Urazy kręgosłupa i rdzenia kręgowego pierwsza pomoc.pdf

Bezpieczeństwo

Pierwsza pomoc

i rdzenia kręgowego

Urazy te nie należą do najczęściej występujących, ale stanowią specyﬁczną i ważną grupę

przede wszystkim dlatego, że bezpośrednio zagrażają życiu, pociągają za sobą poważne, często

nieodwracalne skutki zdrowotne.

Maja Grzanka

te dotykają głównie młodych mężczyzn w wieku

produkcyjnym, to są także źródłem wysokich kosz-

tów zarówno dla ochrony zdrowia, jak i systemu

ubezpieczeń społecznych.

w przypadku urazu na poziomie części piersiowej

najłatwiej uszkodzeniu ulega połączenie z pierw-

szym kręgiem lub kolejne kręgi lędźwiowe, z uwagi

na ich znaczną ruchomość i brak połączenia z inny-

mi częściami szkieletu; część piersiowa połączona

z żebrami jest stabilniejsza.

Urazy zgięciowe powodują najczęściej uszko-

dzenie aparatu więzadeł kręgosłupa, torebek sta-

wowych, krążków międzykręgowych, a ich następ-

stwem jest z reguły zagięcie osi kanału kręgowego

(redukcja światła jest największa w przypadku

zwichnięcia) i przemieszczenie trzonów kręgowych,

na które narażone są bardziej osoby starsze. Moż-

liwe jest także złamanie przedniej części trzonu

i jego sklinowacenie, częściej obserwowane u osób

młodych. Urazy zgięciowe dominują w naszym kraju

pod względem częstości głównie dlatego, że są to

najczęstsze urazy oﬁar wypadków komunikacyj-

nych. Lekarze klinicyści dzielą te urazy na zwich-

nięcia i złamania o charakterze zgięciowym.

M ECHANIZMY USZKODZEŃ KRĘGOSŁUPA

Uszkodzenia kręgosłupa dzieli się najprościej na

stabilne oraz niestabilne – zagrażające uszkodze-

niem rdzenia kręgowego.

Mechanizmy te związane są niejako z możliwymi

jego ruchami i dzielą się schematycznie na urazy zgię-

ciowe, wyprostne oraz kompresyjne (zgnieceniowe).

Zgięciowy (ﬂeksyjny) mechanizm urazu

W tym typie uszkodzenia siła z zewnątrz powoduje

zgięcie kręgosłupa w przód w stopniu, który prze-

kracza ﬁzjologiczny zakres ruchu. Siła ta działa naj-

częściej na okolicę grzbietu, pleców lub tyłu głowy

(część potyliczna czaszki). Inną przyczyną może być

uraz pośredni, powstający w wyniku gwałtownego

przygięcia głowy lub tułowia do przodu przy ustabi-

lizowanych niższych partiach ciała, jak w przypadku

pasażerów samochodu podczas wypadku komu-

nikacyjnego (pasy bezpieczeństwa). Szczególnym

przypadkiem urazu pośredniego dotyczącego odcin-

ka szyjnego kręgosłupa jest tzw. „złamanie kopacza

gliny”, czyli zmęczeniowe oderwanie wyrostka (lub

wyrostków) kolczystego dolnych kręgów szyjnych,

ewentualnie pierwszego piersiowego przez przycze-

py mięśni. Złamanie to występuje przy wykonywaniu

długotrwałej i ciężkiej pracy ﬁzycznej, jak np. przy

kopaniu gliny – stąd nazwa.

Należy również pamiętać, że wspomniane sto-

sunki anatomiczne i kompensacja powodują, że

uszkodzenie kręgów może się znajdować dużo

niżej niż miejsce zadziałania siły – przykładowo

Wyprostny mechanizm urazu

Uraz o mechanizmie wyprostnym powstaje, gdy na

kręgosłup działa od przodu siła zewnętrzna, powo-

dując przerost przekraczający ﬁzjologiczne granice

ruchu i jednocześnie zerwanie podłużnego więzadła

Sprzęt używany

do stabilizacji kręgosłupa:

• kołnierz ortopedyczny Schantza,

• KED (kamizelka Kendricka),

• system unieruchamiania głowy z deską orto-

pedyczną,

• prawidłowo usztywniony materac próż-

niowy.

46 Promotor 11/07

Urazy kręgosłupa

J eśli natomiast wziąć pod uwagę fakt, że urazy

Bezpieczeństwo

leżącego z tej strony kręgosłupa oraz uszkodzenie krążka

międzykręgowego. Mechanizm ten jest charakterystyczny dla

szyjnego odcinka kręgosłupa (stanowi 20-30% przypadków),

w niższych partiach kręgosłupa uraz taki należy do rzadkości.

Istnieją dwie główne grupy pacjentów narażonych na wyprostny

uraz kręgosłupa: młode oﬁary działania siły bezpośredniej (np.

rowerzysta uderzający czołem o przeszkodę) lub pośredniej

(gwałtowne odchylenie głowy do tyłu przy wypadku komunika-

cyjnym – uderzeniu od tyłu samochodu) oraz osoby starsze,

szczególnie ze zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa, które

nie tylko predysponują do wystąpienia takich uszkodzeń

nawet przy niewielkim upadku, ale i utrudniają rozpoznanie

takiego urazu na zdjęciach RTG. U osób młodych z kolei często

nie dochodzi do przemieszczenia kręgów lub następuje ich

samoistna repozycja. Umożliwia to silny i elastyczny aparat

więzadłowy, dlatego też urazy wyprostne kręgosłupa łatwo

przeoczyć, co powoduje, że należą one do grupy często umy-

kających prawidłowej diagnozie lekarskiej nierzadko leczonych

jako zmiany naczyniowe, zwłaszcza u osób starszych. Szcze-

gólnym przypadkiem złamania w tym mechanizmie jest tzw.

„złamanie wisielcze”, polegające na symetrycznym złamaniu

nasad łuku kręgu obrotowego (C2) i przemieszczenie trzonu

kręgu, zawdzięczające swoją nazwę podobieństwu do zmian

obserwowanych u wisielców, lecz wbrew pozorom rzadko po-

wodujące uszkodzenie rdzenia kręgowego.

Kompresyjny (zgnieceniowy) mechanizm urazu

Złamania kompresyjne kręgosłupa powstają zwykle wskutek

zadziałania siły zewnętrznej w okolicy ciemieniowej czaszki lub

w następstwie upadku z wysokości na stopy lub pośladki. Siła

uszkadzająca działa wtedy w osi kręgosłupa, nie uszkadzając

aparatu więzadłowego stabilizującego go, a powodując zgnie-

cenie trzonów kręgów, głównie w części przedniej.

Nie występuje tutaj więc zmiana kształtu ani światła kanału

kręgowego, ani przemieszczenie kręgów i z reguły brak jest uci-

sku na rdzeń kręgowy, dlatego właśnie złamania kompresyjne

należą do najlepiej rokujących dla pacjenta. Jednakże jeżeli

siła jest duża, to trzony kręgów mogą ulec rozkawałkowaniu

lub zmiażdżeniu i mogą uszkadzać rdzeń kręgowy, stanowiąc

duże niebezpieczeństwo. Złamanie takie określane jest mia-

nem „wybuchowego”, dotyczy najczęściej odcinka szyjnego

i powstaje w wyniku upadku na głowę z dużej wysokości, skoku

do płytkiej wody czy uderzenia o dno lub podczas wypadku

motocyklowego.

Złamania kompresyjne mogą występować w każdym odcin-

ku kręgosłupa, jednak najczęściej dotyczą odcinków szyjnego

i piersiowego.

U SZKODZENIA RDZENIA KRĘGOWEGO

Rdzeń kręgowy (biegnący w kanale kręgowym kręgosłupa)

stanowi wraz z mózgowiem ośrodkowy układ nerwowy na-

szego ciała i prowadzi nerwy odpowiedzialne za ruch, czucie

bólu, ucisku, ułożenia oraz temperatury. W rdzeniu kręgowym

znajduje się także kilka ośrodków połączonych z wyższymi

piętrami oun (ośrodkowego układu nerwowego), ale o dużej

autonomii, takich jak ośrodek erekcji, ejakulacji (wytrysku)

czy mikcji (oddawania moczu).

www.promotor.elamed.pl 47

Bezpieczeństwo

Uszkodzenie rdzenia kręgowego występuje mniej

więcej w 10-20% urazów kręgosłupa, najczęściej

u oﬁar wypadków komunikacyjnych, i może być cał-

kowite (kompletne) lub niecałkowite (niekomplet-

ne). Uszkodzenie całkowite powoduje zniesienie

wszystkich rodzajów czucia oraz porażenie ruchowe

od poziomu uszkodzenia. Uszkodzenie częściowe

powoduje utratę pewnych funkcji, lecz niektóre

zostają zachowane; rokowanie jest korzystniejsze.

Bezpośrednią reakcją rdzenia kręgowego na uszko-

dzenie może być tzw. szok rdzeniowy, czyli czasowa

utrata wszystkich funkcji, lub wstrząs neuroge-

niczny wynikający z przerwania drogi pobudzania

nadnerczy do wytwarzania adrenaliny.

i śmierci (całkowite uszkodzenie rdzenia kręgo-

wego w segmentach szyjnych). Przy podejrzeniu

urazu kręgosłupa w pierwszej kolejności zwracamy

uwagę na jego odcinek szyjny; urazy odcinków

piersiowego i lędźwiowego niosą ze sobą mniejsze

ryzyko zagrożenia życia oraz wystąpienia zaburzeń

neurologicznych. Do podstawowego postępowa-

nia w przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa

zaliczamy:

• ocenę swego własnego bezpieczeństwa oraz

bezpieczeństwa osoby poszkodowanej,

• ocenę i zabezpieczenie podstawowych funkcji

życiowych według schematu ABC oraz szybkiego

badania urazowego w miarę możliwości z zasto-

sowaniem stabilizacji kręgosłupa za pomocą zwi-

niętego ręcznika, odzieży, deski, a jeżeli pacjent

leży, najprościej użyć w tym celu własnych dłoni

i kolan.

Sposoby ręcznej stabilizacji kręgosłupa (w postę-

powaniu doraźnym):

– BOK – jedną ręką podpieramy okolicę poty-

licy (tył głowy), a drugą kości jarzmowe lub

żuchwę,

– TYŁ – kciuki układamy pod potylicą, a palce

wskazujące pod kości jarzmowe, natomiast

małe palce pod żuchwę,

– PRZÓD – kciuki ułożone są pod kości jarzmo-

we, pozostałe palce stabilizują potylicę.

• wezwanie kwaliﬁkowanej pomocy medycznej.

Jeżeli poszkodowany jest przytomny, może mówić

i kontakt wydaje się logiczny, to należy zebrać dane

na temat okoliczności urazu, które mogą ułatwić

ustalenie prawidłowego rozpoznania, zapytać, czy

odczuwa ból, a jeżeli tak, to gdzie, czy ma uczucie

drętwienia lub brak czucia, czy może poruszać koń-

czynami. Należy także ustalić, czy istnieją trudności

K IEDY NALEŻY PODEJRZEWAĆ

URAZ KRĘGOSŁUPA

Najczęściej można wywnioskować już z wyglądu

miejsca wypadku oraz opisu zdarzenia przez po-

szkodowanego lub osoby postronne, czy istnieje

ryzyko urazu kręgosłupa. Jednak wygodnie jest

zapamiętać, że uraz kręgosłupa podejrzewamy

i wdrażamy odpowiednie postępowanie w nastę-

pujących przypadkach:

• wypadek komunikacyjny, kiedy prędkość pojaz-

dów wynosiła więcej niż 40 km/h, lub gdy oﬁarą

wypadku komunikacyjnego był pieszy,

• upadek lub skok z wysokości, nawet stosunkowo

niewielkiej, szczególnie na głowę,

• skok do płytkiej wody na głowę, ryzyko uderzenia

o dno (przy dużej wysokości nawet uderzenie

o lustro wody jest niebezpieczne),

• bezpośrednie silne uderzenie w kręgosłup,

• wypadek motocyklowy, niezależnie od prędkości,

• powieszenie, podtopienie (nie wiadomo, czy

poszkodowany skakał, czy nie),

• zgniecenie lub przygniecenie przez maszynę,

osuniętą ziemię, mebel itp.,

• poszkodowany skarży się na ból barku, pleców

czy szyi,

• widoczne są obrażenia szyi, karku, głowy, pleców,

• chory jest nieprzytomny, nikt nie widział, co się

stało.

Obowiązuje zasada, że jeżeli mamy jakiekolwiek

wątpliwości co do tego, czy mogło wystąpić uszko-

dzenie kręgosłupa, traktujemy poszkodowanego

tak, jakby rzeczywiście go doznał (czyli unierucha-

miamy go).

Objawy mogące sugerować

uraz kręgosłupa:

• wolna akcja serca (poniżej 50 uderzeń na

minutę),

• drętwienie lub brak czucia na tułowiu poniżej

określonego poziomu i/lub w kończynach,

• wiotkość kończyn, brak możliwości wykona-

nia ruchów,

• brzuszny tor oddychania (porażenie mięśni

międzyżebrowych),

• gorąca i sucha skóra (wstrząs neurogeniczny),

• priapizm (uporczywy wzwód prącia),

• oddanie moczu i stolca (upośledzenie czyn-

ności zwieraczy),

• widoczny obrzęk lub deformacja w przebie-

gu kręgosłupa oraz odczuwanie bólu, ograni-

czenie ruchomości (przymusowe ustawienie

głowy).

P OSTĘPOWANIE NA MIEJSCU WYPADKU

Postępowanie z pacjentem po urazie kręgosłupa

odbiega od standardowego postępowania jedy-

nie w kilku punktach – pacjenci tacy wymagają

szczególnej uwagi ze względu na możliwość

jednoczesnego uszkodzenia rdzenia kręgowego

(powstanie nieodwracalnych porażeń). W skrajnych

przypadkach może dojść do zaburzeń oddychania

48 Promotor 11/07

Bezpieczeństwo

Prezentujemy:

w oddychaniu (uszkodzenie rdzenia kręgowego może powodo-

wać porażenie mięśni międzyżebrowych lub przepony). Jeżeli

podejrzewamy uraz kręgosłupa, w czasie udzielania pomocy

i oczekiwania na przyjazd pogotowia pozostawiamy poszkodo-

wanego w pozycji, w jakiej go znaleziono, aby nie narażać go na

dodatkowy uraz, chyba że utrudnia to prowadzenie akcji resu-

scytacyjnej (zapewnienie drożności dróg oddechowych, prowa-

dzenie oddechu zastępczego, tamowanie krwotoku, pośredni

masaż serca itd.). Gdy zachodzi konieczność przeniesienia

poszkodowanego w inne miejsce, należy stabilizować głowę,

utrzymując ją wzdłuż osi ciała, a następnie ułożyć pacjenta na

twardym podłożu. Nie zapominamy oczywiście o zapewnieniu

poszkodowanemu wsparcia psychicznego i komfortu cieplnego

w czasie oczekiwania na przybycie ambulansu.

Dużym wyzwaniem dla ratowników przedmedycznych,

szczególnie dla kierowców, są wypadki motocyklowe, kiedy

zachodzi konieczność zdjęcia kasku nieprzytomnemu kie-

rowcy motoru. Jest to czynność wymagająca uczestnictwa

dwóch osób:

1.pierwszy ratownik (A) klęczy za głową i utrzymuje szyję wy-

prostowaną, obejmując od góry rękami kask i podbródek

poszkodowanego. Drugi z ratowników (B) klęczący z boku

oﬁary otwiera wizjer i jeżeli poszkodowany ma okulary,

ostrożnie je zdejmuje,

2.B rozpina zapięcie kasku, A nadal podtrzymuje głowę,

3.B przejmuje zadanie unieruchamiania szyi poszkodowa-

nego, wsuwając obie dłonie w kask tak, aby cztery palce

włożone były za uszy, a kciuki przed uchem. Ręce należy

trzymać wyprostowane i ułożone równolegle do siebie,

4. A chwyta kask przy mocowaniu paska i rozszerzając kask na

boki oraz lekko odchylając do tyłu, ostrożnie zdejmuje go,

5.Po zdjęciu kasku A ponownie przejmuje unieruchamianie

szyi, mocno obejmując głowę w okolicach uszu.

Wydaję się to nieco problematyczne, lecz w rzeczywistości

wymaga jedynie minimalnej wprawy. Zarówno taką umiejęt-

ność, jak i ogólne zasady postępowania z osobami po urazie

kręgosłupa można zdobyć oraz przećwiczyć w praktyce na

kursach pierwszej pomocy, tak aby w razie wypadku nie

pozostawać jedynie biernymi obserwatorami sytuacji. Pamię-

tajmy, że od naszej wiedzy, umiejętności i co najważniejsze

ich właściwego zastosowania może zależeć czyjeś zdrowie lub

nawet życie.

• ludzi

• technologie

• ﬁrmy

• maszyny i urządzenia

• gospodarkę

• wyroby

• relacje z imprez

• wywiady

• doradztwo

Dystrybucja:

Kolportażem obejmujemy między

innymi: przemysł motoryzacyjny,

maszynowy, wydobywczy, spo-

żywczy, stoczniowy, chemiczny,

petrochemiczny, energetyczny,

zbrojeniowy, grupę producentów

AGD, przemysł budowlany, hutni-

czy, odlewniczy, ﬁrmy zajmujące

się obróbką.

zzzÝvwdoÝhodphgÝso

Piśmiennictwo

1. Kiwerski J.: Schorzenia i urazy kręgosłupa . PZWL, Warszawa

2001.

2.Plantz S.H., Adler J.N.: Medycyna ratunkowa. U & P,

2000.

3. Driscoll P., Skinner D., Earlam R.: ABC postępowania w ura-

zach . Górnicki Wydaw. Medyczne, Wrocław 2003.

4.Markovchick V., Pons P., Wolfe R.: Sekrety medycyny

przypadków nagłych. D.W. Publishing – Poland, Szczecin

1995.

5. Robertson C., Redmond A.D.: Kompendium leczenia dużych

urazów. WM, 1994.

6.Bochenek A., Reicher M.: Anatomia ogólna. Kości, stawy

i więzadła. Mięśnie. PZWL, Warszawa 1990.

gÊÎodw

|vrnl

|gdmhp|ÊÑf}dvrslvpÞ

ÏÎÓÓÓÓ hj}hpsodu}|

surihvmrqdoq|fkpdjd}|q¥zurf}qlhè

50 Promotor 11/07

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: