1-2005.pdf

Nr 1 (228) 2005

Tom LXVI

STYCZEÑ

LUTY

SZKO£A

SPECJALNA

DWUMIESIÊCZNIK AKADEMII PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

im. Marii Grzegorzewskiej

SPIS TREŒCI

OPRACOWANIA NAUKOWE

3 – Bo¿ena Sidor

Psychospo³eczne funkcjonowanie m³odzie¿y posiadaj¹cej rodzeñstwo z niepe³no-

sprawnoœci¹ umys³ow¹

19 – Przemys³aw Panak, Olga Drzewiecka

Gry fabularne. Mit a rzeczywistoœæ. Potencjalne wykorzystanie technik narracyjnych

gier fabularnych w dydaktyce, pedagogice i terapii

30 – Lidia Pustkowiak

Przestêpczoœæ osób upoœledzonych umys³owo w stopniu lekkim oraz ich terapia

w zak³adzie karnym

Z PRAKTYKI PEDAGOGICZNEJ

40 – Józef Sowa

Miejsce „nieprzetartego szlaku” w procesie rehabilitacji

48 – Aleksandra Okarmus, Lucyna Zalewska

Nowe pomoce dydaktyczne dla niewidomych

50 – Ma³gorzata Bogdanowicz

Komputer a przysz³oœæ osób niepe³nosprawnych ruchowo

53 – Ma³gorzata Cichoñ-Piasecka

Baœnioterapia w rehabilitacji dzieci upoœledzonych umys³owo

59 – Ewa Domaga³a-Zyœk

Program terapeutyczny magic circle jako forma podnoszenia umiejêtnoœci spo³ecz-

nych uczniów z niepe³nosprawnoœci¹ i zagro¿onych niepowodzeniem szkolnym

Z KRAJU I ZE ŒWIATA

63 – Agnieszka Lewicka, Anna Bujnowska

Jakoœæ ¿ycia osób niepe³nosprawnych i nieprzystosowanych spo³ecznie

65 – Ma³gorzata Brzuchacz

Pierwsze têczowe zawody jeŸdzieckie w O³awie

68 – Patrycja Banaszek

„Dajmy szansê pe³nego rozwoju dzieciom sprawnym inaczej”

71 – Agnieszka Lewicka

Katolickie stowarzyszenie pomocy osobom niepe³nosprawnym ,,siloe"

73 – Gra¿yna Ja³oza, Ewa Dziedzik-Borys

Jubileusz 40-lecia zespo³u szkó³ specjalnych w Hajnówce

SPRAWOZDANIA I OCENY

75 – Miros³aw £apot

Marzena Pêkowska: Lwowskie zak³ady dla g³uchych i niewidomych dzieci w latach

1830-1914

77 – Kornelia Czerwiñska

Alina Czapiga (red.): Psychospo³eczne problemy rozwoju dziecka. Aspekty diag-

nostyczne i terapeutyczne

Opiniowa³: Prof. dr hab. Andrzej Giryñski

Wydanie czasopisma dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji

Artyku³y nadsy³ane do Szko³y Specjalnej nie powinny przekraczaæ 15 stron standardowe-

go maszynopisu (1800 znaków na stronie). Do wydruku nale¿y do³¹czyæ dodatkowy za-

pis tekstu na dyskietce w edytorze WORD 6.0. Do artyku³u naukowego nale¿y do³¹czyæ

streszczenia w j. polskim i j. angielskim .

Redakcja nie zwraca nades³anych materia³ów i zastrzega sobie prawo dokonywania

zmian w tekstach artyku³ów, nie zmieniaj¹c treœci merytorycznej.

Artyku³y s¹ opiniowane przez niezale¿nych recenzentów.

Komitet Redakcyjny:

prof. Halina Borzyszkowska, prof. W³adys³aw Dykcik, prof. Tadeusz Ga³kowski, prof. Aniela Korzon,

prof. Czes³aw Kosakowski, Jacek Kwapisz (MENiS), prof. Aleksandra Maciarz, prof. Irena Obuchow-

ska, dr Adam Szecówka

Redakcja :

prof. Jadwiga Kuczyñska-Kwapisz (redaktor naczelna), Renata Malecka (sekretarz)

Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej

im. Marii Grzegorzewskiej

Redaktor naczelna – dr Ewa Lewandowska Tarasiuk

Adres Redakcji: Wydawnictwo APS, 02-353 Warszawa

ul. Szczêœliwicka 40, tel. 824-36-85, fax 658-11-18

e-mail: wydawnictwo@aps.edu.pl

nak³ad 1300 egz.

OPRACOWANIA NAUKOWE

BO¯ENA SIDOR

KUL, Lublin

PSYCHOSPO£ECZNE FUNKCJONOWANIE M£ODZIE¯Y

POSIADAJ¥CEJ RODZEÑSTWO Z NIEPE£NOSPRAWNOŒCI¥

UMYS£OW¥

W literaturze przedmiotu można spotkać dwa stanowiska charakteryzu-

jące sytuację psychospołeczną młodzieży z niepełnosprawnym ro-

dzeństwem. Z jednej strony, młodzież mająca rodzeństwo z niepełno-

sprawnością umysłową może być narażona na podwyższony poziom

problemów emocjonalnych, zaburzenia zachowania, brak poczucia sil-

nych związków z rodziną, niepokój związany z istnieniem siostry lub

brata z niepełnosprawnością, poczucie uciążliwości opieki nad niepeł-

nosprawnym rodzeństwem (Grossman 1972; Jarzębowska – Baziak

1973; Gałkowski 1979; Twardowski 1999; Lausch-Żuk 1991; Breslau

1982, Mc Hale, Gamble 1989). Z drugiej strony niektórzy autorzy pod-

kreślają, że u pełnosprawnego rodzeństwa nie musi dojść do trudności

emocjonalnych, dostosowawczych, a mogą rozwinąć się skuteczne

sposoby pokonywania problemów (Dykcik 1968; Grossman 1972; Kruk

1996; McHale, Gamble 1989; Hannah, Midlarsky 1999).

go rodzeñstwa w rodzinach wychowuj¹cych dziecko niepe³nosprawne, kon-

centrowa³y siê wokó³ negatywnego wp³ywu niepe³nosprawnego dziecka na jego

rodziców i rodzeñstwo (Grossman 1972; Breslau 1981). Uwaga badaczy skupiona

by³a na trudnoœciach, jakie s¹ zwi¹zane z dorastaniem pe³nosprawnych dzieci

z dzieckiem z upoœledzeniem umys³owym (Grossman 1972). Pojawi³y siê jednak

badania, które wskazywa³y na mo¿liwoœci terapeutyczne, zwi¹zane z uczeniem siê

ról spo³ecznych przez osoby pe³nosprawne (por. Senapati, Hayes 1988). Obecnoœæ

dziecka z niepe³nosprawnoœci¹ niew¹tpliwie wp³ywa na strukturê, funkcjonowa-

nie ca³ej rodziny (Grossman 1972; Simeonson, Mc Hale 1981; Sowa 1983; Bogacka,

Jugowar, Szychowiak, Twardowski 1986; Seligman-Darling 1989, B³eszczyñska

1991b, Kruk-Lasocka 1993, Pisula 1998; Borzyszkowska 2002). Dziecko z niepe³no-

prawnoœci¹ zmienia warunki rozwoju pe³nosprawnego rodzeñstwa (Lauscho-

wa1970, Jarzêbowska-Baziak 1973, Berling, Sowa 1983; Mc Hale, Gamble 1989;

Kruk 1996). M³odzie¿ pe³nosprawna widz¹c, ¿e rodzice wiele czasu i uwagi po-

œwiêcaj¹ jego siostrze czy bratu z niepe³nosprawnoœci¹, mo¿e czuæ siê odsuniêta,

zaniedbana, mniej kochana. Mo¿e wspó³czuæ swemu rodzeñstwu i rozumieæ, dla-

czego potrzebuje intensywnej opieki, ale jednoczeœnie towarzyszy temu poczucie

SZKO£A SPECJALNA 1/2005

P ierwsze badania, jakie by³y dokonywane w zwi¹zku z sytuacj¹ pe³nosprawne-

BO¯ENA SIDOR

krzywdy i ¿alu, szczególnie, gdy dziecko porównuje sw¹ sytuacjê i rówieœników

(Kruk-Lasocka 1993). Czasami rodzice obci¹¿aj¹ pe³nosprawne dzieci obowi¹z-

kiem opieki i czuwania nad niepe³nosprawnym rodzeñstwem. Mo¿e ono trakto-

waæ to, jako przykre lub nadmierne obci¹¿enie (Misiewicz 1986).

Rodzeñstwo osób z niepe³nosprawnoœci¹ umys³ow¹ postawione jest w trud-

nej sytuacji ¿yciowej. Ich psychospo³eczne funkcjonowanie, oprócz typowych

kryzysów rozwojowych, zwi¹zane jest z wiêksz¹ iloœci¹ trudnych sytuacji. Jak

twierdzi H. Sêk (1988), wydarzenia krytyczne dotycz¹ wa¿nych, cenionych

spraw, s¹ emocjonalnie znacz¹ce, wymagaj¹ istotnych zmian w mechanizmach

przystosowania i w tym w³aœnie wyra¿a siê ich najbardziej krytyczny charakter.

Trudne sytuacje, kryzysy rozwojowe czy te¿ krytyczne wydarzenia – nale¿y

traktowaæ jako procesy wystêpuj¹ce w rozwoju cz³owieka z du¿¹ czêstotliwo-

œci¹. W nastêpstwie trudnych sytuacji mog¹ rozwijaæ siê zaburzenia, ale te¿

wrêcz przeciwnie – mo¿e dojœæ do lepszego wykorzystania potencja³u rozwojo-

wego (Stochmia³ek 1998, s. 31; Sêk 1993 s. 489).

Z badañ w³asnych

Badaniami objêtych zosta³o 120 osób w przedziale wiekowym od 16. do 26. ro-

ku ¿ycia (60 dziewcz¹t i 60 ch³opców). Ich niepe³noprawne rodzeñstwo to oso-

by z niepe³noprawnoœci¹ umys³ow¹ w stopniach: lekkim i umiarkowanym

uczestnicz¹ce w zajêciach Warsztatów Terapii Zajêciowej. Wszystkie osoby

z niepe³nosprawnoœci¹ umys³ow¹ mia³y orzeczenie znacznego stopnia niepe³-

nosprawnoœci. Ró¿nica wieku miêdzy pe³nosprawnym i niepe³noprawnym ro-

dzeñstwem nie przekracza³a wieku piêciu lat.

Aby dok³adniej przyjrzeæ siê wynikom badañ, wyodrêbnione zosta³y proble-

my szczegó³owe. Koncentruj¹ siê one wokó³ pytañ o nasilenie psychospo³ecz-

nych trudnoœci badanej m³odzie¿y, obraz niepe³nosprawnej siostry/brata, jaki

ma pe³nosprawne rodzeñstwo oraz o postawê pe³nosprawnego rodzeñstwa wo-

bec siostry/brata z niepe³nosprawnoœci¹ umys³ow¹. Pytania problematyki doty-

cz¹ tak¿e zwi¹zków miêdzy psychospo³ecznymi trudnoœciami prze¿ywanymi

przez pe³nosprawne rodzeñstwo a obrazem ich niepe³nosprawnej siostry/ bra-

ta i postawami wobec niepe³nosprawnej siostry/brata.

Badane osoby podzielone zosta³y na cztery podgrupy: dziewczêta posiadaj¹ce

siostry z niepe³nosprawnoœci¹ umys³ow¹ (I), ch³opcy posiadaj¹cy braci z niepe³-

nosprawnoœci¹ umys³ow¹ (II), ch³opcy posiadaj¹cy siostry z niepe³nosprawnoœci¹

umys³ow¹ (III), siostry posiadaj¹ce braci z niepe³nosprawnoœci¹ umys³ow¹ (IV).

W badaniach empirycznych zastosowano nastêpuj¹ce metody: T. Witkowskie-

go Skalê RUU do badania nasilenia psychospo³ecznych trudnoœci, D. Beckman-

na i H. E. Richtera Giessen Test (GT), w adaptacji T. Witkowskiego, T. Witkow-

skiego Skalê WOUU do okreœlenia postaw wobec osób z upoœledzeniem umy-

s³owym – adaptacja Skali PWON A. Sêkowskiego.

Wyniki badañ psychospo³ecznych trudnoœci, w ca³ej grupie badanych, otrzy-

mane z badania Skal¹ RUU, lokuj¹ siê poni¿ej œredniej dla skali RUU (M = 37,5).

SZKO£A SPECJALNA 1/2005

PSYCHOSPO£ECZNE FUNKCJONOWANIE M£ODZIE¯Y POSIADAJ¥CEJ RODZEÑSTWO...

W ca³ej grupie badanych spoœród czterech sfer Skali RUU: osobowoœciowej, ro-

dzinnej, spo³ecznej, zajêciowej najwiêksza tendencja do nasilania siê trudnoœci

wystêpuje w sferze osobowoœciowej (M = 18,63), choæ wiêkszoœæ (60%) badanej

m³odzie¿y przejawia niskie nasilenie trudnoœci. Najni¿sze nasilenie trudnoœci

obserwuje siê w sferze rodzinnej (M = 15, 16), niskie nasilenie trudnoœci wystê-

puje u 64% badanych.

Wyniki te wskazuj¹ na niski poziom nasilenia psychospo³ecznych trudnoœci

u badanej m³odzie¿y. Najwy¿szy, w porównaniu z innymi sferami, poziom

trudnoœci u badanej m³odzie¿y wystêpuje w zakresie funkcjonowania w sferze

osobowoœciowej. Najni¿szy poziom trudnoœci u badanej m³odzie¿y zauwa¿a siê

w sferze rodzinnej.

Bior¹c pod uwagê ró¿nice miêdzyp³ciowe miêdzy badanymi, najwiêksz¹ ten-

dencjê do pojawienia siê trudnoœci u dziewcz¹t z niepe³nosprawnym rodzeñ-

stwem, zauwa¿a siê w sferze osobowoœciowej, u ch³opców tendencja ta pojawia

siê w sferze zajêciowej. Najni¿szy poziom nasilenia trudnoœci w obu grupach za-

uwa¿a w sferze rodzinnej. Grupy dziewcz¹t i ch³opców istotnie ró¿ni¹ siê pod

wzglêdem nasilenia trudnoœci w zakresie sfery osobowoœciowej. U dziewcz¹t

wystêpuje wiêksza tendencja do pojawienia siê trudnoœci osobowoœciowych.

W grupie ch³opców najwiêksza tendencja do pojawienia siê trudnoœci wystêpu-

je w sferze zajêciowej (sfera ta obejmuje funkcjonowanie w szkole i w pracy).

Bior¹c pod uwagê p³eæ pe³nosprawnego i niepe³nosprawnego rodzeñstwa,

najwiêksz¹ tendencjê do wyst¹pienia psychospo³ecznych trudnoœci zauwa¿a siê

w dwóch podgrupach: dziewcz¹t z niepe³nosprawnymi siostrami (I) oraz

dziewcz¹t z niepe³nosprawnymi braæmi (IV). Najni¿sz¹ tendencjê do pojawienia

siê trudnoœci (w sferach: osobowoœciowej, spo³ecznej, zawodowej), obserwuje

siê w podgrupie ch³opców z niepe³nosprawnymi braæmi (II).

Wyniki te zbie¿ne s¹ z wynikami uzyskanymi w grupach wyró¿nionych ze

wzglêdu na p³eæ pe³nosprawnego rodzeñstwa. Potwierdzaj¹ one wiêksz¹ mo¿-

liwoœæ wyst¹pienia psychospo³ecznych trudnoœci u badanych dziewcz¹t bez

wzglêdu na p³eæ niepe³nosprawnego rodzeñstwa.

Próbuj¹c znaleŸæ odpowiedŸ na pytanie: Jaki jest obraz osoby z niepe³nospraw-

noœci¹ umys³ow¹? , podejmowano liczne badania na gruncie socjologicznym i psy-

chologicznym. Badania te jednak dotyczy³y obrazu osoby z upoœledzeniem umy-

s³owym w percepcji spo³ecznej oraz w percepcji rodziców – g³ównie matek. Nale-

¿y zauwa¿yæ istnienie pewnej luki w literaturze przedmiotu, która dotyczy obra-

zu osób niepe³nosprawnych w percepcji ich pe³nosprawnego rodzeñstwa.

Wyniki badañ obrazu niepe³nosprawnego rodzeñstwa – w percepcji ich pe³-

nosprawnych sióstr i braci – (otrzymanych z badania Testem GT) lokuj¹ siê w ra-

mach wyników wy¿szych ni¿ przeciêtne i przeciêtnych. Wiêkszoœæ badanej m³o-

dzie¿ (60%) postrzega rodzeñstwo z niepe³nosprawnoœci¹ jako otwarte na kon-

takty, ufne (wymiar: dostêpnoœæ – otwartoœæ), posiadaj¹ce pozytywny rezonans

spo³eczny, czyli atrakcyjne, lubiane, szanowane, doceniane (wymiar: rezonans

spo³eczny) oraz posiadaj¹ce znaczne mo¿liwoœci spo³eczne, czyli osoby towa-

rzyskie, bez uprzedzeñ w kontaktach z p³ci¹ przeciwn¹, posiadaj¹ce bogat¹ wy-

obraŸniê (wymiar: mo¿liwoœci spo³eczne).

SZKO£A SPECJALNA 1/2005

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: