PUBP-Włodawa- Grzegorz Makus.pdf

Grzegorz Makus

Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego we Włodawie

w walce z polskim podziemiem niepodległościowym

w latach 1944 – 1947

Włodawa 2009

Spis treści

Wstęp ..................................................................................................................................... 4

Rozdział I

Powiat włodawski w pierwszych miesiącach władzy komunistycznej............................... 10

Rozdział II

Formowanie i organizacja aparatu bezpieczeństwa publicznego w Polsce po lipcu

1944 roku.............................................................................................................................. 23

Rozdział III

Powstanie i rozwój Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego we

Włodawie.............................................................................................................................. 28

Rozdział IV

Działania operacyjne PUBP we Włodawie wobec polskiego podziemia

niepodległościowego w okresie sierpień 1944 - kwiecień 1947......................................... 50

Zakończenie ........................................................................................................................ 73

Aneksy:

1. Schemat struktury organizacyjnej Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa

Publicznego.......................................................................................................... 76

2. Wykaz funkcjonariuszy PUBP we Włodawie z XI 1944 r................................... 77

3. Informacja kierownika PUBP we Włodawie do WUBP w Lublinie o stanie

zatrudnienia w podległym mu urzędzie................................................................ 78

4. Wyciąg z rozkazu nr 11 z dnia 5 września 1944 r., na mocy którego przyjęto

w szeregi Resortu Bezpieczeństwa Publicznego Bronisława Pajączkowskiego,

późniejszego zastępcę kierownika PUBP we Włodawie...................................... 79

5. Wyciąg z rozkazu nr 20 z dnia 14 X 1944 r. zatwierdzający [w § 6] pracowników

PUBP we Włodawie............................................................................................. 80

6. Wyciąg z rozkazu nr 20 z dnia 14 X 1944 r. [strona 2] zatwierdzający

pracowników PUBP we Włodawie..................................................................... 81

7. Wyciąg z rozkazu personalnego z dnia 6 grudnia 1944 r. mianującego Adama

Tylimoniuka kierownikiem Sekcji 4 PUBP we Włodawie................................... 82

8. Zestawienie aresztowań przeprowadzonych przez wszystkie Urzędy

Bezpieczeństwa Publicznego w województwie lubelskim do dnia 31 XII1944

r............................................................................................................................. 83

9. Raport specjalny kierownika PUBP we Włodawie por. Mikołaja Oleksy z dnia

13 IV 1946 r. na temat rozbrojenia plutonu sowieckich żołnierzy przez oddział

Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia” w Lubowierzu (pow. Włodawa).................. 84

10. Raport z 21 XII 1946 r. o odwołaniu 17 żołnierzy WBW za kontakty

z oddziałem partyzanckim Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia”......................... 85

11. Pismo Zygmunta Szumowskiego ps. „Sędzimir”, „Komar”, komendanta

Obwodu WiN Włodawa i jego zastępcy Klemensa Panasiuka ps. „Orlis”

z dnia 4 IV 1947 r. w sprawie akcji ujawnieniowej, skierowane do PUBP

we Włodawie...................................................................................................... 86

Bibliografia .......................................................................................................................... 87

Spis fotografii ...................................................................................................................... 92

Wstęp

Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego we Włodawie był jedną z wielu

placówek komunistycznego aparatu bezpieczeństwa rozsianych po całej Polsce i jak one

wszystkie, był jednocześnie głównym filarem, na którym opierał się proces zniewalania

i terroryzowania polskiego społeczeństwa przez aparat represji 1 .

Podstawowym zadaniem funkcjonariuszy Resortu Bezpieczeństwa Publicznego

była walka z wszystkimi, realnymi lub wyimaginowanymi wrogami „władzy ludowej”.

Zadania te wykonywali sięgając do całej palety legalnych i nielegalnych metod,

a podstawowym narzędziem ich pracy były represje, mające na celu zastraszenie nie tylko

wrogów wprowadzanego siłą ustroju, ale całego społeczeństwa.

Celem niniejszej pracy nie jest przedstawienie pełnej historii włodawskiego PUBP,

a jedynie jego początków, warunków w jakich powstawał, jaki był stosunek do niego

miejscowej ludności, jednostek administracji publicznej, wojska oraz jaki był zakres

uzależnienia polskich sił bezpieczeństwa od sowieckiego NKWD. Przede wszystkim

jednak zamysłem autora było przedstawienie najważniejszego wycinka działań PUBP we

Włodawie jakim niewątpliwie była, prowadzona od momentu powstania aparatu

bezpieczeństwa, walka z polskim podziemiem niepodległościowym działającym na terenie

znajdującym się w jurysdykcji tegoż urzędu w okresie od sierpnia 1944 r. do kwietnia

1947 r.

O ile pierwsza z dat nie wymaga szerszych wyjaśnień, ponieważ stanowi początek

formowania i działalności UBP, o tyle dla drugiej z nich konieczne jest krótkie

uzasadnienie. 19 stycznia 1947 r. odbyły się sfałszowane przez komunistów wybory do

1 Jednym z trzynastu resortów utworzonego w Moskwie PKWN był Resort Bezpieczeństwa Publicznego.

Formalnie jego głównym zadaniem miała być ochrona bezpieczeństwa państwa, faktycznie jednak służył

likwidacji wszelkich form oporu w okresie powstawania i utrwalania władzy komunistycznej w Polsce.

Nazwę RBP w chwili powstania 1 stycznia 1945 r. Rządu Tymczasowego zmieniono na Ministerstwo

Bezpieczeństwa Publicznego, które pod takim szyldem działało do chwili rozwiązania 9 grudnia 1954 r.

Na jego czele przez cały ten okres stał Stanisław Radkiewicz. Wraz z organizowaniem struktur

centralnych rozpoczęto tworzenie aparatu terenowego. 8 sierpnia 1944 r. Radkiewicz mianował z dniem

1 sierpnia 1944 r. pierwszego kierownika Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego na województwo

lubelskie i miasto Lublin ppor. Henryka Palkę i tę właśnie datę uznać można za początek funkcjonowania

terenowych struktur RBP na Lubelszczyźnie. Do początków września 1944 r. były to wydziały

bezpieczeństwa publicznego przy wojewódzkich i powiatowych radach narodowych. Następnie nazwę

ich zmieniono na wojewódzkie i powiatowe urzędy bezpieczeństwa publicznego oraz podporządkowano

je bezpośrednio Resortowi Bezpieczeństwa Publicznego (S. Poleszak, Narodziny bezpieki. Powstawanie

Powiatowych Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego na Lubelszczyźnie od sierpnia 1944 do czerwca

1945 roku , [w:] „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944-1956 , red. K. Krajewski,

T. Łabuszewski, Warszawa 2005, s. 33).

sejmu, po których 5 lutego 1947 r. na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wybrano

Bolesława Bieruta, zaś 7 lutego 1947 r. nastąpiło zaprzysiężenie rządu Józefa

Cyrankiewicza. 19 lutego 1947 r. sejm uchwalił tzw. Małą Konstytucję, a 22 lutego

„Deklarację praw i wolności obywatelskich” oraz jej uzupełnienie - ustawę amnestyjną.

Okres amnestyjny, który trwał od 22 lutego do 25 kwietnia 1947 r. spowodował

wyjście z lasu większości poakowskich oddziałów partyzanckich 2 , które od zakończenia

II wojny światowej nieprzerwanie prowadziły walkę zbrojną z nowym okupantem.

Likwidacja zorganizowanych „wrogów władzy ludowej”, spowodowała przeorientowanie

resortu na tzw. „wroga wewnętrznego”, jak określano wszystkie osoby podejrzane

o poglądy niezgodne z aktualną linią partii. Stało się nim całe społeczeństwo, które jako

„podejrzane” należało kontrolować i karać, a pozostałe nadal w podziemiu resztki

antykomunistycznego podziemia likwidowano przeważnie w wyniku wyrafinowanej pracy

agenturalno - operacyjnej, a nie jak dotąd przy użyciu dużych grup operacyjnych UBP-

KBW.

W ostatnich kilku latach ukazało się bardzo wiele publikacji dotyczących

funkcjonowania UBP, wśród których na szczególną uwagę zasługują prace pisane przez

historyków z Instytut Pamięci Narodowej. W większości oparte są one na źródłach

archiwalnych, pochodzących z zasobów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego

i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL i jest to naturalną konsekwencją braku

rzetelnych opracowań na ten temat wydanych przed 1990 r. 3 oraz problemów z dostępem

do źródeł, trwających do czasu powstania IPN.

Dzięki ograniczonemu dostępowi niektórych historyków do dokumentów

wytworzonych przez aparat bezpieczeństwa, pierwszym krokiem do nadrobienia zaległości

w tym zakresie było opracowanie struktur i obsady personalnej na poziomie ministerstwa

oraz opublikowanie wydawnictw źródłowych, które z biegiem lat pokazywały coraz

2 Amnestią nie objęto członków OUN i UPA. Jak stwierdzono podczas obrad Sejmu: Przebaczenie

i darowanie kary dla członków UPA byłoby zupełnie niezgodne z naszym elementarnym poczuciem

obowiązku wobec Państwa, a także godziłoby w najbardziej żywotne interesy narodu ( Akcja „Wisła”.

Dokumenty , opr. E. Misiło, Warszawa 1993, s. 61).

3 Wśród powstałych przed 1990 r. prac jakąkolwiek wartość przedstawiają jedynie publikacje opisujące

struktury aparatu bezpieczeństwa, natomiast jego działalność opisywano w sposób całkowicie

zafałszowany (por. Ochrona bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w Polsce 1944-1988 , red.

T. Walichnowski, Warszawa 1989).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: