-

kowej i zachowanie autentyczno+ci kompozycji. To

z kolei mo/liwe jest tylko poprzez zde'niowanie cech

kompozycji i jej warto+ci w danym obiekcie.

W tym kontek+cie najcz&stsze problemy dotycz*

zde'niowania istoty samej kompozycji. Nale/y wi&c

wyja+ni>, /e zgodnie z Kart* Florenck* „kompozycja

architektoniczna ogrodu historycznego obejmuje:

rozplanowanie wraz rze=b* terenu, zespoły ro+linne,

ich rodzaje, rozmiary, gr& kolorów, ich zgrupowanie

i zró/nicowanie wysoko+ci w ka/dej z grup, elementy

konstrukcyjne i dekoracyjne, wody ruchome i stoj*ce,

w których odbija si& niebo” 16 .

Sformułowanie zalece< jest cz&sto utrudnione

ze wzgl&du na brak wystarczaj*cego rozpoznania

obiektu. Optymalnym rozwi*zaniem byłoby rozbicie

ich na etapy, co pozwoliłoby na unikni&cie sprzeczno-

+ci z pojawiaj*cymi si& przecie/ z czasem ustaleniami.

Wówczas ostateczne decyzje mogłyby by> podj&te po

wykonaniu niezb&dnych bada< i analiz.

Zalecenia, o których wy/ej mowa, stanowi* punkt

wyj+cia do wybrania wła+ciwego kierunku działania

w obiekcie i do opracowania dokumentacji niezb&d-

nej do przeprowadzenia prac konserwatorskich w za-

bytkowym zało/eniu zieleni.

KOLEJNO%& POST$POWANIA

Zasady post&powania wykładane s* studentom

szkół wy/szych, a tak/e stosowane w praktyce pro-

jektowej i rozpowszechniane przez publikacje krajo-

we i zagraniczne, m.in. tak/e przez działalno+> sta-

tutow* Krajowego O+rodka Bada< i Dokumentacji

Zabytków. Nale/y je zatem zaliczy> do standardów

post&powania i wymaga> powszechnego stosowania

w praktyce.

W post&powaniu maj*cym na celu przygotowa-

nie procesu rewaloryzacji, niezale/nie od drobnych

ró/nic pomi&dzy poszczególnymi =ródłami, zawsze

wyst&puj* w logicznym układzie charakterystyczne

etapy.

'. ()'+,+-'+ /:;<=->, rozpoczynaj*ce post&powa-

nie, obejmuj*:

pozyskanie danych administracyjnych, dotycz*cych

• w*, zebranie materiałów wyj+ciowych i wst&pne

okre+lenie granic kompozycji, czego rezultatem

13 Na temat standardów post&powania w odniesieniu do

zabytków architektury: J. Tajchman, W sprawie konieczno&ci

ustanowienia standardów wykonywania projektów dotycz'cych

prac planowanych w zabytkach architektury, „Ochrona Zabyt-

ków” 2008, nr 1, s. 79-106.

14 Art. 25 pkt 1 uozoz – zagospodarowanie na cele u/ytkowe

zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru wymaga posia-

dania przez jego wła+ciciela lub posiadacza:

1. dokumentacji konserwatorskiej, okre+laj*cej stan zacho-

wania zabytku nieruchomego i mo/liwo+ci jego adaptacji,

z uwzgl&dnieniem historycznej funkcji i warto+ci tego za-

bytku; 2. uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem za-

bytków programu prac konserwatorskich przy zabytku nie-

ruchomym, okre+laj*cego zakres i sposób ich prowadzenia

oraz wskazuj*cego niezb&dne do zastosowania materiały

i technologie.

15 Art. 27 uozoz – na wniosek wła+ciciela lub posiadacza

zabytku konserwator wojewódzki przedstawia, w formie

pisemnej, zalecenia konserwatorskie, okre+laj*ce sposób

korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania

prac konserwatorskich, a tak/e zakres dopuszczalnych

zmian, które mog* by> wprowadzone w tym zabytku.

16 Karta Florencka, art. 4.

$"0)+.-23* r

" #$%& $ ( )*+$ ,&

• sytuacji formalno-prawnej własno+ci i ochrony;

rozpoznanie tematu, w tym poprzez wizj& tereno-

" #$%& $ ( )*+$ ,&

• cji kompozycji ogrodowej w jej zachowanym stanie.

Pierwszym etapem tych prac, w których z głów-

nym ich wykonawc* – geodet* – współpracuje prowa-

dz*cy temat architekt krajobrazu, jest plan sytuacyj-

no-wysoko+ciowy, przedstawiaj*cy: rze=b& terenu

wł*cznie z drobnymi elementami charakterystyczny-

mi dla kompozycji (np. muldami, małymi kulminacja-

mi, pagórkami klombowymi), usytuowanie elemen-

tów zagospodarowania, takich jak drogi i ich +lady,

cieki, ogrodzenia, postumenty etc., a tak/e usytuowa-

nie drzewostanu. W drugim etapie zwykle architekt

krajobrazu wykonuje inwentaryzacj& dendrologiczn*

(pełn* lub ogóln*, cało+ci lub cz&+ci, w zale/no+ci od

potrzeb). Jej wyniki przedstawia si& gra'cznie i ze-

stawia w tabelach. Tabele te zawieraj* podstawowe

dane, charakteryzuj*ce ro+linne składniki kompozy-

cji: gatunek, parametry wielko+ci (pier+nic& i wyso-

ko+>), stan zdrowotny. Równolegle opisuje si& zaob-

serwowane (naniesione uprzednio na plan) pozostałe

relikty kompozycji. Powstaj*cy w rezultacie plan za-

wiera wi&c identy'kacj& elementów przestrzennych

i rodzajowych kompozycji 17 .

Równie wa/ne jest sporz*dzenie na tym etapie

dokładnej dokumentacji fotogra'cznej wszystkich

reliktów kompozycji.

Istniej* przypadki, w których zakres prac doku-

mentacyjnych musi by> rozszerzony, np. o inwenta-

ryzacj& elementów architektonicznych i ich reliktów,

jak mostki, ogrodzenia, bramy, postumenty, pergole

itp. W niektórych przypadkach na tym etapie na-

le/y równie/ zamówi> odpowiednie ekspertyzy, np.

wodno-sanitarn*. Wyniki tych prac b&d* niezb&dne

w pó=niejszych etapach.

architekta krajobrazu, historyka, historyka sztuki,

cz&sto równie/ architekta albo archeologa.

W wi&kszo+ci przypadków nie jest oczywi+cie mo/-

liwe wykonanie szerokiego zakresu bada<, zarówno

ze wzgl&du na ich wysokie koszty, jak i logistyk& z tym

zwi*zan*. I na ogół nie jest to te/ konieczne. Jednak

ze wzgl&du na niewystarczaj*ce zwykle materiały

=ródłowe, badania w minimalnym zakresie, rozumia-

ne jako pogł&biona analiza sytuacji terenowej, nabie-

raj* jednak podstawowego znaczenia dla zrozumienia

historycznej kompozycji i jej przemian. Równie dobre

rezultaty mo/na uzyska> prostymi metodami. Dobór

odpowiednich metod badawczych uzale/niony jest

zarówno od charakteru obiektu i problemów wyma-

gaj*cych bada<, jak i mo/liwo+ci projektanta i inwe-

stora. Nale/y jednak podkre+li>, /e tylko przenikanie

si& wyników wszystkich bada< i analiz daje w pełni

zadowalaj*ce rezultaty. Podstawowym rezultatem

powinno by> w tym wypadku wła+ciwe rozpoznanie

układu przestrzenno-kompozycyjnego.

Wyniki bada< i analiz powinny zosta> opracowane

tekstowo i gra'cznie, do czego słu/y równie/ wymie-

niony wcze+niej plan inwentaryzacyjny.

'''. /+Q@VX)+[\+ , czyli warto+ciowanie zasobu.

Podstaw& dla niej stanowi* wyniki, omówionego

w punkcie II, etapu studialnego. Warto+ciowanie

przeprowadza si& zarówno na poziomie ogólnym dla

okre+lenia podstawowych warto+ci historycznych

i przestrzennych obiektu, jak i dla poszczególnych

wn&trz ogrodowych i w odniesieniu do jego jednost-

kowej substancji zabytkowej. Warto+ciowanie to doty-

czy trzech aspektów kompozycji: tre+ci, formy i funk-

cji obiektu i jest dokonywane z rozwarstwieniem na

poszczególne fazy historyczno-kompozycyjne, które

wynikaj* z przeprowadzonej wcze+niej w ramach po-

st&powania studialnego analizy historycznej.

Dla tego celu mo/na stosowa> przyj&t* w danym

przypadku skal& punktow* (subiektywn*) 19 .

Etap ten słu/y do wskazania, która z kolejnych

faz rozwoju niesie w sobie najwi&kszy ładunek war-

to+ci 20 .

''. =@:;<=@/+-'> :;F('+Q-> jest nast&pnym

krokiem. Obejmuje ono studia i analizy układu: stu-

dia historyczne, kompozycyjne, układu ro+linnego.

Poszczególne ich etapy lub wyniki cz&sto wymagaj*

potwierdzenia w badaniach bezpo+rednich – sonda-

/ach lub badaniach archeologicznych, bezpo+rednich

badaniach dendrologicznych albo cho>by poprzez

konfrontacj& z zachowan* substancj* i sytuacj* tere-

now* 18 . W optymalnym przypadku w post&powaniu

studialnym powinien uczestniczy> zespół z udziałem

']. /X;X[)-> ^@-:>V/+;@V:^'>. Formułowanie

wytycznych to kolejny etap, polegaj*cy na podsumo-

waniu docieka< studialnych i ich wyników. Podsta-

wowym zadaniem wytycznych jest jednak ustalenie

17 Plan wykonuje si& zwykle w skali 1:500 lub 1:1000.

18 Szczegółowe omówienie metod bada< i studiów m.in.

w: L. Majdecki, Ochrona i konserwacja… , s. 126-143; A. Mit-

kowska z zespołem, jw., s. 12-13.

19 J. Bogdanowski, Problemy metodologiczne rewaloryzacji

urbanistyczno-krajobrazowej miasta zabytkowego na przykła-

dzie Kazimierza Krakowskiego, Warszawa 1985; J. Bogdanow-

ski, Królewski ogród na Łobzowie, Kraków 1997, przypis 143,

s. 49; J. Bogdanowski, jw., s. 48-49.

20 Wg A. Mitkowska z zespołem, jw., s.16-17.

jest okre+lenie problemu rewaloryzacji i przyj&cie

wła+ciwego toku post&powania;

inwentaryzacj& zasobu, polegaj*c* na inwentaryza-

" #$%& $ ( )*+$ ,& r

-.+$*+ -/"0*+1 )/+0-$

!#!

ogólnego kierunku post&powania i zakresu dopusz-

czalno+ci przekształce<. Ilustracj* tego s* okre+lone

na tym etapie w pierwszej kolejno+ci strefy ochrony

konserwatorskiej, z których wynikaj* wytyczone da-

lej kierunki działa<.

Działania te mog* polega> na: konserwacji, inte-

gracji, rekonstrukcji i ewentualnie rekompozycji 21 .

Cz&sto si& zdarza, /e ze wzgl&du na zró/nicowany

stan zachowania substancji zabytkowej kierunki te

przenikaj* si&.

Zgodnie z art. 9 Karty Florenckiej „działania po-

dejmowane w stosunku do ogrodów historycznych po-

lega> mog* na: utrzymaniu, konserwacji, restauracji

(odnowie), oraz ewentualnie restytucji”. Karta wyra=-

nie podkre+la, /e „Interwencja restauratora powinna

uwzgl&dnia> ewolucj& danego ogrodu. W zasadzie nie

nale/y wyró/nia> jednej epoki kosztem drugiej, chyba

/e stopie< zniszczenia niektórych cz&+ci ogrodu staje

si& wyj*tkowo powodem restytucji, uzasadnionej ist-

niej*cymi pozostało+ciami lub dokumentacj*. Mog*

te/ by> przedmiotem ewentualnej restytucji cz&+ci

ogrodu poło/one najbli/ej budowli zabytkowej, dla

uwidocznienia ich jednolito+ci” 22 .

Ka/da restauracja lub restytucja „mo/e by> przed-

si&wzi&ta dopiero po dokonaniu analizy polegaj*cej na

badaniach archeologicznych i na zebraniu wszystkich

dokumentów dotycz*cych danego ogrodu lub ogro-

dów o analogicznym charakterze, w celu zapewnienia

maj*cym nast*pi> zmianom charakteru potwierdze-

nia naukowego” 23 .

Wida> z tego, z jak* rozwag* nale/y podejmo-

wa> decyzje i jak niezb&dne jest posiadanie ku temu

odpowiednich podstaw w postaci bada<, studiów

i analiz.

Podobn* ostro/no+> nale/y zachowa> w przypad-

ku koniecznych uzupełnie< układu kompozycyjnego

(fragmentów dróg, uzupełnie< ro+linnych, wyposa/e-

nia), je+li brak jest ku temu bezpo+rednich przekazów.

Za niedopuszczalne nale/y uzna> zarówno bezpod-

stawn* dowolno+> w proponowanych rozwi*zaniach

projektowych, opartych na domniemaniach lub po-

woływanie si& na powierzchowne analogie. Wyniki

przeprowadzonych dotychczas studiów i bada< sta-

nowi* tu podstawowy materiał wyj+ciowy.

W ogrodzie zabytkowym niedopuszczalne s* rów-

nie/ kreacje całkowicie lub w znacznej cz&+ci abstrahu-

j*ce od historycznej kompozycji, których autorzy po-

wołuj* si& na brak dostatecznych =ródeł lub reliktów.

Nie mo/na w tym wypadku bowiem mówi> o restytu-

cji ogrodu, poniewa/: „Dzieło, które powstaje inspiro-

wane formami tradycyjnymi na miejscu dawniej ist-

niej*cego ogrodu, lub na miejscu, w którym nigdy nie

istniał /aden ogród, odpowiada poj&ciu »wspomnie-

nia« lub »dzieła« wykluczaj*cego okre+lenie ogrodu

historycznego” 24 . Wówczas nale/ałoby wi&c dokona>

najpierw wykre+lenia obiektu z rejestru zabytków 25 .

Zakres merytoryczny wytycznych mo/e by> bar-

dzo obszerny i zró/nicowany pod wzgl&dem szczegó-

łowo+ci.

Na poziomie ogólnym wytyczne poza okre+leniem

głównego kierunku działania powinny równie/ za-

wiera>: wskazania dotycz*ce problemów własno+cio-

wych, u/ytkowania, nazewnictwa i przebiegu granic,

ochrony prawnej. Wspomniane wy/ej wyznaczenie

stref ochrony konserwatorskiej mo/e zosta> rozbu-

dowane do samodzielnego opracowania i stanowi>

materiał wyj+ciowy np. do miejscowych planów zago-

spodarowania przestrzennego 26 .

Z kolei wytyczne szczegółowe stanowi* wska-

zania do kształtowania poszczególnych elementów

układu kompozycyjnego: szaty ro+linnej, dróg, bu-

dowli, wyposa/enia. Na tym etapie wykazuje si& rów-

nie/ potrzeby w zakresie dalszych bada< i projektów

bran/owych. W szczególnych przypadkach zał*cza si&

gra'czne ilustracje zalecanych form 27 .

To, jak szczegółowe s* wytyczne, zale/y bezpo-

+rednio od specy'ki danego obiektu.

]. =V@\>^; V>/+Q@VX)+[\' jest uwie<czeniem

długiego i cz&sto /mudnego procesu. Projekt ten

musi w sposób konsekwentny i logiczny uwzgl&dnia>

wyniki ustale< zawartych we wcze+niejszych etapach

działania 28 .

Projekt rewaloryzacji stanowi niezb&dne stadium

poprzedzaj*ce proces realizacyjny, poniewa/ obejmu-

je kompleksowo cało+> zagadnie< dotycz*cych przed-

si&wzi&cia. Jego zadaniem jest przedstawienie pod-

stawowych ustale< w zakresie zada< konserwator-

21 J. Bogdanowski, op. cit., s. 55-57.

22 Karta Florencka, art.16.

23 Ibidem, art.15.

24 Ibidem, art.17.

25 Ibidem, art. 17 przewiduje to w sytuacji, gdy ogród cał-

kowicie zanikł lub znane s* tylko niepewne elementy po-

przednich etapów jego istnienia.

26 I. Wildner-Nurek, Wytyczne konserwatorskie dotycz'ce ob-

szaru szczególnie cennego w Choroszczy, opracowane dla potrzeb

planowania przestrzennego, Warszawa 2000, opracowanie po-

wstałe w O+rodku Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, maszy-

nopis udost&pniony przez autork&.

27 Na ten temat szczegółowo m.in. L. Majdecki, Ochrona

i konserwacja…, jw., s. 351-352.

28 Projekt rewaloryzacji odpowiada poj&ciu „projekt konser-

watorski” w odniesieniu do innych rodzajów zabytków, głów-

nie architektury, por. B.J. Rouba, Projektowanie konserwator-

skie, „Ochrona Zabytków” 2008, nr 1, s. 57-78.

$"0)+.-23* r

" #$%& $ ( )*+$ ,&

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: