Samokszta�cenie nauczycieli w kontek�cie humanistycznego paradygmatu rozwoju cz�owieka W�odzimierz Prokopiuk Samokszta�cenie nauczycieli w kontek�cie humanistycznego paradygmatu rozwoju cz�owieka Bia�ystok 1998 Copyright 0 1998 by W�odzimierz Prokopiuk Copyright m 1998 by Wydawnictwo 69 Wydanie I ISBN 83-86307-14-8 Wydawca: Wydawnictwo 69 00-446 Warszawa, u1. Fabryczna 21 /4 Wszelkie prawa zastrze�one SPIS TRE�CI Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Rozdzia� I Baza teoretyczno-metodologiczna eksploracji problem�w samokszta�cenia 1. S�owo wst�pne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 ~ ~II~ 2. R�ne spojrzenia na istot� samokszta�cenia cz�owieka (nauczyciela) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 I, 2.1. Humanistyczna koncepcja rozwoju cz�owieka doros�ego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 2.2. Podmiotowo�� cz�owieka jako przes�anka konstruowania teorii jego samokszta�cenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 !~I 'IIIII 2.3. U�ci�lanie poj�cia "samokszta�cenie" i uzasadnienie jego konstytutywno�ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.4. Pytanie o humanistyczn� natur� i sens samokszta�cenia wsp�czesnych nauczycieli . . . . . . . . . . . . . . . . 34 3. Warunki i sposoby budowania teorii samokszta�cenia nauczycieli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 4. Procedura teoretyczno-empirycznych bada� problem�w samokszta�cenia nauczycieli . . . . . . . . . . . . . . . . 52 4.1. Rygory metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 4.2. Za�o�enia hipotetyczne toku dowodowego i interpretacyjnego procedury badawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.3. Fazy bada� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 4.4. Sposoby operacjonalizacji problem�w oraz opisu i interpretacji materia�u empirycznego . . . . . . . . . . . 56 5 Rozdzia� II Wsp�czesny humanizm i paradygmat humanistyczny rozwoju cz�owieka 1. �wiat wsp�czesnego humanizmu i humanistycznej my�li . . 63 2. Fenomen cz�owieka w r�nych epokach humanizmu . . . . 68 3. Problemy wsp�czesnej pedagogiki humanistycznej i humanizacji edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 4. Poj�cie "paradygmat humanistyczny" w naukach o rozwoju cz�owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Rozdzia� III Inspiracje p�yn�ce z nauk o rozwoju cz�owieka dla humanistycznej orientacji samokszta�cenia nauczycieli 1. Za�o�enia wst�pne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 2. Sytuacja cz�owieka we wsp�czesnym �wiecie a problemy humanizacji samokszta�cenia nauczycieli . . . . . . . . . . 87 3. Za�o�enia filozofii i psychologii humanistycznej jako inspiracja dla samokszta�cenia nauczycieli . . . . . . . . . . . . . . 90 4. Humanistyczny kierunek rozwoju osobowo�ci nauczycieli w �wietle tendencji poznawczych we wsp�czesnej psychologii . . . . . 97 5. Humanistyczna orientacja samokszta�cenia - wyzwaniem i szans� dla edukacji w og�le i systemu kszta�cenia nauczycieli . . . . 103 6. Tendencje w o�wiacie doros�ych a problemy humanizacji samokszta�cenia nauczycieli . . . . . . . . . . . . . . . . 106 7. Rozw�j humanistycznego kierunku samokszta�cenia nauczycieli w perspektywie kszta�cenia ustawicznego . . . . . . . . . 108 8. Samokszta�cenie nauczycieli jako forma ich adaptacji w kontek�cie paradygmatu humanistycznego . . . . . . . . 113 6 Rozdzia� IV Kompleksowe wska�niki orientacji nauczycieli na humanistyczne warto�ci w procesie samokszta�cenia 1. Wsp�czesny sens poj�cia "orientacja" . . . . . . . . . . . 123 2. Problem wiedzy i rozumienia w procesie samokszta�cenia nauczycieli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 2.1. Wiedza nauczycieli o �wiecie, o sobie i o procesie samokszta�cenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 2.2. Nastawienie nauczycieli na zdobywanie wiedzy w procesie samokszta�cenia . . . . . . : . . . . . . . . . . . . . . 130 2.3. Nauczycielskie postrzeganie istoty samokszta�cenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 3. Warto�ciowanie idei samokszta�cenia przez nauczycieli . . . 137 3.1. Znaczenie postaw �yciowych "by�" i "mie�" . . . . . . . . 137 3.2. Wska�niki warto�ci idei samokszta�cenia dla nauczycieli . . . 139 3.3. Postawy nauczycieli wobec w�asnej dzia�alno�ci samokszta�ceniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 4. Miara ukierunkowania nauczycieli na humanistyczne aspekty samokszta�cenia w uczelniach i instytucjach doskonalenia zawodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 5. Poziom dzia�alno�ci pedagogicznej nauczycieli i gotowo�� do jej samoanalizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 6. Nawyki pracy samokszta�ceniowej i do�wiadczenia metodologiczne nauczycieli . . . . . . . . . . . . . . . . 163 7. Motywy samokszta�cenia nauczycieli wyrazem humanizacji tego procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 8. Hierarchia realizacji cel�w samokszta�cenia nauczycieli jako kryterium jego humanizacji . . . . . . . . . . . . . . . . 174 9. Znaczenie jako�ci �r�de� i form samokszta�cenia nauczycieli dla humanizacji tego procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 7 10. Innowatyjna "obecno��" nauczycieli w tworzeniu i modyfikacji humanistycznego stylu w�asnego samokszta�cenia . . . . . 193 Rozdzia� V Projekt humanistycznie orientowanego systemu samokszta�cenia nauczycieli 1. Zarys struktury procesu samokszta�cenia nauczycieli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 2. Szkic dzia�a� modelowych - ku humanizacji procesu samokszta�cenia nauczycieli . . . . . . . . . . . . . . . 206 Konkluzje ko�cowe. Uog�lnienia, propozycje, refleksje . . . . . . . . . . . . 215 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227 s Wprowadzenie 1. Aktualno�� i ranga badanego problemu Samokszta�cenie jawi si� dzi� jako najbardziej, bodaj, zobiektywizowany problem, scalaj�cy nauki pedagogiczne z innymi, niepedagogicznymi, naukami o rozwoju cz�owieka (z takimi, przede wszystkim, jak nauki psychologiczne i socjologiczne, ale tak�e z filozofi�, etyk�, antropologi�, polityk�). Zmienia si� sens i wci�� ro�nie znaczenie samokszta�cenia we wsp�czesnej cywilizacji. Staje si� ono szans� nad��ania ludzi za post�pem w obszarze nauki i techniki, lepszego przygotowania si� do r�l i zada� zrodzonych w toku przemian politycznych, spo�ecznych i kulturo~~~ch, wyp�ywaj�cych z nowej jako�ci �wiadomo�ci - szans� tym bardziej realni im lepiej b�d� oni wdro�eni do kierowania w�asnym rozwojem. Modernizowanie i doskonalenie dzia�alno�ci samokszta�ceniowej jest wymogiem reformuj�cych si� system�w (podsystem�w) edukacyjnych, zw�aszcza za� kszta�cenia ustawicznego i r�wnoleg�ego oraz coraz silniejsz� potrzeb�, wszystkich obywateli, ca�ego spo�ecze�stwa. Poprzez samokszta�cenie mo�na b�dzie zrealizowa� "zam�wienie" na obywateli nowego, demokratycznego �adu, uczestnik�w innej jako�ciowo kultury postmodernistycznej, promuj�cej autonomi�, to�samo�� podmiotow�, otwarto��, wyobra�ni� i wra�liwo��. Wsp�czesny system edukacji narodowej musi dokonywa� przewarto�ciowania tradycyjnych cel�w kszta�cenia, stawia� na wyrobienie umiej�tno�ci samodzielnego uczenia si�, na "wzbudzanie" wn�trza uczni�w, to jest ich motywacji, zainteresowa�, pasji poznawczych, "g�odu" intelektualnego. Priorytetowym zadaniem szko�y staje si� przeprowadzenie skomplikowanej "operacji" - przemiany uczni�w z przedmiot�w oddzia�ywa� w podmioty proces�w pedagogicznych, z jednostek przyswajaj�cych wiedz� - w ludzi zdolnych do kszta�towania siebie i "uobecniania" nauki w przysz�ej pracy zawodowej i �yciu. Reorientacja stosunku cz�owieka do samego siebie, by umia� i chcia� programowa� tw�rcz� prac� nad sob�, by stopniowo przechodzi� od wychowania i kszta�cenia instytucjonalnego do samowychowania i samokszta�cenia, od regulacji zewn�trznej ku samoregulacji, innymi s�owy - od dzia�a� do�rodkowych do od�rodkowych - to tak�e wyzwanie dla wsp�czesnej pedagogiki. Powy�sze idee znajduj� szerokie uzasadnienie w wielu najnowszych badaniach naukowych. Lansowana jest teza o konieczno�ci nasilenia humanizacji �ycia spo�ecznego, kultury, edukacji. Humanizacj� rozpatruje si� jako zasad� i rezultat proces�w pedagogicznych, ulegaj�cych transformacji, stosownie do wymog�w innych transformuj�cych si� sfer (ustrojowej, ekonomicznej, aksjologicznej). O�ywieniu tych tendencji towarzyszy oswajanie przez cz�owieka nowych sposob�w bycia w granicach paradygmatu humanistycznego (formowanie specyficznego stylu my�lenia, �ci�le ��cz�cego si� z dynamiczno�ci�, problemowo�ci�, dialogowo�ci�, analityczno�ci� intelektu), zdolno�� do przyswajania wiedzy kompleksowej i wariantowego jej stosowania oraz gotowo�� dokonywania krytycznych analiz. �wiadomo�� typu humanistycznego zawsze by�a orientowana na rozpatrywanie cz�owieka jako ca�o�ci, jako nosiciela indywidualno-osobowo�ciowych i podmiotowo-dzia�aniowych warto�ci. W zarysowanym tu polu problemowym uzasadnione staj� si� pytania o aktywno�� intelektualn� nauczycieli, o ich wewn�trzn� dojrza�o�� (poziom stabilno�ci psychicznej, efektywnej samoorganizacji, samodzielno�ci) do uobecniania paradygmatu humanistycznego w procesie swego rozwoju. W ksi��ce podejmuj� problem wieloaspektowo�ci samokszta�cenia nauczycieli r�nych profil�w zawodowych i poziom�w kszta�cenia szkolnego, ich stosunku do tego wsp�czesnego zjawiska i procesu w kontek�cie humanistycznego paradygmatu rozwoju cz�owieka. Moim zamiarem by�o wskazanie na nowe, intelektualne orientacje. S� to, przede wszystkim, rozwa�ania aksjologiczne o istocie samokszta�cenia nauczycieli (zawodowego i osobistego-pozazawodowego), o swoisto�ci nauczyciela-cz�owieka, o jego kondycji intelektualno-psychicznej jako pedagoga - specjalisty okre�lonej dziedziny wiedzy (nauczanego przedmiotu). Pisz�c o nowych racjonalno�ciach czyni�em to z nadziej�, i� stan� si� one zal��kiem bardziej ...
GAMER-X-2015