Faulkner William Harrison ''Azyl''.pdf

Spoza zasłony krzaków otaczających źródło Wytrzeszcz patrzył na człowieka, który

pił wodę. Do źródła prowadziła od szosy prawie niewidoczna wśród zarośli

ścieżka. Wytrzeszcz patrzył, jak ten człowiek - wysoki, szczupły mężczyzna bez

kapelusza, w zniszczonych spodniach z szarej flaneli, z przewieszoną przez ramię

tweedową marynarką - podchodzi ścieżką i klęka, żeby napić się źródlanej wody.

Źródło wytryskiwało przy korzeniu buka i odpływało fałdując, rzeźbiąc

piaszczyste dno. Otaczała je gęstwina trzcin i głogów, cyprysów i figowców,

schla-panych słonecznym blaskiem jak gdyby znikąd. Ptak, niewidoczny i

tajemniczy, a przecież gdzieś w pobliżu, zaśpiewał trzy nuty i ucichł.

Ten człowiek pił schylony nad źródłem, nad spękanym, rozbitym odbiciem swojej

twarzy w wodzie. Prostując się zobaczył też popękane, rozedrgane odbicie

słomkowego kapelusza Wytrzeszcza, chociaż przedtem nie słyszał żadnego szmeru.

Zobaczył po drugiej stronie źródła jakiegoś niskiego człowieka, który stał z

rękami w kieszeniach, z papierosem sterczącym z kącika ust. Miał na sobie czarne

-ubranie, marynarkę obcisłą, z wysoko zaznaczonym stanem, nogawki spodni

podwinięte i zabłocone nad oblepionymi błotem butami. Jego twarz była dziwnie

bezkrwista, jak gdyby padało na nią ostre światło elektryczne; w słomkowym

kapeluszu na bakier, gdy tak rękami w kieszeniach trzymał się pod boki, wyglądał

na tle tej słonecznej ciszy płasko jakoś i gadzinowato niczym zdeptany,

sczerniały rondel z dwoma uchami.

Gdzieś poza nim znów zaśpiewał ptak - trzy monotonnie powtórzone nuty:

bezsensowne dźwięki wydar-

te z ciszy głębokiej, oddychającej spokojem, zdającej się odgradzać to miejsce

od świata, skąd po chwili doleciał warkot samochodu, stopniowo zamierając w

dali. Człowiek, który pił wodę, klęczał przy źródle.

- Pan ma chyba w tej kieszeni rewolwer - powiedział.

Z drugiej strony źródła Wytrzeszcz wpatrywał się w niego oczami jak dwie gałki z

miękkiej, czarnej gumy.

- To ja się pytam - powiedział - co pan masz w kieszeni?

Tamten sięgnął do marynarki wciąż jeszcze przewieszonej przez ramię. Z jednej

kieszeni wystawał zmięty pilśniowy kapelusz, a z drugiej wystawała książka.

- O którą kieszeń chodzi? - zapytał.

- Nie pokazuj. Powiedz. Zatrzymał rękę na pół podniesioną.

- To jest książka - powiedział.

- Co za książka?

- Po prostu książka. Do czytania. Niektórzy ludzie czytają.

- Czyta pan książki? - zapytał Wytrzeszcz.

Ręka tamtego znieruchomiała nad marynarką. Dym z papierosa przewijał się po

twarzy Wytrzeszcza, która z jednym okiem przymrużonym wyglądała jak maska

złożona z dwóch odmiennych połówek.

Z bocznej kieszeni spodni Wytrzeszcz wyciągnął zaszarganą chustkę do nosa.

Rozłożył ją sobie na napiętkach zabłoconych butów, żeby nie pobrudzić ubrania,

gdy przysiadł naprzeciwko człowieka po drugiej stronie wody. Była wtedy mniej

więcej godzina czwarta majowego popołudnia. Przykucnięci tak, patrzyli na siebie

ponad źródłem przez dwie godziny. Od czasu do czasu odzywał się ptak z mokradła,

jak gdyby pobudzał go mechanizm zegarowy; jeszcze dwukrotnie przejeżdżały po

szosie niewidoczne samochody. Znów śpiewał ptak.

- I oczywiście pan nie wie, jak on się nazywa - powiedział człowiek po drugiej

stronie źródła. - Mam wrażenie, że jeżeli w ogóle zna pan jakiegoś ptaka, to

chyba tylko takiego, co śpiewa w klatce w hallu hotelowym albo kosztuje cztery

dolary na półmisku.

Wytrzeszcz nie odpowiedział. Wciąż jeszcze siedząc na piętach, w tym obcisłym

czarnym ubraniu z prawą kieszenią marynarki wypchaną, skręcał i ugniatał

papierosy małymi, lalczynymi nieomal rękami i spluwał do źródła. Był martwo,

ziemiście blady. Nos miał krogulczy, podbródka nie miał wcale. Twarz jego w

miejscu, w którym powinien być podbródek, po prostu się usuwała jak twarz

woskowej lalki zapomnianej zbyt blisko ognia w kominku. Po kamizelce snuła mu

się pajęczyna platynowej dewizki.

- Słuchaj pan - powiedział człowiek po drugiej stronie źródła. - Nazywam się

Horace Benbow. Prowadzę kancelarię adwokacką w Kinston. Dawniej mieszkałem w

Jefferson; właśnie tam teraz idę. Każdy w tym hrabstwie może panu powiedzieć, że

jestem nieszkodliwy. Jeżeli to whisky, mało mnie naprawdę obchodzi, ile jej

produkujecie czy sprzedajecie, czy kupujecie. Zatrzymałem się tutaj na łyk wody.

I chcę tylko dostać się do Jefferson.

Oczy Wytrzeszcza wyglądały jak gałki z gumy, które przed chwilą naciśnięte

odzyskały już pierwotną wypukłość, ale zachowały jeszcze na sobie spiralne

odciski palców.

- Chcę dojść do Jefferson przed zapadnięciem zmroku - powiedział Benbow. - Pan

nie może mnie tutaj tak trzymać.

Nie wyjmując papierosa z ust, Wytrzeszcz splunął do źródła.

- Pan nie może mnie zatrzymywać - powiedział Benbow. - A gdybym się stąd wyrwał

i uciekł...

Wytrzeszcz skierował gumowe gałki oczu na Benbowa.

- Chcesz pan uciekać?

- Nie.

Wytrzeszcz odwrócił oczy.

- No więc siedź.

Benbow znów usłyszał ptaka i spróbował sobie przypomnieć, jak go nazywają w tych

stronach. Po niewidocznej szosie przejechał jeszcze jeden samochód z warkotem

cichnącym w dali. Tymczasem słońce prawie zaszło. Wytrzeszcz wyciągnął z

kieszeni spodni zegarek za dolara, spojrzał, która godzina, i jak monetę wrzucił

zegarek z powrotem do kieszeni.

W miejscu, gdzie ścieżka biegnąc od źródła łączyła się z piaszczystą boczną

drogą, zagradzało ją niedawno ścięte drzewo. Przeleźli przez to drzewo i szli

dalej, zostawiając szosę za sobą. Piach drogi znaczyły dwie płytkie koleiny, ale

śladu kopyt nie było. Dopiero tam, gdzie przez piach przesączał się strumyk,

Benbow zobaczył odciśniętą kratkę opon samochodowych. Wytrzeszcz szedł przed nim

- w obcisłym ubraniu, w sztywnym kapeluszu, ostry w liniach jak ultranowoczesny

model stojącej lampy.

Piach się skończył i wyszli z zarośli. Droga kreto biegła pod górę. Było prawie

ciemno. Wytrzeszcz spojrzał przez ramię.

- Prędzej, Jack - powiedział.

- Dlaczego nie szliśmy na przełaj? - zapytał Benbow.

- Między tymi tam... tymi wszystkimi drzewami? - zapytał Wytrzeszcz. Popatrzył

ze wzgórza w dół, gdzie gąszcza wyglądały już jak jezioro atramentu, i podrzucił

głowę, przy czym jego kapelusz mętnie, gadzinowato mignął w ostatniej szarości

zmierzchu. - Rany boskie!

Było prawie zupełnie ciemno. Wytrzeszcz zwolnił kroku. Szedł teraz obok Benbowa

i Benbow widział nieustanne podrygiwanie słomkowego kapelusza, kiedy Wytrzeszcz,

nieledwie wijąc się jak gadzina, rzucił szybkie spojrzenie wokoło. Ten kapelusz

sięgał Benbowowi akurat do podbródka.

Nagle coś - jakiś cień ukształtowany szybkością - przemknęło nad nimi nisko,

bezszelestnie na napię-

tych skrzydłach, omiatając pędem powietrza ich twarze, i Benbow poczuł, że

Wytrzeszcz całym ciałem przywiera do niego i wczepia dłoń w jego marynarkę.

- To tylko sowa - powiedział. - To nie, tylko sowa. - I dodał: - Nazywają tego

karolińskiego strzyżyka ptakiem rybackim. Otóż to! Że też tam nie mogłem sobie

tego przypomnieć.

A Wytrzeszcz kurczył się obok niego i wpijał mu palce w kieszeń, i syczał przez

zęby jak kot.

"On pachnie czarno - pomyślał Benbow - on pachnie tak jak ta czarna maź, która z

ust pani Bovary chlusnęła na ślubny welon, kiedy podnieśli jej głowę."

W chwilę później nad czernią tej poszarpanej masy drzew ukazał się jakiś dom,

sztywny, kanciasty na tle wieczornego nieba.

Dom ten był wypatroszoną ruiną wysoką i wąską, wyłaniającą się sztywno z

zapuszczonego cedrowego gaju. Górował nad okolicą, znany jako Siedziba Starego

Francuza, wzniesiony jeszcze przed wojną secesyjną - dom plantatora w samym

środku jego posiadłości: pól bawełny, ogrodów i trawników, które już dawno

obróciły się na nowo w puszczę, na których od pięćdziesięciu lat plądrowali

ludzie z sąsiedztwa, ściągając po kawałku drzewo na opał albo czasami

przekopując grunt w tajemnej nadziei, że znajdą złoto rzekomo gdzieś tutaj

zakopane przez założyciela plantacji, gdy Grant tędy prowadził swoje wojska na

Vicksburg.

Trzech mężczyzn siedziało na krzesłach przy końcu ganku. W głębi otwartej sieni

widać było słaby odblask światła. Sień przecinała cały dom, wiodąc wprost na

tyły. Wytrzeszcz wszedł po schodkach.

Trzech mężczyzn spojrzało na niego i na jego towarzysza.

- To jest profesor - powiedział nie zatrzymując się.

Wkroczył do domu, do sieni. Przeszedł przez sień, przez tylny ganek i skręcił do

izby, w której paliło się światło. To była kuchnia. Przy piecu stała kobieta.

Miała na sobie wypłowiałą perkalową suknię, na gołych nogach zniszczone męskie

buty robocze, nie zasznurowane i kłapiące. Spojrzała na Wytrzeszcza, a potem

znów na kuchenną płytę, gdzie skwierczało mięso na patelni.

Wytrzeszcz stał w drzwiach. Rondo kapelusza ukośnie ocieniało mu twarz.

Wyciągnął papierosa z paczki w kieszeni, ugniótł go i włożył do ust, po czym

potarł zapałkę o paznokieć kciuka.

- Ptaszek przed domem - oznajmił.

Kobieta nie podniosła oczu. Odwracała mięso na patelni.

- Po co mi to mówisz? - zapytała. - Ja nie obsługuję klientów Lee.

- To profesor - powiedział Wytrzeszcz.

Kobieta odwróciła się z żelaznym widelcem w znieruchomiałej dłoni; za piecem w

cieniu stała drewniana skrzynka.

- Kto taki? - zapytała.

- Profesor - powiedział Wytrzeszcz. - Ma przy sobie książkę.

- Czego on tu chce?

- A bo ja wiem. Nie pytałem. Może chce czytać tę książkę.

- Sam tu przyszedł?

- Nakryłem go przy źródle.

- Szukał tego domu?

- A bo ja wiem - powiedział Wytrzeszcz. - Nie pytałem.

Kobieta dalej patrzyła na niego.

- Wyślę go do Jefferson ciężarówką - powiedział. - Coś gadał o tym, że tam

idzie.

- Po co mi to mówisz? - zapytała kobieta.

- Gotujesz. Będzie chciał zjeść.

- Tak - burknęła kobieta. Odwróciła się znowu

do pieca. - Gotuję. Gotuję dla kalek i moczymor-dów, i pomylonych. Tak. Gotuję.

Stojąc w drzwiach Wytrzeszcz patrzył na nią poprzez dym z papierosa wijący mu

się po twarzy. Ręce trzymał w kieszeniach.

- Możesz to cisnąć. Zawiozę cię w niedzielę z powrotem do Memphis. Możesz tam

znów się puszczać. - Patrzył na jej plecy. - Tyjesz tutaj. Zaniedbujesz się na

wsi. Nie powiem im tam na ulicy Manuel.

Kobieta odwróciła się z widelcem w dłoni.

- Ty draniu - powiedziała.

- No pewnie - powiedział Wytrzeszcz. - Nie powiem im, że Ruby Lamar chodzi na

wsi w butach, które Lee Goodwin wyrzucił na śmietnik. Że sama drzewo rąbie. Nie.

Powiem im, że Lee Goodwin jest cholernie bogaty.

- Ty draniu! - powtórzyła kobieta. - Ty draniu!

- No pewnie - powiedział Wytrzeszcz.

Odwrócił głowę, bo na ganku rozległo się szuranie.

Po chwili do kuchni wszedł jakiś człowiek. Był zgarbiony, w kombinezonie i bosy;

to właśnie jego szurające kroki usłyszeli przed chwilą. Na głowie miał strzechę

kudłów jasnych od słońca, zmierzwionych i brudnych. Oczy miał siwe,

rozgorączkowane i krótką, miękką brodę o barwie brudnego złota.

- Niech mnie gęś kopnie, jak on nie jest cudak - powiedział.

- O co ci chodzi? - zapytała kobieta.

Człowiek w kombinezonie nie odpowiedział. Mijając Wytrzeszcza rzucił na niego

spojrzenie tajemnicze i czujne zarazem, jak gdyby gotów uśmiać się z jakiegoś

żartu, czekał na moment odpowiedniejszy do śmiechu. Niezdarnymi, niedźwiedzimi

krokami przeszedł przez kuchnię i wciąż z tą samą miną, czujną, radośnie

tajemniczą, chociaż wiedział, że oni to widzą, podniósł luźną deskę w podłodze i

wyciągnął gąsior o pojemności jednego galona. Wytrzeszcz z palcami wskazującymi

zatkniętymi za kamizelkę, z niedopałkiem papierosa w ustach (wypalił go ani razu

nie dotykając ręką) patrzył na niego uważnie, zawzięcie, może nawet złowieszczo,

dopóki on, niezgrabnie ukrywając gąsior za biodrem, czujny, trochę już

onieśmielony, a przecież wpatrzony w Wytrzeszcza i nadal wyraźnie gotów dać

wyraz swojej uciesze, nie opuścił kuchni. Znów usłyszeli szuranie jego bosych

stóp na ganku.

- No pewnie - powiedział Wytrzeszcz. - Nie powiem im tam na Manuel Street, że

Ruby Lamar gotuje dla niemowy i dla pomylonego.

- Ty draniu! - powtórzyła kobieta. - Ty draniu!

Gdy kobieta wniosła półmisek z mięsem do jadalni, Wytrzeszcz, człowiek, który

przyniósł gąsior z kuchni, i ten nieznajomy siedzieli już przy stole zbitym z

trzech nie. heblowanych desek umieszczonych na dwóch kozłach. W świetle lampy,

stojącej na stole, twarz kobiety była posępna, niestara; oczy zimne. Patrząc na

nią Benbow nie zauważył, żeby bodaj raz zerknęła na niego ani wówczas, gdy

stawiała półmisek i zatrzymała się przez chwilę z owym badawczym, na pozór

niedbałym spojrzeniem, jakim kobiety zwykle obrzucają nakryty do posiłku stół,

ani później, gdy odeszła w kąt pokoju i z otwartej paki wyjęła jeszcze jeden

talerz, nóż i widelec, które położyła na stole przed gościem z jakąś raptowną,

ale wolną od pośpiechu determinacją, przy czym rękaw jej otarł się o jego ramię.

Wtedy właśnie wszedł Goodwin. Ubrany był w zabłocony kombinezon. Twarz miał

szczupłą, ogorzałą, szczęki pokryte czarnym zarostem, włosy posiwiałe na

skroniach. Prowadził pod ramię staruszka z długą białą brodą, uszarganą wokół

ust. Benbow patrzył, jak Goodwin pomaga staruszkowi usiąść na krześle, jak ten

stary siada posłusznie, z nieporadną, obmierzłą

skwapliwością człowieka, któremu została w życiu już tylko jedna przyjemność, do

którego świat dociera już tylko jednym zmysłem, gdyż był on i niewidomy, i

głuchy - mały, łysy człeczyna o pełnej, krągłej, różowej twarzy, oczach

przesłoniętych kataraktą, przypominających skrzepy flegmy. I Benbow patrzył, jak

stary wyciąga z kieszeni brudną szmatę i wypluwa w nią niemal bezbarwną miazgę

czegoś, co w swoim czasie musiało być niewątpliwie prymką, jak zwija szmatę i

wkłada ją z powrotem do kieszeni. Kobieta nałożyła staremu na talerz mięso z

półmiska. Tamci jedli w milczeniu, miarowo, a on siedział między nimi,

pochylając głowę nisko nad talerzem i słabo trzęsąc brodą. Niepewną, rozdygotaną

ręką namacał kawałek mięsa, podniósł do ust i zaczął ssać. Kobieta wróciła,

uderzyła go po knykciach. Położył mięso z powrotem na talerzu i Benbow patrzył

teraz, jak ona kraje mu jedzenie, mięso, chleb i wszystko, i polewa to syropem z

sorgo. Potem odwrócił wzrok. Po jedzeniu Goodwin wyprowadził starego i Benbow

patrzył na nich, gdy wychodzili, i słyszał ich kroki oddalające się w sieni.

Potem mężczyźni wrócili na ganek. Kobieta sprzątnęła w jadalni i wyniosła

naczynia do kuchni. Postawiła je na kuchennym stole, podeszła do skrzynki za

piecem i stała tam przez jakiś czas. Wróciła do stołu, nałożyła sobie na talerz

swoją kolację, usiadła, zjadła, od płomyka lampy zapaliła papierosa, zmyła

naczynia i schowała je. Potem przeszła przez sień do frontowej części domu. Nie

wyszła na ganek. Stanęła wewnątrz tuż przy samych drzwiach i słuchała rozmowy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: