Rudolf Steiner - Sedno kwestii społecznej.pdf - Dokumenty - Pierwszy_113

Dr. Rudolf Steiner

SEDNO KWESTJI SPOŁECZNEJ

DIE KERNPUNKTE DER SOZIALEN FRAGE

in den Lebensnotwendigkeiten

der Gegenwart und Zukunft.

GA 23

Spis rzeczy:

str.

Przedmowa i wstęp do nowego wydania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . 2

Uwagi o zamierzeniach niniejszej pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

I. Prawdziwa postać kwestji społecznej w życiu nowoczesnej ludzkości . . . . . . . . . . .

. . 9

II. Próby rozwiązania problemów i konieczności społecznych, w myśl wymagań

życia . . 16

III. Kapitalizm i idee społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

IV. Międzynarodowe stosunki organizmów społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . 42

Aneks: Odezwa do Narodu Niemieckiego i całego Świata Kulturalnego . . . . . . . . . . .

. . 47

Uwagi do polskiego wydania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Wydano staraniem Polskiego Towarzystwa Antropozoficznego

w autoryzowanym przekładzie M. O. i M. W. – Warszawa 1938

PRZEDMOWA I WSTĘP DO NOWEGO WYDANIA.

Zadań, wysuniętych przez nowoczesne życie społeczne, nie zdoła poznać człowiek,

który przystępuje do nich z myślą o jakiejkolwiek utopji. Wychodząc z pewnych

poglądów i uczuć, możemy wierzyć, że takie czy inne urządzenia, które sobie

obmyśliliśmy, uszczęśliwią ludzkość. Wiara ta może nawet nabrać bojowej siły

przekonywującej. A jednak z wiarą tego rodzaju można łatwo przeoczyć to, co stanowi

dziś istotę “kwestji” społecznej.

Twierdzenie powyższe nie trudno doprowadzić dziś do pozornego absurdu, wszakże

pozostaje ono słusznem. Przypuśćmy, że ktoś posiadł teoretycznie doskonałe

“rozwiązanie” kwestji społecznej. Pomimo to wierzyłby on w coś całkiem nierealnego,

gdyby chciał narzucić ludzkości to wymyślone przez siebie “rozwiązanie”. Nie żyjemy

już bowiem w czasach, kiedy można mniemać, że w ten sposób da się cośkolwiek

zdziałać w życiu publicznem. Układ duszy ludzkiej nie jest taki, żebyśmy w stosunku do

życia społecznego mogli powiedzieć: oto macie człowieka, który wie, jakie urządzenia

społeczne są potrzebne; uczyńmy więc tak, jak on sądzi.

W taki sposób ludzie nie chcą wcale przyjmować idej społecznych. Z faktem tym

liczy się niniejsza praca, która znalazła już dość szerokie rozpowszechnienie. Ci z pośród

czytelników, którzy przypisali jej charakter utopijny, zgoła nie zrozumieli jej

podstawowych zamierzeń. A najgłośniej twierdzili to ci, którzy sami nie umieją myśleć

inaczej, niż utopijnie. U innych dopatrują się tego, co stanowi najbardziej istotną cechę

ich własnych przyzwyczajeń myślowych.

Dla człowieka myślącego realnie należy już do doświadczeń w dziedzinie społecznej,

że jakakolwiek idea utopijna, choćby najbardziej przekonywująca, nie prowadzi do

niczego. Jednak wielu ludziom wydaje się, że np. w dziedzinie gospodarczej powinni

szerzyć wśród swych bliźnich takie idee. Muszą się jednak przekonać, że trudzą się

napróżno. To, co głoszą, bliźnim na nic przydać się nie może.

Fakt ten należałoby traktować jako nabyte doświadczenie, wskazuje on bowiem na

ważny objaw współczesnego życia publicznego, mianowicie na to, że myśli nasze są

obce wymaganiom rzeczywistości gospodarczej. Czyż można spodziewać się, że

zdołamy opanować zawiłe stosunki życia społecznego, jeśli przystępujemy doń z

myśleniem, które jest obce temu życiu?

