EDUKACJA CHOREGO PO UDARZE MÓZGU.doc

EDUKACJA CHOREGO PO UDARZE MÓZGU

Wystąpienie powaSnych, często zagraSających Syciu objawów udaru mózgu jest

niespodziewane zarówno dla chorego, jak i dla jego rodziny. Najczęściej występuje nag³y

deficyt ruchowy — niedow³ad lub poraSenie kończyny.

U niektórych pacjentów dochodzi do zaburzenia kontaktu z otoczeniem (zaburzenia mowy,

rozumienia, pamięci) oraz utraty kontroli nad czynnościami fizjologicznymi.

W polskim spo³eczeństwie stopień edukacji medycznej jest niski, a wiedza dotycząca

początkowych objawów udaru oraz jego powik³ań — niewystarczająca.

Dlatego istnieje konieczność przekazania pacjentowi w początkowym okresie hospitalizacji

podstawowych informacji na temat przyczyny i objawów udaru mózgu.

NaleSy wyjaśnić róSnice między udarem niedokrwiennym (zawa³ mózgu) a udarem

krwotocznym („wylew”). Chorego i jego opiekunów powinno się poinformować o

konsekwencjach udaru (ewentualnym zagroSeniu Sycia, trwa³ym kalectwie, degradacji

spo³eczno-zawodowej). Niezbędne jest takSe omówienie planowanych badań oraz dzia³ań

terapeutycznych.

Znajomość czynników ryzyka udaru mózgu w spo³eczeństwie jest ma³a, zaś konieczność

ich leczenia często się bagatelizuje.

Szczególnie waSnym zagadnieniem jest uświadomienie pacjentowi i jego opiekunom

znaczenia naleSytej kontroli nadciśnienia tętniczego, cukrzycy oraz innych

przewlek³ych chorób sprzyjających wystąpieniu udaru mózgu. Wskazane jest

przedstawienie mechanizmów prowadzących do udaru, z uwzględnieniem istniejących

wcześniej jednostek chorobowych, czynników środowiskowych i stylu Sycia .Niedostatek

zachowań prozdrowotnych w polskim

spo³eczeństwie dotyczy równieS pacjentów z udarem mózgu. Modyfikacja czynników

ryzyka, takich jak: styl Sycia, nieprawid³owe zwyczaje Sywieniowe, naduSywanie tytoniu i

alkoholu lub brak regularnych badań zapobiegawczych,jest niezbędna w profilaktyce

wtórnej udaru.

Wskazania do stosownych zmian w tym zakresie naleSy zawrzeć w programie edukacji

poudarowej — zarówno chorego, jak i jego rodziny, szczególnie w okresie po

pobycie w szpitalu. Obecnie pacjenci i ich bliscy nie mają wystarczającej wiedzy o

zasadach organizacji opieki i rehabilitacji poszpitalnej.

CELE EDUKACJI POUDAROWEJ

Edukację chorego po udarze mózgu naleSy dostosować

do jego stanu ogólnego i neurologicznego — do stopnia nasilenia deficytów ruchowych

oraz poznawczych.

Zakres tej edukacji powinien odpowiadać poziomowi intelektualnemu

pacjenta i jego opiekunów, a takSe etapowi choroby. Zakres wiedzy przekazywanej osobom

z niewielkim ubytkiem neurologicznym moSe być szeroki, natomiast w przypadku chorych z

duSym stopniem niepe³nosprawności poudarowej trzeba edukować przede wszystkim

rodzinę, opiekunów oraz lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Pacjent w ostrej fazie udaru powinien uzyskać podstawowe informacje o jego przyczynie,

przebiegu i powik³aniach.

W ramach opieki poszpitalnej najistotniejsza jest wiedza na temat kontroli czynników

ryzyka, sposobów pielęgnacji i rehabilitacji chorego oraz zmiany stylu i warunków jego

Sycia.

Edukacja pacjenta u osób samodzielnych, bez nasilonych deficytów ruchowych, bez

zaburzeń afatycznych, objawów zespo³u otępiennego obejmuje:

• wyjaśnienie przyczyny udaru, zapewnienie niezbędnych informacji na temat jego

przebiegu i powik³ań;

Edukacja chorego po udarze mózgu

• ukazanie konieczności i sposobu zmiany stylu Sycia (promocja zachowań

prozdrowotnych) oraz poprawy kontroli czynników ryzyka po udarze;

• zwiększenie aktywnego udzia³u chorego w procesie leczniczym;

• planowaną i dostosowaną do moSliwości pacjenta rehabilitację spo³eczno-zawodową.

Edukacja rodziny/opiekunów chorych z utrwaloną niepe³nosprawnością poudarową,

zaburzeniami mowy,demencją obejmuje:

• wyjaśnienie zakresu oraz konsekwencji trwa³ych deficytów neurologicznych

występujących u chorego;

• naukę czynności pielęgnacyjnych i rehabilitacyjnych;

• instruktaS w zakresie przygotowania zaplecza socjalnego (adaptacja mieszkania,

wyposaSenia w sprzęt rehabilitacyjny);

• podanie informacji o moSliwości uzyskania wsparcia (opieka spo³eczna, pielęgniarki

środowiskowe, organizacje kościelne, pomoc psychologiczna);

• ukazanie konieczności konsekwentnej rehabilitacji w warunkach domowych oraz

sposobów jej prowadzenia.

Edukacja lekarza rodzinnego i pielęgniarki środowiskowej pe³niących poszpitalną

opiekę nad chorym i jego rodziną obejmuje:

• uświadomienie, Se chory po udarze to pacjent specyficzny, wymagający szczególnego

nadzoru neurologicznego i ogólnolekarskiego oraz ścis³ej kontroli czynników ryzyka;

• wskazanie, Se niezbędne jest dostosowanie terapii do moSliwości i konkretnych potrzeb

pacjenta, przekazanie standardów postępowania leczniczego w warunkach

ambulatoryjnych;

• promowanie fachowego nadzoru pielęgnacyjnego w warunkach poszpitalnych (sta³a

opieka domowa).

KORZYŚCI Z EDUKACJI

• Pog³ębienie wiedzy chorych i ich rodzin dotyczącej czynników ryzyka udaru mózgu,

zrozumienie jego przyczyny oraz przebiegu i konsekwencji.

• Usprawnienie wspó³pracy z lekarzem, zwiększenie częstości wizyt oraz lepsze

przestrzeganie zaleceń terapeutycznych przez pacjenta i jego rodzinę.

• Poprawa kontroli modyfikowalnych czynników ryzyka i większa skuteczność ich leczenia

(zmniejszenie liczby i dawek leków, wprowadzenie dzia³ań niefarmakologicznych).

• Promocja zachowań prozdrowotnych, zmiana niekorzystnego stylu Sycia.

• Usprawnienie opieki domowej nad pacjentem oraz rehabilitacji poszpitalnej.

PROGRAM DZIA£AŃ EDUKACYJNYCH

Metody przekazywania informacji:

• bezpośrednia rozmowa lekarza z pacjentem oraz jego rodziną (NAJISTOTNIEJSZA);

• publikacje informacyjne dla chorych po udarze mózgu i ich rodzin (prasa, broszury);

• programy szkoleniowe dla pacjentów i ich rodzin lub opiekunów (w Polsce prowadzone

tylko w kilku ośrodkach); ogólne za³oSenia programów edukacyjnych:

— spotkania indywidualne lub w ma³ych grupach;

— prezentacja materia³ów dydaktycznych (przystępnie

opracowanych);

— edukacja prowadzona przez odpowiednio przeszkolony, fachowy personel —

pielęgniarki edukacyjne;

— proste i zrozumia³e informacje przekazywane z wykorzystaniem

materia³ów dydaktycznych: plansz,

tabel, prezentacji audiowizualnych;

• prezentacja informacji edukacyjnych przez środki masowego przekazu — programy

telewizyjne i radiowe, witryny internetowe;

• upowszechnianie krótkich hase³ wyjaśniających istotę udaru mózgu, jego leczenia i

profilaktyki, takich jak: „atak mózgu”, „czas to mózg”.

Szczegó³owe zadania i zakres edukacji

Nadciśnienie tętnicze

• Konieczność sta³ej kontroli ciśnienia tętniczego i konsekwentnej, d³ugotrwa³ej terapii

hipotensyjnej.

• Nauka norm odpowiadających kryteriom oceny skuteczności leczenia choroby

nadciśnieniowej.

• Nauka wykonywania codziennych samodzielnych pomiarów

ciśnienia tętniczego.

• Regularny zapis pomiarów ciśnienia tętniczego (prowadzenie dzienniczka).

• Konieczność sta³ej kontroli (choroba „bez dolegliwości”).

• Umiejętność rozpoznania sytuacji wymagającej wizyty u lekarza w celu zmiany terapii

(wzrost i obniSenie ciśnienia!).

• Unikanie preparatów dzia³ających gwa³townie (np.nifedipiny).

, Edukacja chorego po udarze mózgu

Terapia przeciwdepresyjna (usprawniająca rehabilitację,poprawiająca stan ogólny i

neurologiczny oraz polepszająca komfort Sycia chorego)

• Uświadomienie choremu/rodzinie, Se depresja to powaSny

i częsty problem osób z udarem, a leczenie jest

konieczne i nie jest niczym wstydliwym.

Palenie tytoniu

• Uświadomienie choremu i jego rodzinie, Se konieczne jest ca³kowite zaniechanie palenia,

co przynosi następujące

korzyści:

— obniSenie ryzyka udaru;

— poprawa skuteczności terapii hipotensyjnej;

— zwiększenie odporności organizmu;

— spowolnienie postępu miaSdSycy.

Alkohol

• Dopuszczalne spoSycie jedynie w ma³ych ilościach (poniSej kilkunastu gramów na dobę).

• Zakaz naduSywania.

Wysi³ek fizyczny

• Konieczność sta³ej, regularnej aktywności ruchowej

— nie tylko w ramach leczenia rehabilitacyjnego.

• Promowanie „korzystnego” wysi³ku (ćwiczenia dynamiczne: bieganie, p³ywanie, jazda na

rowerze), eliminacja wysi³ku statycznego (np. ćwiczenia si³owe).

• Pozytywne efekty sta³ej aktywności fizycznej, na przyk³ad redukcja masy cia³a, poprawa

kontroli ciśnienia tętniczego i glikemii, polepszenie ogólnego samopoczucia.

• U osób z dodatkowymi obciąSeniami, na przyk³ad kardiologicznymi, niezbędny

indywidualny dobór ćwiczeń.

Przygotowanie mieszkania

• Likwidacja barier architektonicznych (u³atwienie choremu przemieszczania się): usunięcie

progów, poszerzenie otworów drzwiowych, budowa podjazdów

— ewentualnie instalacja windy (umoSliwienie wychodzenia na zewnątrz mieszkania).

• Dostosowanie pomieszczeń sanitarnych: za³oSenie uchwytów przyściennych, podpór i

barierek, dostosowanie sanitariatów i kabiny prysznicowej.

• Przygotowanie pokoju chorego: ³óSka z moSliwością regulacji wezg³owia — ewentualnie z

materacem przeciwodleSynowym, zapewnienie dostępu z obu

Cukrzyca

• Szkodliwość nadmiernych wahań glikemii, niedopuszczanie do hipoglikemii.

• Konieczność utrzymywania prawid³owych stęSeń glukozy we krwi.

• Wsparcie terapii odpowiednią dietą oraz regularnym wysi³kiem fizycznym.

• Samodzielne pomiary glikemii z wykorzystaniem glukometru.

Dieta

• Dostosowanie (zmniejszenie) dziennej porcji kalorii do zapotrzebowania energetycznego.

• Uzupe³nienie niedoborów — szczególnie bia³kowych

i witaminowych.

• Zmiana diety — rezygnacja z pokarmów zawierających t³uszcze zwierzęce (tzn.

„nasycone”) i zastąpienie ich t³uszczami pochodzącymi z roślin lub ryb.

• Ograniczenie dobowego spoSycia soli, w tym —przedstawienie listy tak zwanych

pokarmów „bogatych w sól”.

• Zwiększenie ilości spoSywanych świeSych warzyw i owoców (pokarmy „bogate w potas”) i

produktów pe³noziarnistych (bogatoresztkowych).

• W³ączenie pokarmów zawierających witaminę B6 i kwas foliowy

• U osób z zaburzeniami po³ykania — podawanie pokarmów pó³p³ynnych, karmienie przez

sondę.

Redukcja masy cia³a (umoSliwiająca optymalną rehabilitację)

• Konieczność utrzymywania naleSnej masy cia³a (BMI

< 25 kg/m2, ew. wg zasady: wzrost – 100 = naleSna

masa cia³a).

• Metody zmniejszenia masy cia³a u osób z nadwagą lub

oty³ością (dieta, regularny wysi³ek fizyczny, ewentualnie metody farmakologiczne).

Hiperlipidemia

• Konieczność utrzymywania prawid³owych parametrów lipidogramu.

• Wyjaśnienie udzia³u hiperlipidemii w powstawaniu miaSdSycy i udaru mózgu.

• Przedstawienie terminów „z³y” i „dobry” cholesterol.

• Przekazanie sposobów poprawy stęSenia lipidów/diety, leczenie farmakologiczne.

• Omówienie roli t³uszczów zwierzęcych i roślinnych w diecie.