od Jagiełły do Poniatowskiego

Strona główna  >>  Poczet królów polskich

Poczet królów polskich

Dynastia Jagiellonów

Królowie elekcyjni

Polityka władców

Polityka Jagiellonów

Po krótkich rządach Ludwika Węgierskiego, na mocy układu w Krewie w 1385 roku tron polski oddano Wielkiemu Księciu Litwy Władysławowi Jagielle

(który dał początek dynastii Jagiellonów), a oba kraje połączyła unia personalna. Podstawowym problemem stojącym przed Władysławem II Jagiełłą było powstrzymanie ekspansji krzyżackiej. Zwycięska tzw. wielka wojna (1409-1411), ze zwycięstwem polsko-litewskim pod Grunwaldem (15 lipca 1410), zapoczątkowała zmierzch potęgi państwa krzyżackiego. Związek Polski z Wielkim Księstwem Litewskim został zacieśniony unią w Horodle w 1413 roku (gdzie m.in. zadecydowano o wspólnych zjazdach polsko-litewskich oraz dokonano adopcji do polskich herbów 47 bojarskich rodów litewskich). Zapewnienie sukcesji tronu polskiego dla swych synów uzyskał Jagiełło za cenę przywilejów dla szlachty (przywilej czerwiński 1422, przywilej jedlnieński 1430).
Krótkim epizodem było panowanie Władysława III Warneńczyka (za którego początkowo rządy sprawował biskup krakowski Zygmunt Oleśnicki). Wybrany także w 1440 roku na króla Węgier, poległ pod Warną (1444), w wywołanej przez siebie (pod naciskiem dyplomacji papieskiej), niepotrzebnej dla Polski wojny z Turcją.
Opozycji magnackiej, kierowanej przez Oleśnickiego, skutecznie przeciwstawił się Kazimierz IV Jagiellończyk, zapewniając sobie statutami nieszawskimi w 1454 roku przychylność szlachty i jednocześnie zapoczątkowując nimi rozwój szlacheckiego parlamentu. On też dokończył dzieła likwidacji zagrożenia krzyżackiego, zwyciężając Zakon w wojnie trzynastoletniej (1454-1466). Na mocy pokoju toruńskiego w 1466 roku do Polski zostało przyłączone Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska, rejon Malborka i Elbląga (tzw. Prusy Królewskie) oraz Warmia, a państwo krzyżackie stało się lennem Polski. Pozycję dynastii umocniło zdobycie przez królewskiego syna, Władysława, korony Czech (1471) i Węgier (1490), a wewnątrz kraju - zapewnienie sobie prawa obsadzania godności biskupich.
Za rządów kolejnego Jagiellona - Jana I Olbrachta - nastąpiło zerwanie uni personalnej (1492, Aleksander Jagiellończyk został Wielkim Księciem Litwy), którą przywrócono w 1499 roku podczas uni wileńskiej. Nieudała się próba przywrócenia polskich wpływów w Mołdawii i opanowania portów czarnomorskich w Kilii i Białogrodzie (nieudane oblężenie Suczawy, porażka pod Koźminem).
Panowanie Aleksandra Jagiellończyka przyniosło dalsze wzmocnienie pozycji szlachty, uzyskane w konstytucjach piotrkowskich z 1496 roku i dzięki konstytucji Nihil novi (1505). Król ponadto w 1506 roku zatwierdził Statut Łaskiego - zbiór praw obowiązujących w państwie.

Wiek XVI to okres największego, wszechstronnego rozkwitu kraju. Wyważona polityka zagraniczna Zygmunta I Starego doprowadziła do przyjaznych stosunków z Habsburgami

(układ w Wiedniu 1515), uznania sekularyzacji państwa zakonnego (odtąd Prus Książęcych) i przyjęcia w 1525 roku w Krakowie hołdu lennego Albrechta Hohenzollerna, zawarcia w 1533 roku trwałego pokoju z Turcją. Toczyły się jedynie, ze zmiennym szczęściem i przerwami, wojny Litwy i Polski z Moskwą (zwycięstwa pod Orszą w 1508 i 1514, utrata znacznych obszarów - uznana przez Rzeczpospolitą 1537). Ognisko zapalne stanowiło pogranicze z Mołdawią (zwycięstwo pod Obertynem 1531). Po wygaśnięciu dynastii Piastów mazowieckich nastąpiła w latach 1526-1529 ostateczna inkorporacja Mazowsza. Oparcie się króla na magnatach zepchnęło szlachtę do opozycji i doprowadziło do sformułowania programu egzekucji praw oraz egzekucji dóbr.
Politykę ojca kontynuował Zygmunt II August, początkowo nawet pogłębiając konflikt swym małżeństwem z Barbarą Radziwiłłówną; stopniowo jednak król oparł się na średniej szlachcie, akceptując w latach 1562-1563 programy egzekucyjne. Najbardziej trwałym osiągnięciem było przełamanie oporów możnowładców litewskich i doprowadzenie, na sejmie lubelskim w 1569 roku, do trwałego połączenia Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego unią realną. Jednocześnie zacieśniono związek Korony z Prusami Królewskimi. Opracowany po raz pierwszy program polityki morskiej przyniósł budowę floty wojennej i powołanie w 1568 roku Komisji Morskiej. Konieczność wzmocnienia obrony Kresów południowo-wschodnich przed najazdami Tatarów była przyczyną stworzenia stałego zaciężnego wojska kwarcianego.

Zagadnienia

Unie polsko-litewskie
Przywileje szlacheckie
Sejm Czteroletni
Konstytucja 3 Maja
Rozbiory Polski

Unie polsko-litewskie

Idea unii polsko-litewskiej powstała w wyniku zagrożenia, jakie dla obydwu państw na przełomie XIV i XV wieku stanowił Zakon Krzyżacki. Państwo polsko-litewskie stało się jedną z potęg europejskich, co stworzyło możliwości skuteczniejszego przeciwstawienia się Krzyżakom i dawało realne perspektywy zdobyczy na Wschodzie. Unia wpłynęła na rozwój gospodarczy i kulturalny obu państw. Odrębność Polski i Litwy zniosła dopiero Konstytucja 3 Maja z 1791 roku.

Unia w Krewie (1385)

W dniu 14 sierpnia 1385 roku w Krewie podpisano układ pomiędzy Wielkim Księstwem Litewskim a Królestwem Polskim. Układ przewidywał małżeństwo wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełły z królową Polski Jadwigą w zamian za przejście Litwy na katolicyzm, przyłączenie jej do Polski i odzyskanie przez Jagiełłę utraconych ziem koronnych (Pomorza znajdującego się w rękach krzyżackich).

Unia wileńsko-radomska (1401)

W 1401 roku w Wilnie wielki książę Witold wystawił dokument uznający zwierzchnictwo Jagiełły i Korony oraz zobowiązywał się wraz z bojarami litewskimi do przyłączenia ziem litewskich do Korony. Biorąc pod uwagę śmierć królowej Jadwigi (1399) i brak potomstwa z jej małżeństwa z Władysławem II Jagiełłą, bojarowie litewscy zastrzegli, że w przypadku bezpotomnej śmierci króla wspólnie z panami polskimi wybiorą nowego monarchę. Układ wileński potwierdziła rada koronna w Radomiu, przyznając równocześnie dożywotnio tytuł wielkiego księcia litewskiego Witoldowi Kiejstutowiczowi.

Unia horodelska (1413)

Zawarta 2 października 1413 roku unia horodelska potwierdziła wolę obydwu narodów dalszego zacieśniania wzajemnych stosunków przy zachowaniu odrębności państwa litewskiego. Bojarzy zobowiązali się powołać po śmierci Witolda nowego wielkiego księcia w porozumieniu z Polską, panowie polscy godzili się na ...