Zagadnienie to bynajmniej nie może liczyć na popularność. Wymaga bowiem

przyznania się, że myślimy w sposób obcy życiu. A jednak, jeżeli tego nie uczynimy,

pozostaniemy również dalecy od “kwestji społecznej”. Jedynie bowiem pod warunkiem,

że zagadnienie to traktować będziemy jako ważną sprawę całej współczesnej cywilizacji,

uzyskamy jasną świadomość potrzeb życia społecznego.

Kwestja ta wskazuje na sposób, w jaki ukształtowało się współczesne życie

duchowe. Ludzkość nowoczesna rozwinęła w taki sposób życie duchowe, że jest ono w

wysokim stopniu uzależnione od urządzeń państwowych i sił gospodarczych. Człowiek

już od dzieciństwa otrzymuje wychowanie i nauczanie państwowe. Może on korzystać z

takiego tylko wychowania, na jakie pozwalają warunki gospodarcze otoczenia, wśród

którego wyrasta.

Możnaby mniemać, że dzięki temu wszyscy powinni być dobrze przystosowani do

obecnych warunków życiowych. Państwo bowiem ma możność kształtowania urządzeń,

poświęconych wychowaniu i nauczaniu, które stanowią podstawowy czynnik życia

duchowego społeczeństwa, tak, aby jak najlepiej służyły ogółowi. I również łatwo

możnaby sądzić, że człowiek stanie się możliwie najlepszym członkiem społeczności

ludzkiej, jeżeli otrzyma wychowanie zgodnie z możliwościami gospodarczemi, z których

wyrósł, oraz jeżeli wychowanie postawi go na to stanowisko, które mu wyznaczają owe

możliwości gospodarcze.

Praca niniejsza podjąć musi niepopularne dziś zadanie wykazania, że przyczyną

zamętu naszego życia publicznego jest uzależnienie życia duchowego od państwa i sił

gospodarczych. Ma ona dowieść, że wyzwolenie życia duchowego z tej zależności

stanowi część rozwiązania palącej kwestji społecznej.

Książka niniejsza występuje zatem przeciw szeroko rozpowszechnionym błędom.

Przejęcie przez państwo działu wychowania i nauczania uważane jest oddawna za coś

zbawiennego dla postępu ludzkości. A ludzie myślący socjalistycznie nie mogą sobie

nawet tej sprawy wyobrazić inaczej, niż w ten sposób, że społeczeństwo ma

wychowywać jednostkę na swoją modłę tak, aby mu służyła.

Nie łatwo godzimy się na pogląd, który jest w tej dziedzinie bezwarunkowo

konieczny, mianowicie, że w dziejowym rozwoju ludzkości w epokach późniejszych

błędem stać się może to, co we wcześniejszych było słuszne. Na to, aby życie ludzkości

mogło ukształtować się nowocześnie, konieczne było odebranie kierownictwa

wychowania, a co zatem i kierownictwa duchowego życia publicznego tym sferom,

które zajmowały się tem w średniowieczu, oraz powierzenie tegoż państwu. Ale dalsze

utrzymywanie tego stanu rzeczy jest już ciężkim błędem społecznym.

Wyjaśni to pierwsza część niniejszej pracy. W ramach państwowych życie duchowe

dorosło do wolności; nie będzie jednak w stanie z niej korzystać we właściwy sposób, o

ile nie nada mu się całkowitego samorządu, życie duchowe w swej obecnej postaci

wymaga, aby stanowiło całkiem samodzielny składnik organizmu społecznego. Zarząd

dziedziny wychowania i nauczania, z czego przecież wyrasta całe życie duchowe,

przejść musi w ręce ludzi, którzy sami wychowują i nauczają. Czynniki państwowe lub

gospodarcze nie powinny mieszać się do spraw tego kierownictwa słowem lub czynem.

Nauczaniu pedagog winien poświęcać tylko taką część swego czasu, aby równocześnie

mógł także zarządzać w swej dziedzinie pracy. Dzięki temu sam nauczyciel załatwiać

będzie sprawy związane z zarządzaniem tak samo, jak sam naucza i wychowuje.

Rozporządzeń nie będzie wydawał nikt, kto równocześnie nie jest sam czynny w żywem

nauczaniu i wychowywaniu. Żaden parlament, żaden dostojnik, który kiedyś, być może,

był nauczycielem, ale obecnie już nim nie jest, nie będą tu mieli głosu. To co w

nauczaniu zdobywa się drogą bezpośredniego doświadczenia, będzie wywierało wpływ

także na sposób zarządzania. Wynika stąd naturalnie, że warunki tego rodzaju sprzyjać

będą rozwojowi rzeczowości i tężyzny zawodowej w możliwie najwyższym stopniu.

Można zapewne zauważyć, że i przy takim samorządzie życia duchowego także nie

wszystko będzie doskonałe. Ale w życiu rzeczywistem nie można żądać doskonałości.

Dążyć trzeba tylko do realizowania rzeczy możliwie najlepszych. Zdolności, rozwijające

się w człowieku-dziecku, będą dopiero wówczas wzbogacały społeczeństwo, gdy pieczę

nad niemi obejmą jednostki, które potrafią opierać swe decyzje na motywach

duchowych. Pogląd na to, jak dalece rozwijać należy dane dziecko w tym czy owym

kierunku, powstawać może jedynie w niezależnym zespole duchowym. I on tylko jest

powołany do decydowania o sposobie urzeczywistniania tych zamierzeń. Od tego

samorządu życie państwowe jakoteż i życie gospodarcze czerpać będą siły, których

same nie są w stanie wytworzyć, gdy na podstawie swych założeń kształtują także i

życie duchowe.

Zgodnie z poglądem, wyłożonym w tej książce, sprawa urządzeń i programów

uczelni, które służą potrzebom państwa i życia gospodarczego, również winna

spoczywać w rękach kierownictwa niezależnego życia duchowego. Szkoły dla przyszłych

prawników, handlowców, przemysłowców, rolników też kształtować winno niezależne

życie duchowe. Praca niniejsza musi z konieczności wywołać wiele zastrzeżeń, gdy z jej

założeń wyprowadzi się tę słuszną konsekwencję. Ale z czego to wypływają owe

zastrzeżenia? Rozpoznamy ich ducha antyspołecznego, gdy zdamy sobie sprawę z tego,

że, w gruncie rzeczy, wynikają one z nieuświadomionej wiary w niepraktyczność

życiową wychowawców. Niepodobna tedy oczekiwać po nich, że powołają do życia

urządzenia, które we właściwy sposób będą służyły praktycznym dziedzinom bytu.

Takie urządzenia muszą pono tworzyć ludzie, którzy sami biorą udział w życiu

praktycznem; wychowawcy zaś mają tylko postępować według linij wytycznych, które

im zgóry narzucono.

Ten, kto tak myśli, nie spostrzega, że wychowawcy, którzy nie potrafią sami

nadawać sobie linij wytycznych, poczynając od najdrobniejszych szczegółów, a kończąc

na rzeczach najważniejszych, właśnie skutkiem tego stają się obcy życiu i niepraktyczni.

Można narzucić im zasady, pochodzące nawet od jednostek pozornie najbardziej

związanych z życiem praktycznem, a jednak nigdy nie wychowają oni ludzi życiowo

prawdziwie praktycznych. Antyspołeczne stosunki powstają stąd, że w życiu zbiorowem

brak ludzi, którzyby, dzięki otrzymanemu wychowaniu, nauczyli się odczuwać

społecznie. Ludzi uspołecznionych wychowywać mogą jedynie pedagodzy, którzy sami

posiadają zmysł społeczny. Nigdy nie dotrzemy do sedna kwestji społecznej, jeśli nie

uznamy spraw wychowawczych i duchowych, jako jednego z jej najważniejszych

składników. Stosunki antyspołeczne powstają nietylko z winy urządzeń gospodarczych,

ale także skutkiem tego, że ludzie w ramach tych urządzeń postępują antyspołecznie. I

powierzanie wychowania tudzież nauczania młodzieży ludziom, których czyni się

obcymi życiu, wskutek narzucania im zzewnątrz kierunku i treści ich działania – jest

rzeczą antyspołeczną.

Państwo otwiera wydziały prawne. Wymaga, aby wykładano tam zasady tego

prawodawstwa, na którem ono, ze swego punktu widzenia, oparło swą konstytucję i

administrację. Instytucje zaś, które powstaną całkowicie na gruncie niezależnego życia

duchowego, czerpać będą treść prawodawstwa właśnie z tego życia. Państwo zasilane

będzie tem, co mu to niezależne życie duchowe przekaże; będą je zapładniały żywe

idee, które jedynie z takiego źródła duchowego mogą wypływać.

Ale w samej tej dziedzinie duchowej będą ludzie, którzy, każdy ze swego punktu

widzenia, oddadzą się życiu praktycznemu. Życiowo praktycznem nie może stać się to,

co pochodzi z urządzeń szkolnych wprowadzonych przez “praktyków”, i gdzie nauczają

ludzie obcy życiu, ale wyłącznie to, co dają wychowawcy, którzy rozumieją życie i

praktyczność ze swego punktu widzenia. O tem, jak zarządzanie niezależnem życiem

duchowym winno kształtować się w szczegółach, pomówimy w niniejszej pracy,

przynajmniej w ogólnych zarysach.

Wśród ludzi, skłonnych do utopij, książka ta obudzi rozmaite wątpliwości.

Zaniepokojeni artyści i inni pracownicy umysłowi powiedzą: dobrze, ale czy talenty

będą mogły rozwijać się lepiej wśród tego niezależnego życia duchowego, niż w

obecnych warunkach, kiedy znajdują się pod opieką państwa i potęg gospodarczych?

Tacy oponenci pamiętać winni, że praca niniejsza nie ma nic wspólnego z utopją.

Dlatego nigdzie nie znajdziemy w niej twierdzeń teoretycznych: to powinno być tak

urządzone, czy inaczej. Natomiast znaleźć w niej można pobudkę do tworzenia takich

społeczności ludzkich, któreby były zdolne we własnem współżyciu wytwarzać

pożądane warunki społeczne. Kto sądzi życie nie według teoretycznych uprzedzeń, lecz

z własnych doświadczeń, ten powie sobie: człowiek, który tworzy na podstawie swych

niczem nieskrępowanych uzdolnień, będzie wówczas mógł liczyć na właściwą ocenę

swej działalności, kiedy powstanie niezależna społeczność duchowa, która będzie

wywierała wpływ na życie, kierując się wyłącznie własnemi założeniami.

“Kwestja społeczna” nie jest czemś, co w naszych czasach wyłoniło się z życia

ludzkiego i co grupka ludzi, czy też parlamenty będą mogły rozwiązać i wreszcie

rozwiążą. Jest ona częścią składową całej nowoczesnej cywilizacji i skoro już powstała,

taką pozostanie. W każdym momencie rozwoju dziejowego musi ją ludzkość na nowo

rozwiązywać. Życie człowieka bowiem weszło w ostatnich czasach w taką fazę, kiedy

same urządzenia socjalne rodzą stale tendencje antyspołeczne. Trzeba je nieustannie

opanowywać na nowo. Podobnie jak organizm po pewnym czasie po nasyceniu, znów

powraca do stanu głodu, tak samo organizm społeczny z uporządkowanych stosunków

wpada w bezład. Na uporządkowanie stosunków społecznych niema uniwersalnego

lekarstwa podobnie, jak niema takiego pokarmu, któryby nasycił organizm raz na

zawsze. Ale ludzie tworzyć mogą takie spólnoty, których współdziałanie stale dawać

będzie życiu nowe impulsy w kierunku socjalnym. Taką spólnotą jest samorządny człon

duchowy organizmu społecznego.

Podobnie jak dla życia duchowego z doświadczeń teraźniejszości wyłania się

wymaganie autonomji społecznej, tak samo dla życia gospodarczego wypływa postulat

pracy zrzeszeniowej. Gospodarka społeczna składa się dziś z produkcji, obiegu i

spożycia dóbr, które zaspakajają potrzeby ludzkie. Każdego wiążą z życiem

gospodarczem jego interesy; każdy musi się z niem sprzęgnąć zapomocą takiego

udziału w pracy, jaki jest dlań dostępny. Tylko sam człowiek może wiedzieć i odczuwać,

Rudolf Steiner - Sedno kwestii społecznej.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: