Święta i obyczaje - tekst.doc

ŚWIAT WOKÓŁ NAS

ŚWIĘTA

i obyczaje

Ilustrowała Jolanta Adamus

Podobnie, jak w każdej teczce z serii Świat wokół nas, tak i w tej zatytułowanej Święta i obyczaje znajduje się 20 kolorowych plansz na temat najważniejszych świąt państwowych i religijnych obchodzonych w Polsce, a także dni szczególnych, które są obecne w kalendarium szkoły i ucznia. Nie mogło więc tutaj zabraknąć Dnia Edukacji Narodowej, ani też dni związanych z prastarymi obrzędami (Święto Wiosny, noc świętojańska), uroczystościami ludowymi (dożynki), czy innymi obyczajami kultywowanymi zarówno przez dorosłych, jak i dzieci (karnawał, andrzejki). Świętom Bożego Narodzenia oraz Wielkanocy poświęcono więcej niż po jednej planszy, jako że te dwa święta obchodzone są u nas najbardziej uroczyście, a jednocześnie wiąże się z nimi najwięcej zwyczajów, które powinien poznać uczeń szkoły podstawowej czy przedszkolak.

Opis ważniejszych świąt składa się ze stałych elementów takich, jak: kalendarz (kiedy dane święto przypada), charakter święta (ustawowe czy zwyczajowe, religijne czy świeckie), pochodzenie (geneza święta), zwyczaje (jakie obyczaje wiążą się z danym świętem), ciekawostki oraz materiał językowy (zazwyczaj przysłowia i powiedzenia).

Dla najmłodszych przygotowano te same ilustracje w lekkiej szarości do pokolorowania.

Spis treści

Boże Narodzenie 3                                                                      Noc świętojańska 9

Sylwester i Nowy Rok 4                                                                      Dożynki (Święto Plonów) 9

Karnawał (zapusty) 5                                                                      Boże Ciało 10

Wielkanoc 6                                                                                    Święto Zmarłych (Wszystkich Świętych) 10

Święto Wiosny 7                                                                      Narodowe Święto Niepodległości 11

Dzień Ziemi 7                                                                                    Dzień Edukacji Narodowej

Święto Pracy (1 Maja) 8                                                                      (Dzień Nauczyciela) 12

Święto Narodowe Trzeciego Maja 8                                          Andrzejki 12

BOŻE NARODZENIE

Kalendarz

·      jest to święto stałe, czyli obchodzone każdego roku w tym samym dniu – 25 grudnia

·      w Polsce i kilku innych krajach obchodzi się też drugi dzień świąt – 26 grudnia

·      święto poprzedza Wigilia (24 grudnia)

Charakter święta

·      jest to chrześcijańskie święto religijne, obecnie obchodzone nie tylko przez chrześcijan

·      w Polsce 25 i 26 grudnia są urzędowo dniami wolnymi od pracy

Pochodzenie

·      święto upamiętnia narodzenie Jezusa Chrystusa, syna Marii i Józefa

·      Jezus narodził się w stajence dla zwierząt w wiosce Betlejem

·      w pierwszych dniach życia złożyli mu hołd Trzej Mędrcy ze Wschodu: Kacper, Melchior i Baltazar (zwani też Trzema Królami), przynosząc w darze złoto, kadzidło i mirrę

Zwyczaje

·      tuż przed Bożym Narodzeniem ozdobami, bombkami i lampkami przystraja się choinkę, na stole stawia szopkę bożonarodzeniową, a w rogu pokoju czasami wiesza jemiołę

·      świętowanie zaczyna się już w Wigilię uroczystą kolacją (wieczerzą wigilijną), do której zasiada się po ujrzeniu na niebie pierwszej gwiazdy

·      podczas wieczerzy najpierw łamie się opłatkiem, składa najbliższym życzenia i dopiero wtedy siada się do stołu

·      tradycyjnie na stole przykrytym białym obrusem, pod który wkłada się siano, powinno być 12 potraw, m.in. barszcz czerwony z uszkami, zupa grzybowa z łazankami, karp (smażony,
w galarecie lub po żydowsku), śledzie, pierogi z kapustą i grzybami, kluski z makiem, kutia (potrawa wschodnia), moczka (potrawa śląska), kisiel żurawinowy, piernik, ciasta, kompot
z suszonych owoców; spróbowanie każdej potrawy ma zapewnić szczęście przez cały rok

·      podczas wieczerzy jedno nakrycie pozostawia się wolne (dla niespodziewanego gościa)

·      po wieczerzy śpiewa się kolędy (Dzisiaj w Betlejem, Cicha noc, Bóg się rodzi i inne) oraz rozdaje prezenty

·      niektórzy o północy idą do kościoła na uroczystą mszę zwaną pasterką

·      między Bożym Narodzeniem, a Świętem Trzech Króli kolędnicy (dziś najczęściej dzieci) chodzą po domach z turoniem, diabłem, śmiercią itp., zbierając słodycze lub inne dary

Ciekawostki

·      w Kościele prawosławnym (np. w Rosji) Boże Narodzenie obchodzi się 7 stycznia

·      w większości krajów anglojęzycznych prezentami obdarowuje się w drugi dzień świąt (Boxing Day),
w Rosji w Nowy Rok, zaś w Norwegii i Meksyku o poranku 25 grudnia

Przysłowia i powiedzenia

·      Święta Barbara po wodzie, Boże Narodzenie po lodzie.

·      Jakiś w Wigilię, takiś cały rok.

·      Jak w Wigilię z dachu ciecze, jeszcze się zima długo powlecze.

·      W dzień Adama i Ewy daruj bliźniemu gniewy.

SYLWESTER i NOWY ROK

Kalendarz

·      sylwester przypada 31 grudnia, czyli w ostatni dzień roku kalendarzowego

·      Nowy Rok obchodzi się 1 stycznia, czyli pierwszego dnia roku

Charakter święta

·      sylwester nie jest świętem ustawowym, ale „zwykłym" dniem roboczym z „niezwykłym" wieczorem i nocą

·      Nowy Rok jest świętem państwowym w większości krajów świata, także w Polsce

Pochodzenie

·      sylwester to inaczej imieniny Sylwestra, jednak obchodzi się ten dzień uroczyście nie ze względu na czyjeś imieniny, tylko ze względu na pożegnanie starego roku

·      1 stycznia, jako pierwszy dzień nowego roku wprowadził już ponad dwa tysiące lat temu Juliusz Cezar

·      dawniej 1 stycznia przypadał 2 tygodnie później (był to tzw. kalendarz juliański, nazwany tak od imienia Juliusza Cezara, obecnie obowiązujący w Kościele prawosławnym)

Zwyczaje

·      zgodnie z przesądami, przed sylwestrem należy spłacić wszystkie długi; nie należy za to sprzątać, by nie wymieść z domu szczęścia

·      w noc sylwestrową organizuje się wielkie bale, prywatne przyjęcia i uliczne zabawy, by wraz
z przyjaciółmi uroczyście przywitać Nowy Rok, kiedy wybije północ

·      o północy pije się tradycyjną lampkę szampana, składa życzenia przyjaciołom i odpala sztuczne ognie; zabawa nierzadko trwa do rana

Ciekawostki

·      zwyczaj świętowania nocy sylwestrowej ma swój początek na styku lat 999/1000: z nastaniem 1000 roku spodziewano się końca świata, a kiedy ten nie nastąpił, wybuchła wielka radość, której towarzyszyły tańce i w ten sposób narodziła się tradycja sylwestrowania

·      w Polsce sylwestra świętuje się od XIX wieku; początkowo był to zwyczaj bogatych mieszczan
i szlachty, który z czasem się upowszechnił

Przysłowia i powiedzenia

·      Na święty Sylwester mroźno, zapowiedź na zimę groźną

·      Nowy Rok jaki, cały rok taki.

·      Nowy Rok nastaje, każdemu ochoty dodaje.

·      Nowy Rok pogodny – zbiór będzie dorodny.

KARNAWAŁ (zapusty)

Kalendarz

·      karnawał (zwany też zapustami) trwa od Święta Trzech Króli (6 stycznia) do wigilii środy popielcowej (czyli wtorku zwanego śledzikiem)

Pochodzenie

·      karnawał ma bardzo stare pochodzenie; wywodzi się ze starożytnych uroczystości na cześć boga Dionizosa w Grecji i Bachusa w Rzymie

Zwyczaje

·      karnawał to okres hucznych zabaw i balów, popisów, maskarad i widowisk ulicznych

·      podczas zabaw biesiadnicy czasami noszą oryginalne stroje i maski na twarzy (najbardziej znane są maski weneckie)

·      typowo polskim obyczajem zapustowym jest kulig, czyli wesoła przejażdżka saniami ciągniętymi przez konie; kuligowi towarzyszą śpiewki, żarty, a także blask pochodni i dźwięk dzwonków przywiązanych do uprzęży

·      trudno wyobrazić sobie karnawał, a zwłaszcza jego ostatnie dni, bez pączków czy faworków, które są nieodłącznym elementem kuchni polskiej mimo, że przywędrowały do nas z Wiednia; najwięcej smakołyków je się w tłusty czwartek – ostatni czwartek karnawału

·      trzy ostatnie dni karnawałowe (zwane ostatkami, mięsopustem lub kusakami) to czas szczególnie intensywnej zabawy i... obżarstwa, ponieważ później (od środy popielcowej) zaczyna się post

·      podobnie, jak w okresie Bożego Narodzenia, tak i podczas ostatków dzieci lub dorośli chodzą
z turoniem, śmiercią albo z bocianem (w Poznańskiem i okolicach Płocka), niedźwiedziem lub kurem (na Mazowszu), a na Kurpiach około północy w ostatni wtorek wjeżdża Zapust na drewnianym koniu i rozpędza biesiadników do domów, posypując ich popiołem

Ciekawostki

·      najbardziej znany na świecie karnawał ma miejsce w Rio de Janeiro w Brazylii; w tym czasie na ulicach tańczy się sambę, ogląda barwne widowiska oraz pokazy tancerek i tancerzy na zmotoryzowanych platformach, a wszystko to odbywa się w świetle niezliczonych fajerwerków
i przy dźwiękach muzyki; podczas karnawałowego szaleństwa w Rio de Janeiro bawi się na ulicach ponad 10 milionów ludzi, głównie turystów

·      znane są również huczne obchody karnawału w Wenecji, Londynie, Niemczech i na Wyspach Kanaryjskich

·      w Danii podczas karnawału (Fastelavn) dzieci rozbijają beczki z namalowanym kotem wypełnione po brzegi słodyczami

Przysłowia i powiedzenia

·      Gdy w mięsopusty mrozy lub śniegi panują, wina i chleba mało obiecują.

·      Boże Narodzenie nie obejdzie się bez strucli, zapusty bez pączków, Wielkanoc bez święconego,
a święty Marcin bez gęsi.

·      We wstępną środę [środę popielcową] zapuść brodę, a żurek staw na murek.

·      Gdy w Popielec pogoda służy, suchą wiosnę wróży.

·      Powiedział Bartek, że dziś tłusty czwartek, a Bartkowa uwierzyła, dobrych pączków nasmażyła.

WIELKANOC

Kalendarz

·      Wielkanoc obchodzi się w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca

·      jest to święto ruchome: najwcześniej może wypaść 22 marca, najpóźniej zaś 25 kwietnia

·      Wielkanoc jest poprzedzona 40 – dniowym Wielkim Postem

Charakter święta

·      jest to najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie

·      w Polsce i w większości krajów Europy oprócz Wielkanocy (Niedzieli Wielkanocnej...