ZŁUDZENIA PRZESTRZENI (rodzaje perspektywy i jednooczne wyznaczniki przestrzeni na płaszczyźnie)- konspekt
UWAGA! Do egzaminu konieczna jest wiedza z wykładów. Wszystkie rodzaje wraz z przykładami zostaną zaprezentowane i omówione na zajęciach!!!
VI. ZŁUDZENIA PRZESTRZENI dają wrażenie głębi lub bryłowatości obiektów podczas oglądania ich przedstawień na płaszczyźnie. Są one odruchem warunkowym związanym z doświadczeniem i musimy się ich nauczyć.
Zwierzęta nie potrafią rozpoznawać przestrzeni na płaszczyźnie np. pies nie pozna swojego pana na fotografii, a zobaczy jedynie abstrakcyjny zestaw plam. Zdjęcia pokazywane osobom, które do tej pory nie zetknęły się z takim obrazowaniem (Indianie w krajach Ameryki Połudn.) były dla nich całkowicie nieczytelne. Podobnie, jak małe dziecko nie nauczy się samo mówić i nie rozpozna przestrzeni na płaszczyźnie.
RODZAJE PERSPEKTYWY
Perspektywa rzędowa polega na tym, że elementy drugoplanowe znajdują się powyżej pierwszoplanowych. Odmianą była perspektywa pasowa stosowana w malarstwie staroegipskim.
Perspektywa hieratyczna, ideowa, intencjonalna stosowana w starożytnym Egipcie i w średniowieczu, polegała na tym, że wielkość przedstawianych postaci była uzależniona od ich znaczenia społecznego, czy religijnego. W efekcie, osoby te np. wizerunki świętych, faraonów, królów były większe od pozostałych, a nawet od otaczającej je architektury.
Wszystkie pozostałe rodzaje perspektywy zaliczamy współcześnie do tzw. JEDNOOCZNYCH WYZNACZNIKÓW PRZESTRZENI NA PŁASZCZYŹNIE.
1. Interpozycja, inaczej perspektywa kulisowa polega na tym, że elementy pierwszoplanowe zakrywają drugoplanowe.
2. Perspektywa zbieżna (linearna) polega na pozornym zmniejszaniu się obiektów i ich zbieżności ku horyzontowi. Wszystkie linie, które w krajobrazie są wzajemnie równoległe zbiegają się w jednym punkcie na horyzoncie, na wysokości oczu parzącego.
Perspektywa zbieżna czołowa
Stosowana była od czasu renesansu i dlatego nosi również miano renesansowej. Istnieje wiele odmian perspektywy linearnej: - perspektywa czołowa, ukośna, żabia, z lotu ptaka.
- ukośna (boczna), którą stosuje, gdy krawędzie obiektów w stosunku do linii horyzontu znajdują się pod różnymi kątami.
- perspektywa żabia
- perspektywa z lotu ptaka
3. Perspektywa powietrzna polega na tym, że barwy bledną (w widzeniu dziennym) wraz z odległością od obserwatora, a kontrasty pomiędzy nimi są coraz słabsze.
Jednak w widzeniu nocnym wszystkie barwy jasne wychodzą do przodu.
4. Perspektywa malarska, kolorystyczna pozwala wyrazić przestrzenność za pomocą złudzenia, że barwy długofalowe (np. oranż, czerwień), przybliżają malowany obiekt, a barwy krótkofalowe (np. błękit) - oddalają. Wszystkie zszarzenia barw (np.brązy)będą działały na rzecz przybliżenia, a rozbielenia na rzecz oddalenia. Ponadto ostre kontrasty np. barw dopełniających będą przybliżały, a słabsze oddalały od obserwatora.
5. Perspektywa (gradient) wielkości polega na tym, że każdemu znanemu obiektowi przypisuje się pewną wielkość fizyczną zapamiętaną wskutek uprzednich doświadczeń. Znając wielkość otaczających przedmiotów możemy ocenić w przybliżeniu ich odległość od obserwatora.
Chłopiec (1) i mężczyzna (3) dają na siatkówce obraz tej samej wielkości. Jednak znając rzeczywisty wzrost obu postaci wiemy iż chłopiec jest o połowę niższy (postać 2).
Kiedy znamy kąt widzenia albo wielkość bezwzględną i odległość obiektu to możemy obliczyć jego obiektywną wielkość fizyczną. Przeciwnie wiedząc, jaki jest kąt widzenia albo wielkość bezwzględna i znając obiektywną wielkość fizyczną możemy obliczyć jego odległość.
6. Gradient gęstości faktury (powierzchniowy) polega na tym, że w miarę wzrostu odległości struktura powierzchni staje się coraz bardziej zagęszczona. Oprócz tego faktura elementów pierwszoplanowych jest widoczna z wszystkimi detalami, a na kolejnych planach ulega zatarciu.
Wraz z wzrastającym pochyleniem płaszczyzny i odległością linii od obserwatora gradient faktury staje się coraz bardziej zagęszczony.
Dzięki gradientowi gęstości faktury możemy także wyodrębnić poszczególne obiekty z otaczającego je tła (patrz rys.1od D do I).
Jeżeli badani nie mieli wystarczającej informacji o gradiencie gęstości faktury (powierzchnie były całkowicie gładkie) i polecano im umieścić X tak, aby było równoległe do Y w 1, wybierali położenie zbliżone do X’, co jest bardziej zgodne z zawartością pola widzenia w 1’ niż z rzeczywistym rozmieszczeniem tych przedmiotów (P.C.Smith).
7. Rozmieszczenie świateł i cieni, dzięki któremu obiekty na płaszczyźnie możemy interpretować przestrzennie.
Jeżeli cieniowane koła w górnym rzędzie będziemy spostrzegać jako wypukłe półkule to dolne odbierać będziemy jako wklęsłe i odwrotnie.
Półkule jasne od góry są odbierane jako wypukłe, a jasne od dołu jako wklęsłe, ponieważ światło naturalne zawsze pada z góry. Jeżeli schylimy się i opuszczając głowę między nogi, spojrzymy na rysunek, okaże się, że wypukłości i zagłębienia zamienią się miejscami, a słońce świeci spod podłogi.
Na rys. C można natychmiast połączyć wypukłości w jedną grupę i oddzielić ją od zagłębień. Natomiast na rys. D, choć układ czarnych i białych połówek jest taki sam elementy nie tworzą oddzielnych grup.
Barwa, podobnie jak spostrzeganie głębi niezwykle ułatwia interpretację obrazu i jest cechą elementarną, uśmiech natomiast – nie.
Dzięki odpowiedniemu oświetleniu wklęsła maska robi wrażenie wypukłej. Dopiero w miarę jej obracania zaczynamy się orientować, że jest to negatyw. Dzieje się tak również dlatego, że twarze nauczyliśmy się rozpoznawać jako wypukłe.
Podobnie nauczyliśmy się rozpoznawać twarze we właściwym położeniu, a nie odwrócone do góry nogami. Wizerunek Mony Lizy wydaje się być poprawny, ...
...ale dopiero po odwróceniu go we właściwej pozycji zniekształcenie ukazuje się w sposób uderzający. Mózgowy system rozpoznawania przystosowany jest do funkcjonowania, gdy obraz jest ustawiony prawidłowo. Twarze odwrócone przetwarzane są jako przedmioty i odbywa się w innym obszarze mózgu, który nie jest przygotowany do tak precyzyjnego rozpoznawania detali.
Światło żarowe jest oranżowe (3200°K), a słoneczne i lampy błyskowej jest białe (5600°K). Jeśli filmujemy w dziennym plenerze w ustawieniu na 3200°K (indoor-żarówka) to cały materiał będzie sino-niebieski. Odwrotnie: ustawienia na 5600°K (outdoor-słoneczko) przy świetle żarowym zabarwi film na oranżowo. Przed rozpoczęciem zdjęć należy zaprogramować standard bieli do konkretnego światła. Wiedza o temp. barwowej wykorzystywana jest m.in. przy tworzeniu efektu „nocy w dzień” zwanego też „nocą amerykańską”. Polega on na filmowaniu w dziennym plenerze taśmą dostosowaną do 3200°K lub kamerą ustawioną na żarówkę. Jednocześnie przymykamy obiektyw o jedną, dwie lub więcej przesłonę. W oknach budynków, światłach samochodów itp. zapalamy światła i na filmie otrzymujemy realistyczne złudzenie nocy, choć zdjęcia realizowaliśmy w ciągu dnia.
Możemy wyróżnić trzy podstawowe rodzaje światła: rysujące, wypełniające, kontrowe. Dodatkowo można stosować światło efektowe i doświetlenie tła.
- Światło rysujące jest podstawowym światłem, które „rysuje” oświetlany obiekt w zależności od wizji operatora.
- Światło wypełniające służy do rozjaśniania tych fragmentów obrazu, których nie obejmuje światło rysujące. Najczęściej ustawiane jest na osi kamery, aby zapobiec tworzeniu się niepotrzebnych cieni na powierzchni obiektu. Dodatkowo można tu zastosować odpowiedni filtr zmiękczający zakładany na reflektor lub zamiast świecić bezpośrednio w obiekt odbić światło od jakiejś jasnej powierzchni. Może to być tzw. blenda, ekran, czy nawet zwykła ściana.
- Światło kontrowe odcina obiekt od tła i wysuwa na plan pierwszy oraz sprawia, że cały obraz nabiera głębi. Najczęściej kontra ustawiana jest na osi światła rysującego, po drugiej stronie obiektu, z tyłu.
Proporcje w natężeniu poszczególnych świateł zależą od efektu, jaki chcemy uzyskać. Na początek można przyjąć zasadę, że światłem kluczowym jest światło rysujące, które powinno być dwukrotnie silniejsze od wypełniającego, a kontrowe dwukrotnie mocniejsze od rysującego.
- Doświetlenie tła jest uzupełnieniem trzech powyższych świateł.
- Światło efektowe stosowane bywa dla uzyskania wyszukanych efektów specjalnych, scenograficznych lub dramatycznych (np. symulacja światła świecy, blasku ekranu telewizora)
Kwadratura – termin wprowadzony w epoce baroku na określenie symulacji elementów architektonicznych przy wykorzystaniu efektów złudzenia optycznego. Technika kwadratury łączy elementy architektury, malarstwa i rzeźby, dając efekt iluzji przestrzeni.
Artysta domalowywał w perspektywie "fałszywe" elementy architektoniczne na płaskim lub kolebkowym sklepieniu w taki sposób, że sprawiają wrażenie kontynuacji tych istniejących. Linie perspektywy zbiegają się w jednym punkcie. Postacie w mocno skróconej perspektywie oraz domalowane ściany czy kolumny dają złudzenie przestrzennej głębi, sfery niebieskiej czy prześwitu nieba.
Malarstwo iluzjonistyczne
Pierwsze wzmianki ze starożytności- Apelles. Potem stosowane w renesansie.
Popularne szczególnie w okresie baroku. Od tego czasu wyróżnić można dwa główne nurty malarstwa iluzjonistycznego:
- malarstwo ścienne, najczęściej nazywane malarstwem iluzjonistycznym
- iluzjonistyczne malarstwo sztalugowe najczęściej określane (franc. Trompe l`oeil)
Popularne szczególnie były w Niderlandach, Włoszech i Hiszpanii. Przedstawiały najczęściej upięte na desce kompozycje drobnych przedmiotów, listów, piór, okularów, przyborów toaletowych i malarskich itp.
Iluzjonistyczne malarstwo sztalugowe
Tradycje iluzjonistycznego malarstwa sztalugowego kontynuowali hiperrealiści.
Współcześnie kontynuuje je fotorealizm kreując za pomocą technik komputerowych obrazy, które wyglądają jak pochodzące z rzeczywistości i tak jakby były uchwycone za pomocą aparatu lub kamery.
Stosując konsekwentnie wszystkie wyznaczniki przestrzeni na płaszczyźnie można uzyskać pełną iluzję, jednak będzie ona widoczna z jednego, z góry określonego punktu widzenia i przy odpowiednim oświetleniu- patrz Julian Beever, iluzje przestrzeni.
8. Paralaksa ruchowa polega na tym, iż wskutek przemieszczania się (wystarczą nawet niewielkie ruchy głową) występuje pozorny ruch przedmiotów położonych bliżej obserwatora w kierunku przeciwnym (do tyłu), a przedmiotów dalszych, w kierunku zgodnym z ruchem obserwatora (do przodu). Wykorzystywana jest m.in. w obrazach stereoskopowych tzw. wobblingu. Omówione one zostaną w cyklu wykładów „OBUOCZNE WYZNACZNIKI PRZESTRZENI”.
Czarcimir