Skrzydła husarskie - artykuł R.Sikory.pdf - Historia wojskowości(1) - KynioWolny

SKRZYDŁA

(opracował Radosław Sikora)

skrzydła.zip do pobrania

Jak Ŝ e tu pisa ć o husarii, nie wspominaj ą c o husarskich skrzydłach? Wokół nich narosło mnóstwo pyta ń i

kontrowersji. Historycy ju Ŝ od XIX w. próbuj ą z lepszym czy gorszym rezultatem doj ść do tego od kiedy,

jak powszechnie i jak długo husaria u Ŝ ywała skrzydeł, sk ą d nale Ŝ y wywodzi ć ich pochodzenie i chyba

najbardziej podstawowe - czemu słu Ŝ yły?

Jednak zanim przejdziemy do odpowiedzi na te pytania, zapoznajmy si ę ze sposobami umocowania

skrzydeł. Trzeba bowiem zdawa ć sobie spraw ę , Ŝ e szeroko rozpowszechniony obraz husarii z dwoma

skrzydłami przymocowanymi do pleców (a wła ś ciwie napleczników półzbroi husarskich) jest o tyle

prawdziwy, o ile niepełny. Husaria stosowała dwa podstawowe sposoby mocowania skrzydeł. Było to

mocowanie do napleczników i troczenie do siodeł husarskich. W pewnych okresach dominował jeden b ą d ź

drugi sposób (o czym pó ź niej).

Nie zawsze były to te Ŝ dwa skrzydła. Zarówno z zachowanych w zbiorach oryginalnych zbroi jak i z

innych ź ródeł (ikonografia, przekazy pisane) dowiadujemy si ę , Ŝ e cz ę sto ograniczano si ę do jednego

skrzydła - b ą d ź to mocowanego centralnie , b ą d ź te Ŝ troczonego z prawej lub lewej strony konia .

Zbroja husarska z pojedynczym skrzydłem znajduj ą ca si ę w zbiorach rosyjskiego Ermita Ŝ u (St.

Petersburg). Drewniane skrzydło obci ą gni ę to skór ą , w któr ą wszyto pióra (cz ęś ciowo nowe).

Długo ść skrzydła 107,5cm.

Sebastian Sobieski - chor ąŜ y królewskiej chor ą gwi husarskiej.

Fragment Rolki Sztokholmskiej

Zbroja husarska starszego typu, pierwsza poł. XVIIw., Biblioteka PAN w Kórniku - dział

muzealny. Osłony nóg i skrzydło dodane w pó ź niejszym okresie.

Cel stosowania skrzydeł husarskich

Skrzydła husarskie miały niew ą tpliwie charakter ozdobny, stosowano je w czasie parad i uroczystych

wjazdów. Najlepszym tego dowodem jest znakomity dokument z epoki ś wietno ś ci husarii, a mianowicie

tzw. Rolka Sztokholmska. Przedstawia ona uroczysty wjazd do Krakowa jaki odbył si ę 4-XII-1605 z

okazji za ś lubin króla Zygmunta III Wazy z austriack ą arcyksi ęŜ niczk ą Konstancj ą . Zwarte szeregi

chor ą gwi husarskich i oddzielne postaci husarskich oficerów s ą zilustrowane z drobiazgow ą

szczegółowo ś ci ą . Wida ć na nich wyra ź nie husarskie skrzydła przytroczone (po jednym czarnym skrzydle)

u tylnych ł ę ków siodeł.

Czy jednak husarskie skrzydła słu Ŝ yły tylko ozdobie? Czy były te Ŝ u Ŝ ywane w bitwach i jakie mogło by ć

wtedy ich przeznaczenie? Ten wła ś nie problem sp ę dza sen z powiek badaczom tej formacji. Niektórzy

twierdz ą , Ŝ e husaria u Ŝ ywała ich wył ą cznie przy paradach, czy innych tego typu niecodziennych

uroczysto ś ciach. Argumentami potwierdzaj ą cymi ten pogl ą d maj ą by ć nast ę puj ą ce fakty:

a) brak (u wi ę kszo ś ci zachowanych do naszych czasów zbroi husarskich) zaczepów na zamocowanie

skrzydeł

b) niedostateczne potwierdzenie stosowania skrzydeł husarskich na ilustracjach bitew tworzonych w

czasach istnienia husarii

c) niemo Ŝ no ść zastosowania skrzydeł husarskich przy zbrojach pozbawionych napleczników (a doda ć tu

trzeba, Ŝ e od ok. 2 poł. XVIIw. napleczniki powszechnie odrzucano - a to w celu zmniejszenia ci ęŜ aru

zbroi)

d) skrzydła husarskie miałyby przeszkadza ć w boju (przeszkadzałyby np. w zamachu szabl ą ), a ich u Ŝ ycie

niepotrzebnie obci ąŜ ało je ź d ź ca i konia

e) łatwo ść zniszczenia tak kruchej ozdoby w czasie bitwy

Do czasu odkrycia Rolki Sztokholmskiej przytaczano tak Ŝ e argument, Ŝ e mało prawdopodobne jest aby

husaria u Ŝ ywała skrzydeł troczonych do siodła, a to z tego powodu, Ŝ e uniemo Ŝ liwiałoby to wskoczenie

je ź d ź ca na ko ń . Ostatni z tych argumentów upadł z chwil ą ujrzenia ś wiatła dziennego przez wy Ŝ ej

wspomnian ą Rolk ę Sztokholmsk ą . Autentyczno ść przedstawionych na niej szczegółów nie budzi Ŝ adnych

w ą tpliwo ś ci. A problem usadowienia si ę na koniu je ź d ź ca mo Ŝ na rozwi ą za ć w stosunkowo prosty sposób.

Skrzydło mogło by ć doczepiane w chwili, gdy husarz siedział ju Ŝ na swym rumaku.( od czego miał swoich

pachołków ?)

Nie zmienia to faktu, Ŝ e pozostałe argumenty maj ą swój ci ęŜ ar gatunkowy. Mo Ŝ na jednak przedstawi ć

szereg kontrargumentów, które osłabiałyby wymow ę wy Ŝ ej wymienionych.

a) Brak zaczepów na skrzydła u wi ę kszo ś ci zachowanych okazów zbroi nie musi jeszcze prowadzi ć do

jednoznacznych wniosków. Nie uniemo Ŝ liwiało to bowiem stosowania skrzydeł troczonych do siodeł

husarskich (pozwoliłoby to tak Ŝ e omin ąć problem mocowania skrzydeł przy zbrojach pozbawionych

napleczników). Nie mo Ŝ emy tak Ŝ e by ć pewni, czy zachowane do dzisiaj okazy tych Ŝ e zbroi s ą próbk ą

reprezentatywn ą . Wiemy na przykład, Ŝ e bardzo wiele zbroi husarskich, których bogaty zbiór posiadała

zbrojownia w Podhorcach, było zbrojami skrzydlatymi. Jako ciekawostk ę mo Ŝ na za ś poda ć tutaj fakt, Ŝ e

wła ś nie ta kolekcja - podziwiana przez XIX-to wiecznych pisarzy i malarzy polskich - stała si ę podstaw ą

do rozpropagowania w społecze ń stwie obrazu skrzydlatych je ź d ź ców.

b) Zagadnienie braku odzwierciedlenia tego elementu na wizerunkach bitew z udziałem husarii tak Ŝ e nie

jest do ko ń ca jednoznaczne. Po pierwsze nie ma tych obrazów zbyt wiele, po drugie na cz ęś ci z nich

skrzydła s ą jednak umieszczone. Problem jaki staje przed badaczami to ten, na ile mo Ŝ na tym

wyobra Ŝ eniom zaufa ć . Obrazy te były bowiem malowane przez artystów, którym zlecano

udokumentowanie tych czy innych dokona ń zleceniodawcy. Tworzyli wi ę c swe dzieła nie z natury, lecz

pod dyktando mocodawcy. Nie jeste ś my wi ę c pewni, czy odmalowane na nich szczegóły s ą zgodne z

rzeczywisto ś ci ą , czy s ą tylko wyobra Ŝ eniem o niej (taki artysta widz ą c husari ę tylko na paradach mógł

przez niewiedz ę domalowa ć im skrzydła tak Ŝ e w bitwie). Przykładowo na obrazie "Bitwa pod

Kircholmem" Petera Snayersa malowanym ok. 1630r. brak husarskich skrzydeł, z kolei obraz Szymona

Boguszowicza "Bitwa pod Kłuszynem" malowany przed 1620r. przydaje husarzom ten charakterystyczny

element. Tak Ŝ e obraz "Bitwa pod Wiedniem" malowany w 1694r. zawiera husarzy ze skrzydłami .

Bitwa pod Wiedniem Marcina Altomonte, fragment: husaria atakuje tureck ą konnic ę i

janczarów, Lwowska Galeria Obrazów, zamek w Olesku.

Ten ostatni obraz - stworzony na zamówienie Sobieskiego - jest najlepszym przykładem na to jak

ostro Ŝ nie nale Ŝ y podchodzi ć do tego typu przekazu. Odmalowuj ą c bowiem scen ę ataku husarii na tureck ą

konnic ę i janczarów, mamy z jednej strony wspaniałych uskrzydlonych je ź d ź ców, lecz z drugiej ewidentny

bł ą d malarza, gdy jednemu z husarzy ka Ŝ e on u Ŝ y ć koncerza do ci ę cia (a jest to bro ń przeznaczona

wył ą cznie do kłucia!). Jak w takim ś wietle potraktowa ć wi ę c husarskie skrzydła?

S ą to wi ę c zagadnienia bardzo zło Ŝ one i nie mo Ŝ na (przynajmniej na dzisiaj) kategorycznie czego ś

twierdzi ć . Na zako ń czenie za ś cz ęś ci po ś wi ę conej ikonografii husarii, odsyłam zainteresowanych do

przejrzenia pracy Bronisława Gembarzewskiego po ś wi ę conej tej formacji. Zawiera ona mnóstwo

przerysów z dawnych ź ródeł (z obrazów, rycin, piecz ę ci itp.), gdzie mo Ŝ na pogł ę bi ć ten temat. Prac ę t ą

zamie ś cili ś my w rozdziale LITERATURA.

c) Zagadnienie ergonomiczno ś ci stosowania skrzydeł jest nie mniej frapuj ą ce. Z jednej strony nie mo Ŝ na

odmówi ć racji temu, Ŝ e skrzydła mogły powodowa ć utrudnienia w operowaniu broni ą . Z drugiej jednak

strony odnosi ć to mo Ŝ na tylko do szczególnych przypadków. Zamach szabl ą utrudniały wysokie skrzydła,

lecz skrzydła krótkie (a mamy pewne podstawy aby s ą dzi ć , Ŝ e były one powszechniej stosowane) temu nie

przeszkadzały, a ju Ŝ skrzydło przytroczone do tylnego ł ę ku siodła w ogóle nie przeszkadzało je ź d ź cowi.

Skrzydła długie - stercz ą ce wysoko ponad głow ą husarza - rozpowszechniły si ę najprawdopodobniej

dopiero w XVIIIw., gdy husaria stała si ę jazd ą praktycznie tylko od parady. Ale nawet gdyby tak nie było,

to sam fakt, Ŝ e mogły one stanowi ć niedogodno ść dla walcz ą cego nie mo Ŝ e jeszcze niczego przes ą dza ć .

Husaria w 2 poł. XVIIw. zamieniała cz ę sto zbroje płytowe na karacenowe (wielkim jej miło ś nikiem był

tak Ŝ e król Jan III Sobieski). A przecie Ŝ pod prawie ka Ŝ dym wzgl ę dem była ona od swej poprzedniczki

gorsza. Była ci ęŜ sza, mniej odporna na ciosy, dro Ŝ sza. Miała jednak t ą zalet ę , Ŝ e imponuj ą co si ę

prezentowała .

I to był wystarczaj ą cy powód do odrzucenia znakomitej husarskiej zbroi. Czy Ŝ nie mo Ŝ na wi ę c przyj ąć , Ŝ e

podobnie rzecz si ę miała ze skrzydłami?

d) Potwierdzenia stosowania (b ą d ź nie) skrzydeł przez husarzy mo Ŝ na doszukiwa ć si ę tak Ŝ e w ź ródłach

pisanych. Tutaj jednak mamy podobny problem jak w wypadku obrazów. Co prawda mnóstwo autorów

opisuj ą cych husarzy zamieszczało informacj ę o u Ŝ yciu przez nich skrzydeł, lecz przewa Ŝ nie opisywali

husari ę przez pryzmat ogl ą danej parady czy uroczystego wjazdu. O u Ŝ yciu skrzydeł w bitwie wspominaj ą ,

ale sw ą wiedz ę czerpi ą "z drugiej r ę ki" (bardziej zainteresowanych odsyłam ponownie do opracowania

Gembarzewskiego) .

Jak wi ę c wida ć , zagadnienie to jest nader dyskusyjne. Zwolennicy jak i przeciwnicy maj ą swoje

argumenty. A gdzie le Ŝ y prawda? Mo Ŝ e zanim zadecydujemy, która z opcji wydaje si ę bardziej

wiarygodna, zapoznajmy si ę z kwesti ą bodaj czy nie najciekawsz ą . Czemu mogłyby słu Ŝ y ć husarskie

skrzydła? Spraw ę t ą w pewnym stopniu na ś wietla tre ść listu przypowiedniego który wyszedł z kancelarii

królewskiej Stefana Batorego. Dokument ten - zalecaj ą cy Stefanowi Bielawskiemu sformowanie chor ą gwi

husarskiej - w szczegółowy sposób reguluje kwestie m.in. sposobu uzbrojenia i wyposa Ŝ enia husarzy.

Czytamy w nim:

"Ka Ŝ dy rotmistrz ma si ę stara ć , aby ...[i tu wymieniona jest długa lista niezb ę dnego wyposa Ŝ enia husarza], za ś

pióra i inne ozdoby dla okazało ś ci i postrachu nieprzyjaciela zale Ŝ nie od upodobania ka Ŝ dego."

Po pierwsze nale Ŝ y zwróci ć uwag ę , Ŝ e pióra (czyli skrzydła) nie były traktowane jako obowi ą zuj ą cy

element wyposa Ŝ enia. Ich ewentualne u Ŝ ycie pozostawiano samym husarzom. Po drugie - wyra ź nie podaje

powód stosowania tego elementu, a to "dla okazało ś ci i postrachu nieprzyjaciela" . Mamy wi ę c chyba

najbardziej prawdopodobne rozwi ą zanie problemu stosowania skrzydeł przez husari ę . Ale o ile

"okazało ś ci ą " mo Ŝ na było imponowa ć chocia Ŝ by w czasie popisu 1) chor ą gwi, o tyle "postrach" mo Ŝ na było

wywoływa ć u nieprzyjaciela tylko w czasie bitwy (trudno sobie przecie Ŝ wyobrazi ć inny czas i miejsce, gdy

spotykali si ę z sob ą przeciwnicy).

Skrzydła husarskie - artykuł R.Sikory.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: