Matura 1.doc

MATURA 1

Jak rozumiesz określenie "Bogowie jak ludzie - ludzie jak bogowie"?

Zdaniem tym określa się często bohaterów mitologii i wywodzącej się z niej literatury. Prezentuje ona bowiem bogów greckich, którzy są ogromnie podobni do ludzi, mają te same pragnienia i namiętności, rywalizują o względy Zeusa, zazdroszczą sobie, snują intrygi, dokonują zemsty, kochają i nienawidzą. Bogów greckich można przekupić, można wpłynąć na ich decyzję. Ludzie zaś często obdarzeni są boskimi właściwościami, są "powiększani" , przykładem może być Achilles - pół Bóg który ma tylko jeden słaby punkt w swoim organizmie, a tym słabym punktem jest pięta. Bogowie pod względem etycznym nie przewyższają ludzi, nie ma pomiędzy nimi wielkiej różnicy - bogowie są tacy jak ludzie, a ludzie mogą być tacy jak bogowie.

Wielkości i tragizm bohaterów "Iliady" Homera.

"Iliada" to księga o Ilonie - tzn. o Troi. Wojna trwała dziesięć lat, a "Iliada" opisuje 40 dni ostatniego roku. Główne wydarzenia to:

·         spór Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzeidę.

·         Powrót Achillesa na pole walki po śmierci przyjaciela Patroklesa, którego zabił Hektor

·         Pojedynek Achillesa z Hektorem (drugim synem Priama)

Bohaterowie tragedii znajdują się w sytuacji trudnej, są uwikłani w konflikt między własnym działaniem a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesom społecznym, normą moralną, ślepymi prawami natury. O sytuacji bohaterów tragicznych w literaturze greckiej decydowało przeznaczenie, los, fatum. Ludzie starożytni wierzyli że każdy byt ma przydzielony przez odwieczne prawo losu; nad jego przebiegiem czuwały boginie - Mojry (u Homera) lub rzymskie parki. Istotą tragedii jest konflikt tragiczny, polega on na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru; każde posunięcie bohatera zbliża go do katastrofy. Z tragedii greckiej wywodzi się pojęcie tragizmu. Jest to kategoria estetyczna, czyli swoista jakość dzieła. Wywołuje tę jakość szczególny sposób konstrukcji losów bohaterów, usytuowanych w nierozwiązywalnym konflikcie tragicznym - konflikcie wartości i konieczności. Bohater niezależnie od siły charakteru, od szlachetnych intencji, sprowadza na siebie zgubę - śmierć lub klęskę. Ton i klimat "Iliady" jest podniosły, heroiczny, najwyższą wartością jest męstwo i waleczność. Epopeja ta jest tragiczna, od początku są znane przyszłe wypadki: wiadomo że zginą Hektor i Achilles, że Troja padnie. Bohaterowie spod Troi są wyidealizowani, wyolbrzymieni - są herosami i pół bogami. Obok "powiększonych ludzi" występują jakby "pomniejszeni bogowie": rządzą oni światem, decydują o losach ludzkich, ale biorą udział w bitwie jak ludzie i odnoszą w niej rany. Nad bogami panuje Mojra - przeznaczenie - która działa za ich pośrednictwem i jest wyrazem niezmiennego porządku świata. O wielkości bohaterów w "Iliadzie" świadczy fakt że w wojnie trojańskiej brali udział zarówno ludzie jak i Bogowie.

Podaj cechy eposu na przykładzie "Iliady".

Epos to główny gatunek epiki do czasu powstania powieści. Jest to rozbudowany utwór wierszowany, który ukazuje dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności. W przypadku "Iliady" tłem jest wojna Trojańska, natomiast bohaterowie legendarni to np. Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a także bogowie greccy. Źródłem eposu są mity i podania, "Iliada" np. wywodzi się z mitu o jabłku niezgody.

Cechy gatunkowe eposu:

·         Inwokacja - apostrofa umieszczana we wstępie utworu skierowana do Bóstwa z prośbą o pomoc w tworzeniu dzieła. W "Iliadzie" autor zwraca się do Muzy (bogini), która poddaje pieśń śpiewakom: "Gniew, bogini, opiewaj Ahilla, syna Peleusa"

·         Równoległość dwóch płaszczyzn: świata bogów i świata ludzi. W "Iliadzie" fabuła przebiega w świecie bogów ( bogowie walczą po dwóch stronach wrogów w wojnie Trojańskiej, np. Atena decyduje o zwycięstwie Achillesa nad Hektroem i w świecie ludzi i ludzkich uczuć - dowodem jest np. miłość Parysa do Heleny.

·         Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem jest obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzeń

·         Wydarzenia opisane są stylem podniosłym i petetycznym, dostosowanym do wagi opisywanych wypadków, co widać wyraźnie w sposobie opisu walczących w pojedynku Achillesa i Hektora.

·         Szczegółowy, realistyczny opis przedmiotów i sytuacji (realizm szczegółów). Wspaniałym przykładem realizacji tego punktu jest opis tarczy Achillesa. Homer opisuje nie tylko kolejne działania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w płaskorzeźbie. Są one opisane tak że można je z łatwością odtworzyć. Jest to dziesięć scen - obrazów z życia pokojowego. Znajdujemy wyobrażenie ziemi, nieba, morza, dwóch miast i życia w tym mieście - śluby, uczty, właśnie handlujących itp.

·         Opisy scen batalistycznych - sceną taką jest np. pojedynek Hektora z Achillesem, obraz oblężenia grodu, zasadzki i bitwy.

·         Porównania homeryckie - jest to porównanie, którego drugi człon jest rozbudowany tak, że stanowi odrębną epizodyczną scenkę. Przykładem może być porównanie walczących (Achillesa i Hektora) do walki orła i gołębicy, umieszczone w pieśni 22 p.t. "Pojedynek"

·         Epizodyczność akcji. Epizod to odstępstwo od toku głównej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie związanego z główną fabułą, przykładem może być opis tarczy Achillesa.

·         Miarą wierszową eposu homeryckiego jest heksametr. Heksametr - to wers który składa się z 6 stóp metrycznych: daktyli lub spondejów (heks = 6)

Archetyp tułacza na przykładzie "Odysei" Homera

Odyseja powstała w pierwszej połowie VIII w. p.n.e. Jej bohaterem jest Odyseusz, król wyspy Itaki, uczestnik wyprawy pod Troje, jeden z najdzielniejszych i najroztropniejszych wodzów greckich. Prześladowany przez Posejdona błąkał się przez dziesięć lat po morzu, doznał wielu przygód, m.in. w kraju cyklopów, przygodę z Eolem, bogiem wiatrów, wędrówkę po Hadesie, gdzie zstąpił jako jedyny śmiertelnik. Także jako jedyny przetrwał śpiew syren, siedem lat przeżył u nimfy Kalipso, zanim dotarł do domu do czekającej wiernie Penelopy, dzięki opiece bogini Pallas Atena.
Archetyp oznacza prototyp tak więc główny bohater "Odysei" stał się wzorem tułacza dla wielu późniejszych pisarzy. Wergiliusz w "Eneidzie" łączy w ramach jednolitej opowieści fabularnej różne elementy typowe dla obu epopei Homera. Obraz przygód Eneasza w czasie tułaczki po morzach i londach jest wzorowany na Odysei, obraz działań wojennych - na Iliadzie. Eneasz po ucieczce z płonącej Troi wraz z ojcem, żoną, synem i grupą towarzyszy po kilkuletniej wędrówce przybywa do Itaki, gdzie zakłada kolonię, od której mieli pochodzić Rzymianie. Archetypy. W mitach zostały utworzone pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań np. czułość matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogów spłecznika (Prometeusz), czy marzyciela (Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne niezmienne wyobrażenia, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności.

Główne prądy, szkoły filozoficzne i filozofowie starożytności.

Filozofia - znaczy dosłownie "miłość mądrości". Pierwotnie w Grecji filozofia tak właśnie była rozumiana - jako mądrość w ogóle, wiedza, wykształcenie. Pierwsi filozofowie byli najczęściej nauczycielami.

Główne prądy filozoficzne starożytności.
Cynizm - szkoła filozoficzna (V/IV w. p.n.e. do IV w. n.e.) głosząca w etyce ideał cnoty jako życia zgodnego z naturą, ideą mędrca kierującego się tylko rozumem nie uznającego żadnych ogólne obowiązujących wartości, norm, praw i autorytetów.
Epikureizm - jest tworem Epikura(przełom III i II w. p.n.e.); uważał on, że celem człowieka jest szczęście, które utożsamiali z przyjemnością, przeciwstawił je nieszczęściu, powstającemu w wyniku doznawania cierpienia; wiedząc, że życie jest krótkie, Epikur uważał, że należy z niego korzystać, póki trwa (carpe diem); drogą do szczęścia, a raczej środkami do jego osiągnięcia, stanowiły cnota i rozum; Epikur nie negował istnienia bogów, ale twierdził, że nie mogą one w żaden sposób ingerować w życie ludzi, tak więc człowiek uwolniony od przesądów religijnych, powinien realizować swe szczęście na ziemi prowadząc życie mądre, sprawiedliwe i cnotliwe, to przyczyniało się do szczęścia ogółu; wszystko więc opierało się na używaniu życia i koncentracji na dobrach doczesnych, ale ważny również umiar, gdyż zbyt usilne uganianie się za przyjemnością może jednak wywołać cierpienie.
Stoicyzm - prezentuje zupełnie inne podejście do życia: za najwyższe szczęście uznaje cnotę oraz wolność i niezależność (dlatego izolacja, żeby inni nie mieli na nas wpływu) także od pragnień i emocji; ponieważ człowiek nie ma wpływu na wiele zjawisk zewnętrznych, powinien się od nich uniezależnić przez ścisłe panowanie nad sobą i swoimi uczuciami oraz nie kierować się w życiu uczuciami, tylko rozumem; dobra doczesne nie dają szczęścia, dlatego człowiek nie powinien się do nich przywiązywać;
Sceptycyzm - doktryna filozoficzna polegająca na ograniczeniu się do obserwowaniu i powstrzymywaniu się od oceniania i wypowiadania się; w antyku polega głównie na wątpieniu w rzeczywistość świata zewnętrznego przy jednoczesnej wierze w świat duchowy i istnienie Boga; jest też sceptycyzm nowożytny, polegający na wierze tylko w rzeczywistość zmysłową i jednoczesnej niewierze w Boga;

Najwięksi filozofowie starożytności.
Sokrates - (468 - 399 p.n.e.) głosił absolutyzm i intelektualizm etyczny. Utożsamiał dobro, szczęście, cnotę z prawdą. Ideałem dla Sokratesa była doskonałość osobista, racjonalizm i intelektualizm etyczny czyli utożsamianie szczęścia, dobra i cnoty z wiedzą o tym co dobre i złe. Wierzył w istnienie absolutnego dobra i prawdę.
Platon - (427 - 347 p.n.e.) uczeń Sokratesa, twórca pierwszego systemu idealizmu obiektywnego zwanego platonizmem. Platon uznawał dualizm świata: świat idei (Idealny) - niedostępny zmysłom i świat materialny. Najwyższą funkcję poznawczą miała dusza obdarzona wrodzoną wiedzą o ideach. Pisma: Uczta, Państwo, Prawda.
Arystoteles - (384 - 322 p.n.e.) odrzucał postanowienie świata idei. Idee pojęcie ogólne, istnieją w rzeczach, tworzących formę, która decyduje o tym czym dana rzecz jest. Są one nie jako siłą sprawczą powodującą wszelki ruch, działanie i stawanie się świata materialistycznego. Początek wszystkiemu dała czysta forma, doskonała myśl, demiurg (idealna siła twórcza) zapoczątkował empiryczne (doświadczalne) metody badań przyrodoznawczych. Stworzył naukę o państwie. Uważał że najwyższym dobrem jest szczęście jednostki, jego gwarantem powinno być państwo, którego obowiązkiem jest liczyć się z potrzebami obywateli. Jest autorem Poetyki.
Cyceron - (106 - 43 p.n.e.) rzymski mówca, filozof, konsul i radca stanu. Pisał mowy rządowe i polityczne, pisma retoryczne (sztuka wymowy), rozprawy filozoficzne.
Marek Aureliusz - (121 - 180 n.e.) cesarz rzymski i filozof, pisał rozprawy filozoficzne np. rozmyślania. Szerzył filozofię stoicką.
Seneka - (I w. n.e.) rzymski poeta, filozof i retoryk, wychowawca Nerona. Pisał w duchu późnego stoicyzmu.

Cechy dramatu antycznego (budowa i kompozycja)

Tragedia starożytna podzielona była na następujące części:

·         prologos - aktor wygłaszał zapowiedź tragedii

·         parados - wejście chóru na scenę

·         epejsodion - czyli epizod, część akcji

·         stasimon - komentarz chóru

·         epejsodion - kolejne wydarzenie

·         stasimon - komentarz chóru

·         eksodus - wyjście chóru

Cechy dramatu antycznego:
Zasada trzech jedności:

·         jedność czasu (wydarzenia rozgrywają się w ciągu 24h)

·         jedność miejsca (wydarzenia rozgrywają się w tym samym miejscu)

·         jedność akcji (wydarzenia w dramacie dotyczą tylko jednego wątku)

Ograniczona liczba aktorów (ilość osób występujących jednocześnie na scenie nie przekraczała 3) Brak scen zbiorowych a o wydarzeniach z udziałem wielu osób donosi posłaniec. Występowanie chóru (zapowiadał pojawienie się bohaterów, komentował wydarzenia na scenie, w pieśniach lirycznych wypowiadał refleksje i wykonywał odpowiednie figury taneczne).

Trójdzielność kompozycji :

·         Prolog - wprowadzał w sytuację dramatu, przedstawiał bohaterów i zapoznawał z tematem utworu (stanowił ekspozycję kończącą się węzłem dramatycznym, tj. wydarzeniem rozpoczynającym akcję

·         Rozwinięcie akcji - druga część obejmująca kilka epejzodionów podzielonych stasimonami i szczytowym punktem była perypetia stanowiąca przełom w akcji dramatycznej, kończąca się katastrofą - klęską bohatera

·         Epilog - wyjaśniająca, dopowiadająca część dramatu, skierowana do publiczności

Tragiczna wizja świata i losu ludzkiego w "Antygonie" Sofoklesa.

·         jest to sytuacja w jakiej autor stawia postacie utworu, w której osoba ta musi wybierać między dwiema równorzędnymi racjami, z których, w tragedii, obie prowadzą do domyślnej katastrofy, jednocześnie nie ma możliwości odsunięcia decyzji na później;

·         w "Antygonie" zaprezentowany jest konflikt między prawem boskim (nakazem chowania zmarłych) a prawem państwowym (Kreon zabronił pochować Polinejkesa, bo jest on zdrajcą ojczyzny); Sofokles wykazując swoje zdanie co do władzy absolutnej, powoduje, że Antygona wybiera prawo boskie jako nadrzędne nad prawem ziemskim i skazuje się ona tym samym na śmierć (to już nie jest zgodne z prawem boskim), poza tym kieruje się miłością do brata;

·         Kreon kieruje się prawem równym dla wszystkich: dla tego skazuje Polinejkesa; o swoim błędzie orientuje się dopiero, gdy jest już za późno;

·         Każdy został jakoś ukarany za swoje winy: karą dla Antygony jest śmierć, ale ostatecznie zwycięża ona ideologicznie; karą dla Kreona jest samobójstwo Antygony i jego syna; Polinejkes odpokutował swoje przez niepochowanie;

"Sposób na życie" według Horacego

Horacy był najsławniejszym poetą Rzymu. W swoich carminach (pieśniach) wyznawał Horacy filozofię umiaru oraz złotego środka - czyli z obu nurtów, stoicyzmu i epikureizmu brał to, co wydawało mu się cenne. Propaguje on hasło "carpe diem" (chwytaj dzień). Wg Horacego trzeba cieszyć się tym co jest, wartością w życiu jest rozum, zdrowie, łagodna starość, pisze o tym w utworze: "O co poeta prosi Apollina?". Exegi monumentum - oznacza: "stawiam sobie pomnik". Tak zaczyna się oda, która podejmuje temat nieśmiertelności poety i poezji. Twórczość, poezja, dzieło życia daje poecie sławę i nieśmiertelność. "Non omnis moriar" - "nie wszytek umrę" - bo pozostanie po mnie sława i poezja - Horacy zwraca uwagę na dwoistą naturę poety: śmiertelną i nieśmiertelną. Według Horacego należy tak w życiu postępować aby zostawić po sobie pamiątkę. A w trakcie życia należy korzystać z wszelakich uciech i przyjemności (carpe diem).

Porównaj kosmologię biblijną i mitologiczną.

- między kosmogoniami mitologiczną i biblijną pojawia się wiele znaczących różnic, wynikających z absolutnie różnych podstaw tych religii:
- Biblia opiera się na stworzeniu całego świata przez jednego Boga, który w ciągu siedmiu (a właściwie 6) dni stworzył całokształt ziemskiego świata: oddzielił najpierw przeciwieństwa takie jak światłość i ciemność, Niebo i Ziemię oraz wodę i suchy ląd; potem urozmaicił ziemię tworząc wszelakie życie na niej oprócz człowieka; potem zajął się również tą kwestią: stworzył człowieka na podobieństwo swoje i uczynił go władcą ziemi; co chwilę, w całej Genesis pojawia się stwierdzenie, podkreślające, że to, co robi Bóg jest dobre;
- kosmogonia mitologiczna ściśle wiąże się z teogonią wszystkich Bogów; wszystko zaczęło się od Chaosu, który miał być pramaterią wszystkiego; z niego wyłoniła się pierwsza para bogów: Uranos i Gaja (Niebo i Ziemia); z tego związku rodziły się tytani, cyklopi i sturęcy - przerażające postacie, które, poza najmłodszym Kronosem Uranos postanowił zgładzić w głębi tartaru; Kronos nie zamierzał się wcale odwdzięczyć i raniąc ojca zrzucił go z tronu władcy świata, a sam wraz z Reą zasiadł na nim; uważając na przepowiednię, że podobnie jak on ojca, tak jego syn pozbawi go tronu, tak więc połykał wszystkie dzieci, jednak Zeus został uratowany przez Reę; wykorzystując podręczny zestaw darów od kozy, która go wykarmiła, pokonał ojca i wyciągnął z czeluści jego żołądka wszystkich swoich braci i siostry; oni zajęli ważne miejsca w mitologii greckiej: Zeus był wszechwładcą wraz z żoną i siostrą Herą, która jednocześnie była opiekunką małżeństw i położnic; Posejdon stał się władcą mórz; Hades rządził podziemiem, światem umarłych wraz z Persefoną (Korą), córką Demeter, która z kolei była boginią roli i urodzaju (stąd pory roku); Hestia została boginią ogniska domowego

Dlaczego człowiek współczesny powinien znać biblię nie tylko ze względów religijnych.

Przede wszystkim dlatego że jest ona źródłem tematów, motywów i wartości podejmowanych we współczesnej sztuce. Człowiek współczesny który nie zna biblii, nie tylko nie rozumie szeregu lektur powstałych w przeciągu naszej ery, lecz także nie pojmuje wielu dzieł sztuki współczesnej. Biblia jest źródłem myśli filozoficznej i religijnej, jest księgą mądrości a oprócz tego prezentuje ludzkie wzory i postawy, które są w literaturze przywoływane, oceniane, pochwalane lub krytykowane. Okazuje się, że biblijne motywy fabularne bywają wciąż aktualne, współczesne dzieła nawet filmy podejmują je wciąż na nowo. Biblia jest także źródłem stylizacji językowej, współcześni twórcy przyswajają sobie gatunki biblijne, słownictwo, język czy rytm. Aby umieć rozpoznać podobne zabiegi trzeba choć w niewielkiej mierze znać biblię.

Omów główne gatunki literackie w Biblii.

Biblia jest zbiorem różnych gatunków literackich, są to psalmy, przypowieści, pieśni, eposy, poematy, nowele, dialogi filozoficzne, listy, hymny, modlitwy aforyzmy itd.

Główniejsze gatunki to:
Psalm - jest to utwór biblijny, poetycki o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ośrodkiem wypowiedzi w psalmach jest Bóg - odbiorca próśb, podziękowań pochwał. Psalmy zbudowane są z wersetów. Werset - to całość treściowa zbudowana z 2 lub 3 członów. Te człony to powtórzenia przeciwstawienia lub uzupełnienia. Wyróżniamy psalmy: błagalne, dziękczynne, pochwalne, krakowskie, patryiotyczno-religijne i mądrościowe.
Przypowieść - jest utwór narracyjny w którym przedstawione postacie i wydarzenia nie są ważne ze względu na nie same lecz jako przykłady uniwersalnych prawideł ludzkiej egzystencji. Oznacza to, że prosta uboga fabuła jest tylko ilustracją, obrazkiem, który ukazuje głębsze uniwersalne treści. Właściwa interpretacja przypowieści wymaga aby przejść od jej znaczenia dosłownego do ukrytego.

Wskaż w Biblii i w literaturze antyku nieprzemijalne postawy ludzkie, przykłady uniwersalnych wartości i wiecznie aktualnych motywów.

Zarówno w mitologii jak w biblii utrwalono najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowań ludzkich ukazane w perspektywie uniwersalnej tzn. ponadczasowej.

W mitologii:
Hektor - bohater spod Troi, symbol męstwa i waleczności rycerskiej;
Penelopa - symbol małżeńskiej wierności;
Odyseusz - uosobienie "wiecznego wędrowca" którym jest każdy z nas, a także symbol przebiegłości, sprytu;
Ikar - personifikuje postawę każdego fantasty i marzyciela. Jego tęsknotę do lotu ponad poziom;
Prometeusz - w powszechnej świadomości funkcjonuje jako szlachetny dobroczyńca ludzkości, który z miłości do ludzi wznosi bunt przeciw bogom (postawa prometejska, prometeizm - motywy podejmowane przez literaturę różnych epok);
Tyrteusz - symbol wojownika o wolność ojczyzny w lit. Tyrteizm, poezja tyrtejska tzn. wzywająca do czynu w obronie wolności np. Polska poezja romantyczna, poezja okresu II WŚ.

W Biblii:
Hiob - uniwersalny znak niezawinionego cierpienia i godności człowieka w zmaganiach z okrutnym losem;
Salomon-symbol żywej mądrości;
[ miłosierny samarytanin , syn marnotrawny , dobry pasterz ] - biblijne przypowieści (parabole) ukazują zachowanie i cechy ludzkie z perspektywy uniwersalnej.
Do dziś są używane wyrażenia z mitologii i biblii określające często motywy postępowania ludzkiego:

W mitologii:
Pięta Achillesa -określenie słabej strony człowieka;
Puszka Pandory - źródło wszelkich nieszczęść i kłopotów
Koń Trojański - (był to wymysł Odyseusza, wodza grec. Dzięki sprytowi i mądrości zdobył miasto). Odtąd określenie Koń Trojański oznacza podstępny, niebezpieczny dar który w rzeczywistości przynosi zgubę;
Nić Ariadny - oznacza sposób na wyjście z trudnej sytuacji, pomoc w wybrnięciu z zawiłych tarapatów;
Stajnia Augiasza - oznacza miejsce szczególnie zabrudzone i trudne do przywrócenia porządku;
Paniczny strach - oznacza m.in. przerażenie ludzi zerwanych ze snu.
Węzeł gordyjski - rozciąć węzeł gordyjski, oznacza rozwiązać trudny i bardzo zagmatwany problem w sposób gwałtowny, prosty i bez kompromisowy;

W biblii:
jabłko Adama - oznacza chrząstkę w krtani (w medycynie)
żona Lota - symbol ciekawości kobiecej. Obraca się za siebie podczas wyprowadzenia z ginącego miasta i zostaje zamieniona w słup soli.
Sodoma i Gomora - oznacza miejsca gdzie odbywają się rzeczy wstrętne i niemoralne (gniazdo rozpusty);
Wieża Babel - zamęt i bałagan. Zbiorowisko ludzi o różnych językach;
Patriarcha - słowo to oznacza praojciec, założyciel rodowy;
Miska soczewicy - oznacza oddać coś bezcennego za rzecz o małej wartości.

Na czym polegał średniowieczny uniwersalizm ?

Średniowiecze - terminem tym określa się epokę historii i kultury europejskiej między czasami starożytnymi a nowożytnymi. Nazwy tej używano już w XVI w. Ówczesna, feudalna Europa tworzyła swoistą jedność, wspólnotę religijną, chrześcijańską i nadrzędną władzę kościoła, reprezentującego powszechną, łacińską, ponadczasową kulturę. Wszyscy władcy Europejscy z wyjątkiem cesarzy niemieckich, podporządkowali się papieżowi i uznawali władzę kościoła. Powszechnie panował światopogląd religijny, który kształtował myślenie, odczuwanie, postępowanie i twórczość ludzką. Uniwersalne postawy filozofii i kultury chrześcijańskiej ukształtowały się właśnie w okresie średniowiecza. Znaczną rolę odegrały poglądy św. Augustyna i św. Tomasza.

Augustynizm - doktryna filozoficzno-teologiczna św. Augustyna (4/5w) , głosząca między innymi teocentryzm, wprowadzająca do filozofii chrześcijańskiej teologicznie zinterpretowaną platońską teorię idei. Św. Augustyn wprowadził dualizm - podział na państwo boże i świat doczesny. Celem egzystencji jest dążność do osiągnięcia państwa Bożego. Świat doczesny to etap przejściowy, który jest tylko przygotowaniem, próbą przed uzyskaniem wiecznego zbawienia lub potępienia. W nawiązaniu do poglądów Św. Augustyna w średniowieczu rozwinęła się scholastyka - jest to nauka próbująca rozumowo udowodnić dogmaty wiary.
Tomizm - to system teologiczno-filozoficzny stworzony przez św. Tomasza z Akwenu w XIII w stanowiący jedną z filozoficznych postaw religijnych, moralnych i społecznych katolicyzmu. Św. Tomasz zastąpił dualistyczną doktrynę Św. Augustyna gradualizmem (stopniowanie) mówił o hierarchicznej strukturze wszechświata. Tomizm kładł nacisk na problemy etyki. Dążenie do cnoty to znaczy umiejętności rozumowania, przezorności, działania zgodnego z własnym sumieniem. Za 2 główne źródła poznania uznał św. Tomasz objawienie zawarte w piśmie św. rozum ludzki. Widział pierwiastku intelektualnym najwyższą wartość człowieka, bo dzięki niemu może on poznawać boga i siebie. Człowiek został stworzony na podobieństwo Boga.
Franciszkanizm - to program, wiary radosnej prostej, płynącej, wszechogarniającej miłości do świata i stworzenia, miłości poddanej ewangelicznym nakazom miłosierdzia, ubóstwa, braterstwa. Św. Franciszek z Asyżu zapoczątkował wielki ruch odnowy moralnej w świecie pełnym okrucieństwa.
Uniwersalizm czyli jedność epoki polegał na tym, że państwa Europy były podporządkowane jednej władzy kościelnej i świeckiej. W całej Europie dominował kościół, wszystkie państwa uznawały zwierzchnictwo papieża. Z kolei władzę świecką sprawował cesarz - władca Cesarstwa Rzymskiego, Narodu Niemieckiego wyrosłego na gruzach imperium rzymskiego. W konsekwencji urzędowym językiem państw europejskich była łacina, a poszczególne państwa dopiero zaczynały się wyodrębniać. Fakty te spowodowały iż Europa była uniwersalną całością - uniwersalizm.

Ideał ewangeliczny miłości w "Kwiatkach Św. Franciszka"

"Kwiatki Św. Franciszka" to zbiór opowieści o Św. Franciszku z Asyżu, o jego życiu i nauce pokazanych przez anonimowego autora. Oto główne zręby nauki Św. Franciszka.
Idea miłości - miłość jest podstawą wiary. Jest to miłość do każdej istoty żywej jako dziecka Bożego. Jest to miłość do "brata - ciała" i dlatego wyklucza udręczenie, umartwianie cielesne. Jest to też miłość do chorych i cierpiących, miłość pełna poświęceń, które widać w opowieści o Franciszku i trędowatym. Miłość rozdawana jest otaczającemu światu. W tym ujęciu miłością do Boga - jego stwórcy.
Radość - wyrazem radości, pojęcia kluczowego filozofii św. Franciszka jest "Pieśń słoneczna". Radość wynikająca z faktu istnienia, z piękna świata z miłości, postu, z trudu pracy i zwykłych obowiązków. Radości takiej uczy Franciszek swoich braci, przypominając mękę Chrystusa.
Ubóstwo - Franciszek chce być ubogi aby być wolnym. Rezygnacja z dóbr materialnych ma być nie dla pokuty lecz dla jedności z ubogimi, dla pokonania chciwości, dla idei, że człowiek jest wolny i szczęśliwy tylko wtedy gdy posiada tyle ile jest mu niezbędne do życia.

Najważniejsze zabytki piśmiennictwa polskiego.

- język polski jest dość młody, zwłaszcza w piśmie (ok. 700 lat), ale nawet tak krótki czas zatarł wiele śladów polskiej literatury, ostało się tylko kilka bardzo sędziwych pism:
- Bogurodzica stanowi bardziej zapis języka, niż zabytek piśmiennictwa, gdyż jak się uważa, została spisana dopiero w kilkadziesiąt lat od powstania (punkt 3)
- w XIV i XV wieku pojawiają się dwa zbiory kazań, jedne Świętokrzyskie, których papier zistał ponownie wykorzystany na okładkę innego rękopisu; zostały one odnalezione kilka wieków później w bibliotece petersburskiej; te kazania skierowane były raczej do ludzi bardziej wykształconych; drugi zbiór adresowany bardziej do ludzi prostych, zwany jest gnieźnieńskimi; oba te zbiory stanowią cenne źródło informacji o rozwoju języka polskiego
- jest również druga pieśń religijna, porównywana z "Bogurodzicą" - "Lament świętokrzyski", która opowiada o użalaniu się Matki Boskiej pod krzyżem umęczonego Chrystusa;
- są także dwa psałterze: floriański i puławski oraz większy utwór, tzn. Biblia królowej Zofii;
- trzeba jeszcze wspomnieć o pojawiających się nazwach geograficznych terenów polskich, pochodzące z IX wieku i występujących w tekstach łacińskich ("Geograf Bawarski" który opisuje średniowieczną Europę; "Dagome index" które jest oddaniem Państwa Polskiego pod opiekę Kościoła; Kroniki Thietmara, które opisują wojny polsko-niemieckie); ważnym zabytkiem jest też pierwsze całe zdanie po polsku z Księgi Henrykowskiej, opisującej dzieje klasztoru;

"Bogurodzica" - najdawniejszy polski tekst poetyczny i zabytek językowy.

- "Bogurodzica" jest polską pieśnią narodowo-religijną, pierwszą tego rodzaju w języku polskim; jest anonimowa; przez długi czas miała charakter hymnu narodowego, i takiż zachowała aż do XVI wieku; nieznany autor wykazał się swoim talentem i umiejętnością poetycką w najstarszej części utworu, tzn. w pierwszych 2 zwrotkach, która uznawana jest za arcydzieło średniowiecznej poezji polskiej;
- poza charakterem hymnu, jest to także modlitwa, co wynika ze znaczenia powtarzających się słów Kyrielejson, co jest odpowiednikiem polskiego "Panie, zmiłuj się" oraz zwroty do Matki Boskiej;
- zwrotki kolejne posiadają różną tematykę; pierwsza jest apostrofą do Matki Boskiej i polega na skierowaniu się do niej przez wiele różnych określeń; w...