K. Jedliński - Jak rozmawiać z tymi, co stracili nadzieję.pdf - Psychologia - Yatek

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Krzysztof Jedliński

Jak rozmawia ć z tymi, co stracili nadziej ę

Wydawnictwo W.A.B., 1996 Warszawa

Wydanie III

Mówi się, Ŝe lubimy narzekać.

Nawet na zdawkowe pytanie: "jak leci?" odpowiadamy równie

zdawkowym: "jak krew z nosa" albo "stara bieda". Rzadko jesteśmy

zadowoleni: z męŜa, Ŝony, pracy, dzieci, z rodziców, teściów,

zięciów, z pogody, rządu, szefa, podwładnych. Wydaje się czasem,

Ŝe mamy do czynienia z jakąś dziwną, stałą jak smog w centrum

miasta, modą. A jednak -to zastanawiające -gdy ktoś powie:

Słuchaj, jest okropnie, beznadziejnie, dłuŜej tego nie wytrzymam

-wokół niego nagle robi się pusto. Odchodzimy, uciekamy od tego,

kto jest naprawdę w złym stanie ducha, komu naprawdę jest źle.

Bezradnie opuszczamy ręce, więcej boimy się. Bo ponarzekać sobie

moŜna. Ale naprawdę coś z tym zrobić? Dlaczego unikamy ludzi,

którzy źle się mają, którzy tracą nadzieję i poczucie sensu? Dość

łatwo tłumaczy się to jednym słowem: znieczulica. Ja jednak

sądzę, Ŝe najwaŜniejszą przyczyną naszego odsuwania się od

człowieka w niedoli, w rozpaczy, jest nasza nieumiejętność. Po

prostu nie wiemy, co robić i jak mu pomóc. A przede wszystkim

jak z nim rozmawiać.

Wiemy dobrze, Ŝe zdawkowe, konwencjonalne formułki typu: "nie

przejmuj się", "przestań o tym myśleć, weź się w garść" są

zupełnie nieskuteczne, więcej często wręcz ranią naszego i tak

juŜ zdesperowanego rozmówcę. Ale teŜ człowiek w niedoli budzi w

nas lęk czyŜ my sami tak naprawdę czujemy twardy grunt pod

nogami, czy nasze własne poczucie sensu jest na tyle mocne, by

dla innych być oparciem? A przecieŜ chcielibyśmy pomóc, wiemy

sami, jak cenne jest wsparcie drugiego człowieka, jego dobre

słowo. Ale jak pomóc? Jak nie doznać dojmującego poczucia

poraŜki, wyrzutów sumienia, Ŝe nie zrobiliśmy nic, choć tak wiele

od nas oczekiwano? Szczególnie dramatycznych barw nabierają nasze

uczucia, gdy rozmówca zdaje się myśleć o śmierci, o samobójstwie.

Albo gdy dotknie go nieuleczalna, wiodąca ku śmierci choroba.

W tych najtrudniejszych przypadkach często odwołujemy się do

pomocy specjalistów psychologów, psychiatrów i często słusznie

czynimy. Czy jednak nie nazbyt często nasz bliźni odpływa w ręce

specjalisty nie z poczuciem, Ŝe go troskliwie przekazaliśmy, ale

z bolesnym przeświadczeniem, Ŝe pozbyliśmy się go , Ŝe mówiąc

twardo spławiliśmy go. A zresztą, czy nawet świetny specjalista,

a przecieŜ jednak obcy jest w stanie pomóc człowiekowi w pełni?

Czy nawet wtedy, gdy nasz bliski czy znajomy jest juŜ pod

odpowiednią opieką, nie ma dla nas jakiegoś przyjacielskiego

zadania do wypełnienia? Czy najlepszy nawet psycholog albo

psychiatra potrafi usunąć tę część poczucia bezsensu, która wiąŜe

się z doświadczeniem samotności i izolacji? W wielu tak zwanych

rozwiniętych krajach, gdy ktoś umiera, zatrudnia się tanatologa

specjalistę od kontaktu z umierającymi. Czy nas czeka to samo?

Czy sami nie jesteśmy w stanie zapewnić bliskości i ciepła naszym

odchodzącym bliskim? Nie wypowiadam wojny tanatologom,

psychologom i psychiatrom sam jestem psychiatrą. Chcę tylko, aby

specjaliści mieli swoje dobrze określone i niezbędne miejsce iby

nie zastępowali zwykłych Ŝyczliwych ludzi tam, gdzie nie muszą

i nie powinni ich zastępować. Zawsze będą istnieć sytuacje tak

trudne, Ŝe odwołanie się do pomocy specjalisty będzie konieczne.

A jednak zwykła otwartość i Ŝyczliwość zwykłego człowieka jest

nie do zastąpienia i z kompetencjami specjalisty wcale się nie

kłóci. Jak jednak uruchomić w sobie tę Ŝyczliwość i otwartość

wobec drugiego? Jak nie bać się jego, jego rozpaczy, poczucia,

Ŝe nie umiemy pomóc? Zamiast szybko odsyłać naszego bliskiego do

specjalisty, sami moŜemy się do niego udać i po opisaniu sytuacji

poprosić o rady i wskazówki. MoŜemy sami skorzystać z konsultacji

psychologa, psychiatry, po to by pomóc. Chciałbym, Ŝeby i ta

ksiąŜka była formą konsultacji dla ludzi, którzy mogliby pomóc

swoim zdesperowanym, śmiertelnie zmęczonym kłopotami bliskim i

znajomym, a czują się niekompetentni czy bezradni wobec takiego

zadania.

Część pierwsza

Jak zdobyć odwagę?

Cała ksiąŜka chce być odpowiedzią na to pytanie. Więcej chce być

obietnicą wspaniałej przygody wewnętrznej związanej z pomaganiem

człowiekowi w kłopotach. Co jednak zrobić, jeśli obawa paraliŜuje

nas od samego początku? Jeśli wręcz powstrzymuje przed podejściem

do człowieka zdesperowanego? Dobrze rozumiem ten "przedwstępny"

lęk wiąŜe się on z pytaniem: A co będzie, gdy nie uda mi się

pomóc mojemu znajomemu? MoŜe, nie daj BoŜe, jeszcze mu zaszkodzę?

Ufam, Ŝe pewną pomocą i zachętą dla Czytelnika będą następujące

stwierdzenia:

* Wcale nie musisz być zbawicielem swojego rozmówcy, a jedynie

Ŝyczliwym i otwartym powiernikiem jego kłopotów.

* Jeśli pomoŜesz mu odrobinę, ale za to konkretnie i realnie, juŜ

to będzie bardzo waŜne.

* Twój znajomy jest wolnym człowiekiem moŜe nie przyjąć pomocy,

ma równieŜ prawo wybrać z niej to, co rzeczywiście jest mu

potrzebne.

* Są równieŜ inni ludzie, do których moŜe się zwrócić o pomoc

nie jest oczywiste, Ŝe akurat ty jesteś najbardziej odpo

wiedni, choć tylko próbując moŜna to sprawdzić.

* śyczliwe zwrócenie się ku drugiemu człowiekowi moŜe nie pomóc

mu w sposób wystarczający, ale nigdy nie moŜe mu zaszkodzić.

Warto sobie tych kilka zdań uświadamiać w chwilach obawy i

zwątpienia.

Spokój pochodzący z prawidłowej oceny celów i moŜliwości to naj-

lepsza podstawa prawdziwej odwagi. Jak dostrzec człowieka w

kłopotach?

Często sprawa jest prosta zwłaszcza wtedy, kiedy ktoś nie jest

nam obcy, a my budzimy w nim zaufanie. Najczęściej sam mówi nam

o swoich kłopotach, sam je wskazuje i opisuje. Tych spraw i

kłopotów moŜe być nieskończona róŜnorodność w kaŜdej dziedzinie

Ŝycia moŜemy doświadczać klęsk, niepowodzeń, strat, kaŜda zatem

moŜe być źródłem poczucia beznadziejności i desperacji. Nasz

rozmówca mówi o całej sprawie w dłuŜszej rozmowie. Bywa jednak

i tak, Ŝe ma jakieś opory i ogranicza się do napomykania o swoim

złym stanie, jakby się odsłaniał i zaraz wycofywał. W tym

przypadku musimy najpierw sprawdzić, czy rzeczywiście chciałby

z nami o sobie rozmawiać. Pierwszą próbą moŜe być zwykła ludzka

reakcj a. Jeśli okaŜemy naszemu rozmówcy zrozumienie mówiąc

najprostsze: Rozumiem jak to jest albo Mogę sobie wyobrazić, co

to dla ciebie znaczy otrzymamy w odpowiedzi albo zachętę do

dalszej rozmowy, albo zdanie typu: Tak, ałe ja sam muszę sobie

z tym poradzić. Czy teŜ: Musi upłynąć czas, aby to ode mnie

odeszło. Musimy być pełni respektu, poszanowania dla ludzkiej

wolności wyboru. Nawet gdybyśmy mieli pewność, Ŝe nasz rozmówca

działa na swojąniekorzyść, odrzucając naszą chęć pomocy nie

wolno wywierać na niego jakiegokolwiek nacisku. MoŜemy co

najwyŜej zasygnalizować gotowość do rozmowy, gdyby sobie tego

zaŜyczył w przyszłości. Zresztą zdarza się nierzadko, Ŝe komuś

wystarcza samo krótkie napomknięcie o swoich kłopotach i

spotkanie się z Ŝyczliwą reakcjąjuŜ to jest wystarczającąpomocą.

Dalszą próbą (zwłaszcza jeśli "napomykanie" powtarza się) będzie

zapytanie wprost: Czy moŜesz o tym ze mną porozmawiać? Oczywiście

i w tym przypadku powinniśmy w pełni uszanować decyzję naszego

znajomego: Zdarza się teŜ, Ŝe nasz znaj omy w ogóle nie mówi o

swoich kłopotach, my jednak jesteśmy ich istnienia świadomina

przykład wiemy, Ŝe zmarł mu ostatnio ktoś bliski, Ŝe ma trudną

sytuacj ę domową, Ŝe się rozwodzi, Ŝe zapadł na cięŜką,

nieuleczalnąchorobę. I tutaj konieczne jest sprawdzenie, czy

druga strona potrzebuje naszej rozmowy i pomocy. Powinniśmy

jednak zacząć kontakt od stwierdzenia, Ŝe wiemy o kłopotach

naszego znajomego. Następnie jak w poprzednim przypadkudajmy

wyraz naszemu zrozumieniu i współodczuwaniu (ale nie współczuciu!

to budzi podejrzenia o litość, której nikt nie potrzebuje).

Powiedzmy na przykład: Wiem, Ŝe jest ci cięŜko myślę, Ŝe

rozumiem, co moŜesz odczuwać. Albo: Słyszałem, Ŝe nie najlepiej

jest z twoim zdrowiem moŜe mógłbym w czymś ci pomóc? Chciałbym

zwrócić uwagę, na szczególną delikatność, z jakąwinniśmy zwracać

się do naszego znajomego. Pamiętajmy, iŜ to, Ŝe nie mówi nam o

swych kłopotach, moŜe oznaczać, Ŝe pragnie je zachować w

tajemnicy, stąd teŜ naszą wiedzę o nich powinniśmy na początku

celowo wyraŜać w sposób ogólnikowy aby dać drugiej stronie

moŜliwość łatwego wycofania się. Stąd zdanie: wiem, Ŝe jest ci

cięŜko, będzie lepsze, niŜ wiem, Ŝe zmarł ci ojciec. Podobnie:

słyszałem, Ŝe nie najlepiej jest z twoim zdrowiem okaŜe się

bardziej na miejscu od zdania słyszałem, Ŝe powaŜnie chorujesz.

Bywa teŜ i tak, Ŝe o złym stanie ducha naszego znajomego

wnioskujemy tylko na podstawie jego wyglądu, zachowania

i sposobu mówienia, choć niektórzy bardzo skrzętnie ukrywa-

ją przed otoczeniem swoje niedobre samopoczucie.

Co jednak prezentuje zwykle na zewnątrz człowiek, który

traci poczucie sensu i nadzieję?

Przygnębiony wyraz twarzy to pierwszy znak. Zwłaszcza

u dzieci przygnębienie widać szczególnie wyraziście -usta są

zawsze "w podkówkę". Nierzadko występuje skłonność do

płaczu - czasem widzimy na twarzy jedynie jego ślady.

Ruchy osoby w kłopotach są często niespokojne. Ktoś taki

zwykle niej est w stanie wykonać precyzyjnych czynności, mo-

Ŝe teŜ mieć skłonność do machinalnego tłuczenia przedmiotów.

Czasem ruchy sąjednak zwolnione, jakby niemrawe. MoŜ-

na obserwować skłonność do pogrąŜania się w milczeniu do

"odpływania w nieobecność". Ubiór staje się nieraz mniej

staranny, bardziej monotonny (zwłaszcza u kobiet), czasem

wręcz zaniedbany. Często dominują szarości lub czernie,

zwłaszcza u kogoś, kto dotąd ubierał się kolorowo.

W rozmowie z taką osobą ujawnia się bądź jej zwiększona

wraŜliwość, podatność na zranienie, bądź teŜ pewien rodzaj

roztargnienia związanego z "odpływaniem" w stronę trud-

nych lub smutnych myśli.

Ton głosu jest bądź zaostrzony, rwany, łamiący się, bądź

teŜ ściszony, bezbarwny.

W wypowiedziach - nawet dotyczących spraw nie zwią-

zanych bezpośrednio z jego kłopotami - człowiek zdespero-

wany wyraŜa pesymizm, wiele wątpliwości, często poczucie

winy i niską ocenę samego siebie. Nierzadko pobrzmiewają

pretensje do losu, otoczenia, innych ludzi. Zdarza się często

nadmierna koncentracja na dolegliwościach fizycznych, róŜ-

nego rodzaju bólach, zwłaszcza głowy.

Aby ustalić, czy nasz znajomy chce rozmawiać o swoich

kłopotach, musimy dać mu najpierw do zrozumienia, Ŝe do-

myślamy się jego złego stanu ducha, następnie powinniśmy

sprawdzić, czy się nie mylimy, a dopiero na końcu zapytać,

czy chciałby o tym pomówić.

MoŜemy na przykład zacząć tak: Przestałaś się ostatnio

malować, chodzisz szaro ubrana. Masz moŜe jakieś trudności?

Albo: Jesteś ostatnio tak roztargniony, Ŝe często nie słyszysz,

co do ciebie mówię. Czy moŜe masz jakieś kłopoty?

I w tym przypadku winniśmy zachować wielką delikat-

ność. MoŜe być tak, iŜ wygląd, zachowanie naszego znajomego

bez wątpienia wskazuj ąna istnienie powaŜnych kłopotów, jed-

nak on sam zaprzecza temu stwierdzając, Ŝe wszystko jest w

porządku. Nie pozostaje nam wówczas nic innego jak bez Ŝad-

nego komentarza zaakceptować jego odpowiedź i wycofać się.

Pamiętajmy, Ŝe poszanowanie wolności drugiego człowie-

ka - aŜ do jego prawa, by pozostać samotnym ze swoimi kło-

potami -jest jedną z najwaŜniejszych rzeczy, jaką moŜemy

mu przekazać. To poszanowanie niejednokrotnie jest juŜ sa-

mo w sobie wielką pomocą.

Oczywiście bywają teŜ sytuacje wyjątkowe, w których nie

moŜemy pozostawić naszego znajomego samemu sobie -te

jednak omówię w dalszej kolejności.

Komu pomagać?

Pytanie wydaje się źle postawione. Bo czyŜ nie powinniś-

my pomagać wszystkim, którzy naszą chęć pomocy akceptują,

przyjmują? A jednak nie.

Nieprzypadkowo uŜywam najczęściej określenia "znajomy". Sugeruje

to, Ŝe chodzi o kogoś, kogo dość dobrze znamy moŜe to być na

przykład kolega z pracy lub uczestnik kręgu towarzyskiego, w

którym się obracamy nie byłby to jednak ktoś bardzo nam bliski.

W przypadku osoby raczej mało nam znanej, niezbyt dobra

orientacja w jej sprawach moŜe utrudnić kontakt. Do tego stopnia,

Ŝe skuteczna pomoc będzie niemoŜliwa. Z kolei, gdy mamy do

czynienia z kimś bardzo bliskim (mąŜ, Ŝona, rodzice, dzieci,

osoby silnie związane z nami uczuciowo), nie wystarczy nam

dystansu, aby ze spokojną Ŝyczliwością rozwaŜyć jego kłopoty.

Jeśli ktoś, kogo nie znamy zbyt dobrze lub zbyt nam bliski zwróci

się do nas o pomoc, powinniśmy go oczywiście wysłuchać,

powstrzymując sięoduwag i komentarzy, apotemwyjaśnić, Ŝe brak nam

albo dostatecznej znajomości, albo dostatecznego dystansu, aby

mu nadal pomagać. Sami lub teŜ wspólnie z naszym rozmówcą

powinniśmy "wytypować" kogoś, kto byłby do dalszych rozmów

bardziej od nas odpowiedni.

Czy pomóc to znaczy pocieszyć?

Przyjęło się uwaŜać, Ŝe pomóc komuś, kto swoją sytuację widzi

jako trudną czy nawet beznadziejną, to znaczy go pocieszyć. Na

pewno w tym stwierdzeniu jest część prawdy. Na przykład matce na

ogół udaje się pocieszyć rozpaczające małe dziecko. Niekiedy teŜ

duchownemu udaje się pocieszyć zrozpaczoną po śmierci bliskiego

rodzinę, jeśli rodzina ta głęboko uznaje i kultywuje perspektywę

wieczności, do której duchowny się odwołuje. Jednak na co dzień,

jeśli mamy do czynienia z prawdziwie trudnymi sytuacjami,

pocieszanie na ogół kończy się poraŜką. Odchodzimy z dręczącym

poczuciem bezradności, a nasz znajomy być moŜe dodatkowo pogrąŜa

się w przekonaniu Ŝe nikt nie jest w stanie mu pomóc. Dlaczego

tak się dzieje? OtóŜ, aby rozpacz, czy poczucie beznadziejności

przeminęło, musi albo zmienić się sytuacj a będąca jej przyczyną,

K. Jedliński - Jak rozmawiać z tymi, co stracili nadzieję.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: