!Alina i Czesław Centkiewiczowie - Nie prowadziła ich gwiazda polarna.pdf - Alina i Czesław Centkiewiczowie - Nie prowadziła ich gwiazda polarna - Tass_burrfoot

Alina i Czesław Centkiewiczowie

nie prowadziła ich Gwiazda Polarna

Iskry • Warszawa 1974

Opracowanie graficzne WOJCIECH FREUDENREICH

Zdjęcie na okładce RYSZARD CZAJKOWSKI

Zdjęcia na wkła

MIBJSIA BIBLIOTEKA PUBLICZNA

ŁUV(

ił

ZN. KLAS.

NR INW.

Dumont d'Urville

'-¦

„Pierwszemu spośród żeglarzy" marzą się dalekie horyzonty

Z nienawiścią, którą starannie ukrywał — nikt z załogi nie śmiał jej podejrzewać — spoglądał

na panoszącą się wokół biel, na te szkliste tafle, co jak śmiertelny wieniec otaczały jego

korwetę. Pod ponurym, zasnutym chmurami niebem wszystko było tu wrogie, odpychające i

jakże mu obce.

— Stawiać żagle! — rzucił szorstko, wpatrując się bacznie w zamglony horyzont.

Stojący za nim oficer z niedowierzaniem spojrzał na dowódcę i przeniósł wzrok na jednolitą

masę poscze-pianych ze sobą, zrośniętych niemal w jednolitą zapo* rę bloków nie do

przebycia. Czy się aby nie przesłyszał? W chwili gdy otwierał usta, by powiedzieć, że nie

widzi żadnej drogi — przed dziobem korwety niespodziewanie zaczerniła się wąska krecha

pęknięcia. Jeszcze chwila, dwie i duży żeglowny kanał rozwarł przyjazne wrota, jakby jakaś

tajemnicza moc odciągała na boki lodowe tafle.

— Skąd on wiedział, że tak się stanie? — przebiegło oficerowi przez głowę, gdy powtarzał

posłusznie rozkaz. Nie ośmieliłby się nigdy o to zapytać dowódcy. Długie miesiące żeglugi na

wodach Dalekiego Południa w niczym nie nadwątliły srogiej dyscypliny, jaka panowała na

obu statkach francuskiej wyprawy: Astro-labe i Zeiee.

Po wymiecionych starannie ze śniegu przemarzniętych deskach pokładu zadudniły ciężko

marynarskie buty.

Czoło komandora Dumont d'Urviłle'a pokryła sieć zmarszczek, usta wydął grymas

niezadowolenia. Czemuż tak wolno biegną? Opieszałej jeszcze niż dotąd, niż zwykle.

Czemu? Rozkazy wypełniali zawsze błyskawicznie, tak jak tego żądał, każdy z nich,

wchodząc na pokład jego statku, wiedział, że z dowódcą nie było żartów.

Rozwinięte żagle napęczniały przyjaznym wiatrem, lodowe szkliwo odpadało z nich z

suchym chrzęstem. Dziób korwety wciskał się ostrożnie w wąskie, kręte zaułki, wymijając

lodowe tafle, które to cofały się, to znów spiętrzały przed nim w dziwnego kształtu zapory.

— Dlaczego nie cała wachta wyszła dziś na pokład? Czemu tak niezdarnie podnosili

żagle? — rzucił oschłym głosem, kiedy ukończono manewr.

— Mamy wielu chorych, panie komandorze, kilku nie mogło teraz zwlec się z koi..

— Czegóż im brak?

— Szkorbut się wzmaga. Dowódca Zelee sygnalizował mi dzisiaj, że u niego dziewięciu

marynarzy nie może się ruszać. Tak, tam także szkorbut! — dorzucił na nieme pytanie

dowódcy.

— Nic na to nie poradzę. Utrzymać, jak można najdłużej, kurs na południe — usłyszał w

odpowiedzi i westchnął.

„Stary jest twardy, nie zawróci, choćby się tu mieli wszyscy zmarnować. Kto sam nie choruje,

ten nie zrozumie innych" — pomyślał z goryczą.

Nie wiedział, że gdy tylko Dumont d'Urville po zejściu z pokładu zatrzasnął za sobą drzwi

kajuty, z jego ust wyrwał się jęk. Ostrożnie ściągnął but z prawej

I --mw* ¦ ¦

nogi. Opuchnięty staw wielkiego palca rwał bólem, palił, jakby ktoś raz po razie przeciągał po

nim rozżarzonym do czerwoności drutem. Podagra męczyła go od chwili, w której wpłynęli

na przeklęte białe obszary antarktycznych wód. To piekło chłodu i wilgoci obudziło także

zastarzały reumatyzm, wysysało siły. Ale o tym jego ludzie nie powinni wiedzieć. Sami

cierpieli katusze, stawiając i zwijając bez ustanku przemarzłe żagle, manipulując ciężkimi,

obrosłymi lodem linami, nie dojadając, chociaż magazyny statku pełne były mięsa

peklowanego i suszonego," mąki i kaszy. Nie tego potrzebowali, chorzy byli z powodu braku

świeżych jarzyn.

Z uczuciem melancholii spojrzał na rozwarty przed nim gruby zielnik. Pergaminowe karty

mieniły się wszystkimi barwami płatków i liści, bogactwem form kwiatów z różnych

zakątków Ziemi. Dziwnie obca paleta kolorów w tej śmiertelnej symfonii bieli i czerni. Nie

rozstawał się z zielnikiem, pełnym innego słońca, innych gwiazd. Ile razy na niego spojrzał,

odnajdywał ciepło, korzenną woń ziół, wspomnienia z dalekich, niezapomnianych podróży.

Zbieranie owadów, minerałów, roślin, suszenie, segregowanie, wynajdywanie nazw lub

nadawanie tym, co ich jeszcze nie miały dotąd, były od dzieciństwa jego pasją.

Patrząc teraz na zielnik przywoływał w wyobraźni płowe, wyżarte spiekotą brzegi, miękką,

sinawą wstęgę wzgórz zamykającą horyzont, czuł niezapomniany chłód cienistych gajów

dębów korkowych i cyprysów, wdychał przesycone upałem, pachnące dzikimi ziołami

powietrze tamtych stron, w uszach dzwonił mu urzekający koncert cykad. Czyż mógł wtedy

przypuszczać, że ta pierwsza podróż po niewiarygodnym błękicie wód Morza Śródziemnego

stanie się dla niego pierwszym stopniem do sławy?

Przedtem mało kto słyszał o synu normandzkiego szlachcica Dumont d'Urvilłe'u,

wychowanku, a zarazem najlepszym uczniu Szkoły Morskiej w Brest. „Niezwykle zdolny,

tylko zbyt zamknięty w sobie" — mawiali profesorowie. „Piękny chłopak, ale czemu taki

mruk?" — skarżyły się dziewczęta, daremnie wyczekując, na którą spojrzy.

Czyż to jego wina, że ponad wdzięki tych najpiękniejszych przedkładał urok tajemnic

zawartych w uczonych księgach? Czy odpowiadał i za to, że pokryte drobnym pismem karty

pociągały go bardziej niż szczęk oręża, niż rozgwar potyczek? Chciwość wiedzy sprawiła

także, iż nie pociągnął jak inni w 1812 roku za Napoleonem Bonaparte na Moskwę, ocaliła go

niechybnie od goryczy klęski. Mianowany w tym czasie wykładowcą Szkoły Morskiej w

Tulonie uczył innych, a zarazem sam wytrwale, zachłannie pogłębiał zasób własnych

wiadomości. Nigdy nie miał dosyć. Interesowały go i fizyka, i astronomia, i mineralogia,

pasjonował się naukami przyrodniczymi, a zwłaszcza zagadkami świata roślin.

Z pretensją popatrywały dorodne mieszkanki Tulo-nu na przystojnego marynarza, który tracił

czas, by z pachnących lawendą, tymiankiem i rozmarynem zboczy górskich Alpes Maritimes

wybierać starannie jakieś zioła. Skąd mogły wiedzieć, że, jak zwykle systematyczny,

opisywał je także dokładnie, szkicował, suszył, klasyfikował i wklejał pieczołowicie do

zielnika.

Pragnąc swobodnie czerpać ze skarbnicy wiedzy przeróżnych narodów szybko opanował

obce języki: angielski, niemiecki, włoski, hiszpański nie miały przed nim tajemnic, a także

grecki i hebrajski. Gdy przewędrował już we wszystkich kierunkach wypalone słońcem

okolice Tulonu, zatęsknił za innym nie-

bem, za inną przyrodą. Chętnie przyjęto go wtenczas na pokład hydrograficznego statku,

wypływającego w misji specjalnej na wschodnie obszary Morza Śródziemnego. Milczący

Normandczyk znany był ze swej wiedzy, a jego znajomość języka greckiego mogła również

oddać dowództwu wielkie usługi.

Wiedział, jakie cele przyświecają tej zaszczytnej dla niego misji — dokładne wyznaczenie za

pomocą nowoczesnych instrumentów astronomicznych najważniejszych strategicznych

punktów wybrzeży i wysp Morza Jońskiego i Egejskiego, ale miał i swój własny: poznanie

świata. Korzystając z każdego postoju w portach, niezmordowanie wędrował po bezdrożach

kamienistej ziemi, po rdzawych wzgórzach szeleszczących wypaloną słońcem, pachnącą

roślinnością, po winnicach i po łożyskach wyschłych strumieni. Pragnienie gasił kozim

mlekiem, pitym prosto z glinianych dzbanów o pięknych kształtach, lub kubkiem wina. I był

szczęśliwy przyglądając się każdej roślince, każdemu owadowi, zbierając skwapliwie odłamki

skał. Czyż mógł odgadnąć, że zrzucenie kotwicy przy brzegach maleńkiej, zapomnianej przez

Boga i ludzi wysepce Milo na Morzu Egejskim stanie się w jego życiu jakimś punktem

zwrotnym?

Postój był dłuższy, niż pierwotnie przewidywano. Podczas dalekich wędrówek zaprzyjaźnił

się z wieśniakami, pasterzami, rybakami, nabrali do niego zaufania, mówił przecież ich

językiem, nie był obcy.

—¦ Przed paru dniami kopiąc studnię w winnicy natrafiłem na jakiś stary posąg, obtłuczony

co prawda, ale duży. Nie znam się na tym — może i coś wart? Chciałby go pan zobaczyć? —

zagadnął go kiedyś nieśmiało stary pasterz kóz.

Dumont d'Urville nie interesował się wprawdzie do-

tąd rzeźbą, ale przed wpłynięciem na Morze Śródziemne pochłonął wiele tomów i wiele

wiedział o historii, mitologii, o sztuce antycznej Grecji. Przypomniał sobie, że na wysepce

Melos przed wiekami wzniesiono świątynię bogini miłości Wenus. Czyżby to było dzisiejsze

Milo? Pośpieszył ciekaw za pasterzem i osłupiał. Rzeczywistość przekroczyła najśmielsze

marzenia.

Spod grudek wyprażonej upałem ziemi, spod sterty pożółkłych liści winorośli rozbłysło

nieoczekiwanie gładką, lśniącą bielą marmuru ciało bogini. Tak, to była ona. Czas okaleczył

ją, odłamał ręce, ale nie zdołał odebrać piękna. Puste oczodoły wpatrzone w słońce,

rozchylone tajemniczym uśmiechem usta, wytworne podanie głowy do przodu, przegięcie

bioder, oddawały w pełni nieopisany wdzięk greckiego geniuszu. Pierwszy rzut oka

wystarczył mu, by zrozumieć, że pełen spokojnego majestatu antyczny posąg wyszedł spod

dłuta wielkiego mistrza. Od tej chwili wiedział, że nie zazna spokoju.

Widząc zachwyt Francuza, zdumiony pasterz, który nie domyślał się, jaki skarb kryła jego

winnica, z miejsca zażądał ogromnej kwoty, takiej, jaka parokrotnie przekraczała uposażenie

miesięczne porucznika. Dumont d'Urville czuł jednak, że nie wolno mu zmarnować tej

niepowtarzalnej okazji, że musi zdobyć dla Francji posąg bogini miłości. Za wszelką cenę.

Wiele trudności musiał pokonać, żeby z pomocą ambasadora Francji zdobyć fundusze,

uzyskać zezwolenie na zakup i wywóz rzeźby od władz tureckich, do których należały

podówczas greckie wysepki na Morzu Egejskim, ale przed żadną się nie cofnął. I celu dopiął.

Sława Wenus z Milo, która stanęła wreszcie w Luwrze, szeroko rozniosła się po całym

świecie. Jej mimo-