Polska Technika Wojskowa do 1500 roku.pdf

Polska

eeka wojskowa

POLSKA DEMIA NAUK

KOMITET HISTORII NAUKI

TECHNIKI

Z ziejów nai i eei

do 1500 roku

KOMITET REDKCY J NY

Tadeusz Brzeziński

Roman Duda

Małgorzata Frankowska-Terlecka

Krzysztof Jakubowski

Roman Mierzecki

Tadeusz Marian N owak

(wiceprzewodniczący)

Irena Stasiewicz}asiukowa

(przewodnicząca)

Praca zbiorowa pod redakcją

TOM PRZYGOTOWNY

PRZEZ

WO J SKOWY INSTfUT HISTORYCZNY

I ndrzeja Nadolskiego I

WASZAWA 1994 & OFICNA NAUKOWA

Projekt okładki i stron tytułowych

Maga ena Maria GoZek

Wybór ilustracji kolorowych

Ewa Pfesla -Kjer

Macij Wiawski

Redaktor

Ewa Sl/ima-Kolarsa

Spis rzeczy

Redaktor techniczny

SIanisława Rzeptowsa

Korekta

Zespl

Przedmowa TaelZ Marian Nowak

Wstęp I Andrzj Nado/ski I .....

Na okładce

Fragment obrazu Bitwa pod OrZ4

(fot. T. Żllowsa-HIZZa)

Część piewsza Lądowa technika wojskowa

Rozdział pierwszy Lądowa technika wojskowa

od połowy X do połowy n wieku I And z j Nao/ski I

Ogólna charakterystyka . .

2. Uzbrojenie indywidualne . . . .

3. Oporządzenie indywidualne . . .

4. Sprzęt taborowy, obozowy i przeprawowy.

5. Sprzęt i technika oblężnicza . . . . . . . .

6. Środki rozkazodawstwa i łączności . . . .

7. Konie wierzchowe i zwierzęta pociągowe

8. Organizacja zaopatrzenia

9. Fortyikacje ...... .

Lądowa technika wojskowa

od połowy n wieku do roku 1333 I And z j Nao/ski I

ISBN 83-85505-14-8

Rozdział drugi

Ogólna charakterystyka . .

2. Uzbrojenie indywidualne .

3. Oporządzenie indywidualne

4. Sprzęt taborowy, obozowy i przeprawowy.

5. Sprzęt i technika oblężnicza . . . . . . . .

6. Środki rozkazodawstwa i łączności ....

7. Konie wierzchowe i zwierzęta pociągowe

8. Organizacja zaopatrzenia Jan Szymzak ..

9. Fortyikacje drewniano-ziemne Jan Szymzak .

Oia Naukowa

Wyne iwse

k . wydawnczych 38

<. ukarsich 27.5 plus 1.5 wklek �ch

ir oftowy i kl .• g

do o

sklu w miku

193

dio o u w maju 14 r.

ruk ukoczooo w cwcu

14 r.

Skład FTPE, lnówek

k ład oliicn-Wyaniczy AGF

Rozdział trzeci

4dowa tca wojskowa

d oku 1334 do końca V wie�u

I. Ogólna charakterystyka I A j Nao /ski I .

186

1. Uzbrojenie indywidualn e Ad.j Nowakow ski. .

198

3· Oporządzenie indyw idualne Ad.j Nowakow ski.

149

4· Sprzęt taborowy, obozowy i przeprawowy Ad.j

Nowakowski . . .. . . .. . . . . . .. . . . .. .. 154

s· Sprzęt i technika oblężnicza Jan SUlzae . . . . .. 157

6. Środki rozkazdawstwa, łączności i identyikacji Ad.j

Nowakowski . . .... . . ... . .. . . .. .. .. 170

7· Konie wierzchowe i zwierzęta pociągowe Ad.j N 0-

wakowski . . . . . . . . . . . . . . . . .

Przedmowa

171

Potrzeba opracowania obszernego, opartego na bogatym materiale fakto

graicznym, syntetycznego dzieła obejmującego całość historii polskiej techniki

wojskowej była odczuwana już od dłuższego czasu 1. Zainteresowanie tą

tematyką, bardzo niewielkie w Polsce okresu międzywojennego, wzrosło

ogromnie po drugiej wojnie światowej, podczas której doszło do szybkiego

rozwoju technicznych środków walki i wzrostu ich

8. Organizacja zaopatrze nia Jan SUlzae .

173

9· F ortyikacje I Jarosław Wia wski I . . . .

300

Mosa ta wojskowa I P.elysll SIoaree I

zęść duga

pyu na przebieg

działań wojennych 2. Zwrócono wówczas uwagę nie tylko na zagadnienia

tecniki wojskowej naj nowszych czasów 3, lecz także na jej dawne osiągnięcia,

stanowiące punkt wyjścia (lub kolejny etap rozwoju) obecnych form.

W Wojskowym Instytucie Historycznym już w latach pięćdziesiątych

rozpoczęto badania nad historią polskiej techniki wojskowej, publikując

zarówno źródła, jak i prace naukowe i populanonaukowe z tego zakresu 4 .

Dzięki temu Wojskowy Instytut Historyczny mógł na kolokwium Komisji

Historii Wojskowej, zorganizowanym podczas XI Powszechnego Zjazdu

Historyków Polskich w Toruniu w 1974 roku, wystąpić z trzema referatami

na ten temat 5, a następnie w księdze opublikowanej w związku z XIV

Roł pierwszy Mónka tca wojskowa

d X do pzłomu n i m wieku

Rdzaje jednostek wojennych . . . . . . . . .

341

1. Budowa i konstrukcja jed nostek wojennych .

350

3· Porty i ob rona wybrzża . . . . . . . . . . .

355

Rozdział drugi

Monka ta wojskowa

d pzłomu n i m do łowy V wieku

Typy statków używanych do zadań wojennych w XIII -

-XV wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

361

1. Budowa i konstrukcja statków w XIII - XV wieku.

3. Porty i obrona wybrzża

371

377

1 Por.: T. M. Nowak, Z kijów tulmii wj,rej w III j Po/m, Waszawa 196" s. ,-8; tenże, Po/s.4

t,�lmi.4 Mj ,Il XVI-XIII wi,t, Warszawa 1970, s. 8; B. Miśkiewicz, Pora. o�jl IIi bsloyZO

-MjSJWj w Pose, Warszawa 1976, s. 46; Postlay bawZ' a stliiów IIi kija.i wjsJY.i, praca

zbiorowa pod d. R. Dzipanowa i B. Miśkiewicza, " Wojskowy preg\d Historyzny " , 198o, R. XXV, nr

4. s. 311.

Bibliogra'ta .

ndeks osób .

Por.: A. Rzepniewski, Ar.a.,ts D"hp.,t Tmes lilg te S,III WorJ War, w: i// y

Te tlw, Po/i} i Slrat,J" Histoy, Warsaw 1976, s. 19,180; E. Kozłowski, III_e oj T,&lmi&aI Pores

ndeks nazw geograicznych i enicznych.

ndeks zeczowy

Cmfs" i// y Art Ii"g WorJ War II, e ,

s. 181-291.

Por.: T,&mi.4 Mjs_a LWP. XXX at o�jl 19łJ-17J, Warsawa 1973.

Summary ....

Piewsą publikacj, Wojskowego Instytutu Historyznego (dalej WIH) z tego zakrsu było wydanie

tekstu źródłowego: J. em, Uwagi o rki,t"b zapaaj}&b, pzygotowali do druku T. M. Nowak i J. oa,

Pae Komisji Wojskowo-Historycznej MON, seria B, nr l, Warszawa 19B. O kolejnych opracowaniach

infomuje Bibiografia pb/i&ji pr"ow;Qw W/H 19łJ-1910. Wy.4Z Yaw"ulJ IH, Waszawa 1971; toi

a aa 1971-1981: Warszawa 1982; toż za aa 1982-1986: Warszawa 1987.

5 T. M. Nowak, Hstoa a_j osiej tulmiki wj,rej - probe.ay4, a i stll bi, w: Probe,)

telmiki Mj 'I",j d renioweza o I wjJ llatow}, Toruń 1974, s. 1-7; tenże, RlZj t,&lmiki rai,tol/j

•

Zusammenfassung

a następnie - na posiedzeniu tejże Rady II listopada 1983 roku - przedys

kutowany i zatwierdzony ramowy konspekt całego dzieła, mającego się

składać z pięciu tomów obejmujących następujące okresy: tom I: od X wieku

do roku 1500, tom II: lata 1500-1795, tom III: lata 1795-1914, tom IV: lata'

1914-1945, tom V: lata 1945-1980.

Rzeczowy zakres opracowania wynika z detnicji pojęcia " historia techniki

wojskowej " : wchodzi ona w skład historii wojskowości, a równocześnie

stanowi jeden z działów historii techniki. Wydaje się, że nic nie stoi na

przeszkodzie, by historię techniki wojskowej określić jako " dzieje rozwoju

środków materialnych służących do przygotowania i prowadzenia działań

wojennych oraz rozwoju umiejętności produkcji (lub budowy) i obsługi tych

środków " 1 2 .

Dążeniem realizatorów -autorów i redaktorów -dzieła było w związku

z tym przedstawienie historycznego obrazu polskiej techniki wojskowej przez

odtworzenie: a) techniki konstrukcji środków materialnych służących do

przygotowania i prowadzenia działań wojennych (z ukazaniem ich konstruk

torów), b) techniki ich produkcji lub budowy (z ukazaniem bezpośrednich

wytwórców i ich warsztatów produkcyjnych), c) techniki ich zastosowania (z

ukazaniem posługujących się nimi ludzi).

Wymagało to uwzględnienia najważniejszych wewnętrznych i zewn�trznych

uwarunkowań, w których dokonywał się rozwój polskiej techniki wojskowej.

Owe wewnętrzne, krajowe uwarunkowania to z jednej strony - potrzeby

wynikające z wojskowo-politycznej sytuacji państwa, a szczególnie z isniejących

w danym okresie zagrożeń, z drugiej zaś strony - możliwości wyznaczane

przez panujące stosunki ekonomiczno-społeczne i wewnątrzpolityczne (m.in.

baza surowcowa, istnienie i stan wyposażenia zakładów produkcyjnych,

fachowcy, poziom ich wiedzy i sprawności zawodowej, a w okresach

późniejszych - stopień rozwoju nauk potrzebnych do opanowania procesów

produkcji i zastosowania środków materialnych w poszczególnych działach

teciki wojskowej). Zewnętrzne, zagraniczne uwarunkowania rozwoju polskiej

techniki wojskowej sprowadzały się do jej związków z europejską, a później

światową techniką wojskową. W tym zakresie dZieje polskiej techniki wojskowej

mają, podobnie jak historia innych dziedzin kultury polskiej, specyiczny

charakter, głównie dlatego, że ich ciągłość - element bardzo ważny dla

normalnego rozwoju -była kilkakrotnie przerywana przez upadek kolejnych

istniejących na naszych ziemiach organizmów państwowych, a powstałe w ten

sposób luki wypełniała technika wojskowa użyczana nam przez sprzymierzeń

ców lub zdobyta na ieprzyjacielu albo też - w okresach, gdy polskie siły

Międzynarodowym Kongresem Nauk Historycznych w San Francisco w 1975

roku zamieścić - odpowiadający jednemu z programowych kierunków

Kongresu - dział zawierający cztery duże prace, które ujmowały w sposób

syntetyczny trzy wybrane okresy rozwoju polskiej techniki wojskowej,

mianowicie: wiek XVII, powstania narodowe w XVIII i XIX wieku i drugą

wojnę światową 6.

Równocześnie badania nad dziejami niektórych dziedzin techniki wojskowej

były prowadzone w kilku innych ośrodkach wojskowych - głównie w Mu

zeum Wojska Polskiego w Warszawie 7 - i cywilnych, przede wszystkim

łódzkim Zakładzie Archeologii Polski Środkowej Instytutu Historii Kultury

Materialnej PAN (p ace dotyczące bronioznawstwa i fortytkacji) 8 oraz

odpowiednich zakładach i instytutach Politechnik: Warszawskiej, Krakow-

5kiej, Wrocławskiej i Gdańskiej (prace dotyczące fortytkacji). W związku

� tym konieczne stało się okresowe omawianie dorobku i podsumowywanie

badań w tej dziedzinie 9. Poza tego rodzaju podsumowaniami, obejmującymi

:ałość historii techniki wojskowej, ukazały się prace charakteryzujące rozwój

1istoriograti dwóch jej ważnych działów: artylerii

11.

W wyniku działalności naukowej z lat 1951-1980 powstała na przełomie

[98 l i 1982 roku możliwość opracowania koncepcji syntetycznego dzieła

)bejmującego całość zagadnień związanych z historią polskiej techniki

Ojskowej od X wieku do roku 1980. Koncepcja taka - opracowana przez

Jrofesora Tadeusza M. Nowaka -została przedyskutowana i zaakceptowana

la posiedzeniu Rady Naukowej Wojskowego Instytutu Historycznego 2I paź

lziernika 1982 roku. Po przeprowadzeniu dalszych prac został przygotowany,

i fortytkacji

I Eropie II XII-X VII IIieN, tamże, s. 7-17; A. Rzepniewski, Tenenje rOzlloj olle {br/enia II ala.h I II/n,}

IIia lollj, tamże, s. 18-:n.

6 T. M. Nowak, Poish Wa Jare Tuhniqe in lhe 17lh Cmllry, Theoreli.al ConcePlions ali lheir Pracliral

.ppications, w: Mililay Tuhniqe, Poliy ali Strale} in Hisloy, Warsaw 1976, s. 11:14; J. Wojtasik, The

Ilence of Ar/a/enl on lhe Arl of War in Polish Nalioal Risings in lhe 181h ll 1}lh CmllJ, tamże, s. 9j-196;

również dwie pozycje wymienione w przypisie z.

7 M. H. Sloniewska, iblografia Nzel/ Wojsa Polsiego i Warszaiie za ala 1f}6trln8, Warszawa 1984;

)i a

lata 197�198j: Warszawa 1986.

8 A. Nadolski, ana i {br/mu/ rellioiieZY" prollaJZOt II łódzki, roollisN arche% giZY"

'alGh INf-Inf, eszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego (dalej Zesz. Nauk. UL), Nauki Humanistyzno

polezne, 1979, seria I, z. �6, S. 6j-71.

9 T. M. Nowak, O olrzebie M,ollalia iy.hczasollego irobN polskiego II dz iedzinie hislorii lubIliki,

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki " (dalej KHNi1), 1976, R. XXI, nr

S. 4�-jO; tenże, ania d

isloriq lecbliki II/m} II Polm, tamże, 1977, R. XXII, nr

s. Z9j-� 10; tenże, . ania i hislorq alltj

, .lliki II/-j II Polm II alach 1}7rln8, Studia i Materiały do Historii Wojskowości (dalej SMHW), 1981,

XXIII, s. 367--376; tenże, SIai bań i hslorq lecbllii

II PoJt, KHNiT, 198z, R. XXVII, nr

s. 91-106.

T. M. Nowak, ROZ ll / baań i hislorq a ll tj (i 161 r.) aryleii oskiej, SMHW, 198z, t. XXV, s.

ł�z74·

Z. Pilarczyk, ania d dz ija,i fo ryfikaji II hisloriografii Polski ollj, w: Roa hislori IIjsk allj

zlallollanil patrioyznj IIia a,oi sp oeZtj. Poznań 1980, s. 181-19°.

Por.: T. M. Nowak, O proble,ay" ,eloiogii i IeloJki pray allj II tietinie hisloii Iltnih,

KHNiT, 1986, R. XXXI, s. 8Ij-8z7.

1 2

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: