1160.txt

ZAPROSZENIE DO SOCJOLOGII
PETER L. BERGER
Prze�o�y� JANUSZ STAWI�SKI
WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN WARSZAWA 1999

Tytu� oryginaiu
Invitation to Sociology. A Humanistic Perspective Doubleday and Company, Inc., Garden City, New York 
Copyright � 1963 by Peter L. Berger
All Rights Reserved
Published by arrangement with Doubleday,
a division of Bantam Doubleday Dell Publishing Group, Inc.
Projekt ok�adki i stron tytu�owych YAKUP EROL
Redaktor
ALINA KAPCIAK
Redaktor techniczny
TERESA SKRZY PKOWSKA
� Copyright for the Polish edition by
Pa�stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988
ISBN 83-01-11824-5
Wydawnictwo Naukowe PWN SA 00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10 tel.: (0-22) 695-43-21
faks: (0-22) 826-71-63 e-maili pwnC~pwn.com.pl http://www.pwn.com.pl



SPIS RZECZY
Przedmowa 7
I. Socjologia jako rozrywka indywidualna 11 II. Socjologia jako forma �wiadomo�ci 32
III. Dygresja: alternacja i biografia (albo: jak przyswoi� sobie prefabrykowan� przesz�o��) 57
IV. Perspektywa socjologiczna - cz�owiek w spo�ecze�stwie 68 V. Perspektywa socjologiczna - spo�ecze�stwo w 
cz�owieku 91 VI. Perspektywa socjologiczna - spo�ecze�stwo jako dramat 117
VII. Dygresja: makiawelizm socjologiczny i etyka (albo: jak mie� skrupu�y i nadal oszukiwa�) 142
VIII. Socjologia jako dyscyplina humanistyczna 153 Noty bibliograficzne 164
Uzupe�nienia bibliograficzne 173 lodeks os�b 179
Indeks poj�� 183



PRZEDMOWA

Ksi��ka ta jest przeznaczona do czytania, nie do studiowania. Nie jest to podr�cznik ani propozycja systemu 
teoretycznego. Jest to zaproszenie do wyprawy w dziedzin� intelektu, kt�r� uwa�am za prawdziwie fascynuj�c� i 
wa�k�. Gdy sk�ada si� takie zaproszenie, nieodzowne jest opisanie �wiata, kt�ry czytelnik ma odwiedzi�; lecz jest 
tak�e jasne, �e b�dzie on musia� wykroczy� poza t� ksi��k�, je�li zechce potraktowa� zaproszenie powa�nie.
Innymi s�owy, ksi��ka adresowana jest do tych, kt�rzy z takiego czy innego powodu zacz�li interesowa� si� 
socjologi� lub zadawa� pytania jej dotycz�ce. W�r�d nich, jak s�dz�, znajd� si� studenci, kt�rym zabawny mo�e 
si� wyda� pomys� powa�nego zaj�cia si� socjologi�, jak r�wnie� bardziej dojrzali przedstawiciele owej cokolwiek 
mitycznej ca�o�ci zwanej .,wykszta�con� publiczno�ci�". Przypuszczam tak�e, �e ksi��ka ta mo�e zainteresowa� 
niekt�rych socjolog�w, chocia� powie im ona niewiele rzeczy, o kt�rych by jeszcze nie wiedzieli. Przypuszczam 
tak, poniewa� ka�dy z nas znajduje niejak� narcystyczn� przyjemno�� w ogl�daniu obrazu, kt�ry przedstawia nas 
samych. Skoro ksi��ka jest adresowana do do�� szerokiego audytorium, unika�em, jak to jest tylko mo�liwe, 
pos�ugiwania si�
7

technicznym dialektem, kt�ry R�wnocze�nie unika�em zni�ani prZ
�e uwa�am to za samo przed si~ysporzy� socjologom w�tpliwej s�awy. osobliwie nie chc� zaprasza� d~ si~d0 
poziomu czytelnika, g��wnie dlatego, kt�rych trzeba by si� zni�a�. ~ tej odpychaj�ce, lecz tak�e dlatego, �e 
rozrywek akademickich uzna ~y2~abawy ludzi, w��czaj�c student�w, do -a nie zaprasza si� do turniejtJJ~ s~ am 
szczerze: w�r�d dost�pnych dzi� w domino. szaf Cjologi� za rodzaj "kr�lewskiej gry"
Nieuchronnie przedsi�wzi owego tych, kt�rzy nie s� zdolni do gry dzinie, kt�r� si� para. To tak�e ~ Cie ~
Je�li inni socjologowie si�gn� tzeb ~kie ods�oni upodobania autora w dziez pewno�ci� niekt�rych zirytuje bo ~ 
szczerze wyzna� od razu na pocz�tku. wywodami, uznaj�, �e rzecz �e�0~ ksi��k� (zw�aszcza w Ameryce), to 
pomini�te. Wszystko, co mog~ U~ Tentacja, nie zgodz� si� z niekt�rymi jej g��wnej tradycji, kt�ra ~,~,iedzi~ rzec 
l�ane przez nich za wa�ne zosta�y niezachwianie w trwa�� warto od ~ to to, �e stara�em si� pozosta� wierny '
Przedmiotem mojego szc~~ tej lasyk�w tej dyscypliny, oraz �e wierz� socjologia religii. Zapewne ~ eg�i hradycji.
poniewa� takie w�a�nie naj�at~~'id� ego upodobania w ca�ej dziedzinie jest 'w stara�em si� unika� wyr�niarl lel 
pCZni� to przyk�ady, kt�rych u�ywam, ., czytelnika do wcale ~,ielkieg~a m t~ychodz� mi na my�l. Poza tym jednak 
przypadkiem zamieszkuj�. ~ kry �ej w�asnej specjalno�ci. Chc� zaprosi� ':
W trakcie pisania tej ksi�g J~, nie za� do jednej wioski, w kt�rej dzeniem tysi�cy przypis�w b� ski st
drugie rozwi�zanie, czuj�c, � Z W ah��em wobec wyboru mi�dzy wprowa- ' postaci jakiego� teuto�skiego nie B�le 
�adnego. Zdecydowa�em si� na to' wtedy, gdy idee nie s� prz~~trak~~iele zyska si� przez nadanie ksi��ce 
Nazwiska te omawiane s� po dmi stu. W tek�cie nazwiska podawane s� ':~ ksi��ki, gdzie czytelnik znajdz ~ow tem 
powszechnej zgody socjolog�w.; lektur. ro~~ w notach bibliograficznych na ko�cu:'
We wszystkich moich d0 bie� pewne sugestie dotycz�ce dalszych w wdzi�czno�ci wobec mojego ~i
on t� ksi��k�, przypuszczam, ~ aU ~~liach socjologicznych mam wielki d�ugi! brwi. Ufam jednak, �e nie uzrl e pr 
yciela, Carla Mayera. Gdyby przeczyta� za parodi� tej, kt�r� zwyk� a�by~i~ niekt�rych fragmentach zmarszczy�by;., 
z dalszych rozdzia��w, utrzyrr~hrzek~dprezentowanej tu koncepcji socjologi�:,` spisk�w. To samo rzec mo� alg, 
szywa� swoim studentom. W jednym, dyscypliny naukowej. Na ko� a ode wszystkie �wiatopogl�dy s� wynikiem
lec pl,Aogl�dach odnosz�cych si� do ka�dej :gn� wi�c podzi�kowa� trzem osobom
kt�re wsp�konspirowa�y ze mn� w licznych dyskusjach i sporach - Brigitte Berger, Hansfried Kellner i 
Thomasowi Luckmannowi. Dostrzeg� one rezultaty tych poczyna� w niejednym miejscu na stronach tej ksi��ki.
P. L. 8.
Hartford, Connecticut

SOCJOLOG IA JAKO ROZRYWKA I N DYWI DUALNA
O socjologach kr��y bardzo niewiele dowcip�w. Jest to dla nich frustruj�ce, zw�aszcza gdy por�wnuj� si� ze 
swymi bardziej wyr�nianymi krewniakami, psychologami, kt�rzy ca�kiem solidnie osadzili si� w sektorze 
ameryka�skiego humoru okupowanym niegdy� przez ksi�y. Przedstawiony na przyj�ciu psycholog natychmiast 
czuje si� przedmiotem niema�ej uwagi i pesz�cej weso�o�ci. Socjolog w tych samych okoliczno�ciach spotyka si� 
zapewne z nie �ywsz� reakcj�, ni� gdyby zosta� zapowiedziany jako agent ubezpieczeniowy. Aby �ci�gn�� na 
siebie uwag�, b�dzie musia� solidnie potrudzi� si�, tak jak wszyscy. Jest to irytuj�ce i niesprawiedliwe, lecz mo�e 
tak�e by� pouczaj�ce. Niedostatek dowcip�w o socjologach wskazuje oczywi�cie na to, �e nie s� oni w tej samej 
mierze co psychologowie w�asno�ci� potocznej wyobra�ni. Prawdopodobnie jednak dowodzi tak�e tego, �e w 
wyobra�eniach, jakie ludzie o nich maj�, istnieje pewna wieloznaczno��. Przyjrzenie si� bli�ej niekt�rym z tych 
wyobra�e� mo�e tedy stanowi� dobry punkt wyj�cia naszych rozwa�a�.
Je�li zapyta� student�w, dlaczego wybieraj� socjologi�, cz�sto s�yszy si� odpowied�: "Poniewa� lubi� pracowa� z 
lud�mi". Je�li pyta� dalej, jak wyobra�aj� sobie swoj� przysz�o�� zawodow�, s�yszy si� cz�sto, �e zamierza
11

j� pracowac w sterze soc�ame�. wypaame ao tego �eszcze powrocie. mne odpowiedzi s� jeszcze bardziej mgliste i 
og�lnikowe, lecz wszystkie wskazuj�, i� pytany student wola�by mie� raczej do czynienia z lud�mi ni� z rzeczami. 
Wymieniane w zwi�zku z tym zawody zwi�zane s� z prac� dzia��w personalnych, organizacj� stosunk�w 
mi�dzyludzkich w przemy�le, informacj�, reklam�, organizacj� �rodowisk lokalnych czy te� ze �wieckimi for-mami 
pracy religijnej. Wyst�puje tu wsp�lne za�o�enie, i� we wszystkich tych kierunkach dzia�ania mo�na "zrobi� co� 
dla ludzi", "pom�c ludziom", "wykona� prac� po�yteczn� dla spo�ecze�stwa". Obraz socjologa, jaki si� st�d 
wy�ania, mo�na okre�li� jako zsekularyzowan� wersj� liberalnego protestanckiego pastora, stanowi�cego, obok 
sekretarza YMCA, ogniwo ��cz�ce pomi�dzy dobroczynno�ci� sakraln� i �wieck�. Socjologia pojmowana jest jako 
wsp�czesna wariacja na klasyczny ameryka�ski temat "pokrzepienia serc". Socjolog uwa�any jest za kogo�, kto 
zawodowo zajmuje si� buduj�c� moralnie prac� na rzecz jednostek i spo�ecze�stwa w og�le.
Pewnego dnia zostanie napisana wielka ameryka�ska saga o okrutnym rozczarowaniu, jakie tego rodzaju 
nastawienie musi przynosi� w wi�kszo�ci wymienionych wy�ej zawod�w. Jest wstrz�saj�cy patos w losie tych 
mi�o�nik�w ludu, kt�rzy id� do pracy w dziale personalnym i zderzaj� si� po raz pierwszy z ludzkimi realiami 
strajku, w kt�rym musz� walczy� po jednej stronie ostro zarysowanej linii konfliktu, b�d� tych, kt�rzy podejmuj� 
dzia�alno�� w sferze stosunk�w publicznych i odkrywaj� w�a�nie, co to znaczy, �e oczekuje si� od nich uprawiania 
tego, co eksperci na tym polu nazywaj� "in�ynieri� zgody", b�d� tych, kt�rzy id� do pracy w agendach 
spo�eczno�ci lokalnych po to, by rozpocz�� brutaln� edukacj� z zakresu polityki spekulacji nieruchomo�ciami. Nie 
jest jednak naszym zamiarem pozbawianie kogokolwiek niewinno�ci. Interesuje nas w istocie szczeg�lny obraz 
socjologa, obraz, kt�ry jest m�tny i ba�amutny.
Jest oczywi�cie prawd�, �e niekiedy zostaj� socjologami urodzeni skauci. Jest tak�e prawd�, �e �yczliwo�� dla 
ludzi mo�e by� biograficznym punktem wyj�cia studi�w socjologicznych. Trzeba jednak zaznaczy�, �e 
nie�yczliwo�� i mizantropia mog�yby im s�u�y� r�wnie dobrze. Przenikliwo�� socjologiczna przydaje si� ka�demu, 
kto zajmuje si� dzia�aniem w spo�ecze�stwie. Jednak�e dzia�anie to nie musi by� od razu humanitarne. Niekt�rzy 
ameryka�scy socjologowie zatrudniani s� dzi� przez agencje rz�dowe zajmuj�ce si� planowaniem lepiej 
urz�dzonych spo�eczno�ci. Inni ameryka�scy socjologowie pracuj� w agencjach rz�dowych zajmuj�cych si� 
wymazywaniem z mapy spo�eczno�ci wrogich narod�w, je�li i gdy tylko 12
taka konieczno�� si� pojawi. Jakiekolwiek by�yby moralne uwik�ania ka�dego z wymienionych typ�w dzia�alno�ci, 
nie ma powodu, dla kt�rego interesuj�ce badania socjologiczne nie mog�yby by� prowadzone w ramach obydwu. 
Podobnie kryminologia, jako swoiste pole badawcze w sferze socjologii, dostarcza cennych informacji o 
procesach przest�pczo�ci we wsp�czesnym spo�ecze�stwie. Informacje te s� tak samo cenne zar�wno dla tych, 
kt...