Rodzaj dąb (Quercus L.) obejmuje około 400 (-500) gatunków występujących głównie w strefach umiarkowanej i subtropikalnej oraz w górach strefy tropikalnej półkuli północnej; niewiele gatunków występują także na półkuli południowej w rejonie Półwyspu Malajskiego i Archipelagu Malajskiego. Około 200 gatunków w Meksyku, 90 - w USA, 35 – w Chinach; w Europie ok. 20 gatunków.
Charakterystyka dębów występujących w Polsce
Zasięg geograficzny. Prawie cała Europa; na zachodzie bez środkowej i południowej części Półwyspu Pirenejskiego; północna granica przebiega od północnej Szkocji, przez południowe wybrzeże Norwegii i Szwecji, południową Finlandię, centrum Niziny Wschodnioeuropejskiej, po południowy Ural i środkowy bieg Wołgi. Na południowym wschodzie dąb szypułkowy występuje na Krymie, Zakaukaziu i w Azji Mniejszej. W Europie najwyżej położone stanowiska znajdują się w Alpach na wysokości 1420 m n.p.m. W Polsce gatunek przechodni, pospolity na całym niżu, w górach dość częsty na obszarach położonych na wysokości 400-500 m n.p.m. Najwyższe stanowiska – 925 m n.p.m. (Karkonosze), 850 m n.p.m. (Pilsko).
Wymagania siedliskowe. Gatunek o dużej plastyczność pod względem dostosowania do warunków klimatycznych (występuje w warunkach klimatu atlantyckiego na zachodzie i kontynentalnego na wschodzie). Dobrze znosi niskie temperatury zimowe, lecz cierpi od spóźnionych przymrozków. Jest światłożądny (bardziej niż dąb bezszypułkowy), a tylko we wczesnej młodości toleruje cień i lepiej rośnie przy ocienieniu bocznym niż górnym. Wymaga gleb świeżych oraz wilgotnych, zasobnych w składniki mineralne i organiczne (piaski gliniaste, gliny lekkie, średnie i ciężkie, gleby brunatne, płowe, czarnoziemy i mady). Dobrze znosi okresowe zalewanie.
Udział w zbiorowiskach leśnych. Dąb szypułkowy, częściej niż dąb bezszypułkowy, występuje w drzewostanach nizinnych lasów na siedliskach wilgotnych, np. w: łęgu wiązowo-jesionowym Ficario-Ulmetum minoris, wilgotnych podzespołach grądów Tilio-Carpinetum stachyetosum, Galio sylvatici-Carpinetum corydaletosum, Stellario-Carpinetum ficarietosum, pomorskim lesie brzozowo-dębowym Betulo-Quercetum roboris (wybrzeże i pobrzeże Bałtyku), wilgotnym świerkowo-dębowym borze mieszanym Querco-Piceetum (północno-wschodnie rejony Polski). We wschodniej (częściowo także w centralnej) Polsce na obszarach rzadkiego występowania dębu bezszypułkowego osiąga nad nim przewagę między innymi w lasach dębowo-grabowych, w świetlistej dąbrowie Potentillo albae-Quercetum oraz w borach mieszanych – kontynentalnym Querco roboris-Pinetum i subborealnym Serratulo-Pinetum.
Zasięg geograficzny. Ogólnie mniejszy zwłaszcza na wschodzie; na południu i zachodzie podobny do zasięgu dębu szypułkowego. W Skandynawii dąb bezszypułkowy występuje tylko na południowych krańcach Norwegii i Szwecji. Wschodnia granica zasięgu przebiega od Kaliningradu przez Białystok, Brześć, Krzemieniec i dalej na południowy wschód do ujścia Dniepru, a następnie przez Krym do Kaukazu. Najwyżej położone stanowiska w Europie znajdują się na wysokości 1800 m n.p.m. (Alpy). Przez Polskę przebiega fragment północno-wschodniej granicy zasięgu wzdłuż linii: Srokowo – Węgorzewo – Giżycko – Ełk – Łomża – Białystok – Hajnówka. Największe zagęszczenie stanowisk znajduje się w zachodniej i północno-zachodniej części kraju. W górach dąb bezszypułkowy dochodzi do 400-500 m n.p.m.; najwyższe stanowisko zanotowano na wysokości 750 m n.p.m. w Gorcach.
Wymagania siedliskowe. Gatunek preferujący obszary o klimacie oceanicznym unikający wschodnich obszarów o klimacie kontynentalnym (mroźne zimy). Wymagania klimatyczne ma bardziej zbliżone do buka niż do dębu szypułkowego. Wymaga też więcej ciepła i bardziej cierpi od niskich temperatur zimowych. Lepiej natomiast znosi ocienienie górne i boczne. Jest mniej wymagający w stosunku wilgotności oraz zasobności gleby. Nie występuje lub spotykany jest rzadko na ciężkich glebach gliniastych, a także na glebach wilgotnych i zalewanych.
Zasięg geograficzny. Prawie cała południowa Europa z wyjątkiem Portugalii, środkowej i południowej Hiszpanii oraz południowej Sardynii i Sycylii. Ponadto Krym, Kaukaz i Azja Mniejsza. W środkowej Europie północna granica zwartego zasięgu przebiega przez Niemcy, Czechy i Słowację. W Polsce jedyne, reliktowe stanowisko, najbardziej wysunięte na północ, znajduje się w Bielinku na stromych zboczach pradoliny Odry. Pochodzenie dębu omszonego w tym miejscu nie jest całkowicie wyjaśnione. Istnieją przypuszczenia, że został on tam zawleczony przez ludzi po raz pierwszy już w średniowieczu.
Wymagania siedliskowe. Gatunek światłożądny, ciepłolubny, występujący na glebach suchych i świeżych, umiarkowanie zasobnych, piaszczysto-gliniastych i gliniasto-piaszczystych, mineralno-próchnicznych.
Udział w zbiorowiskach leśnych. W południowej Europie występuje w licznych zespołach leśno-stepowych i leśnych o charakterze ciepłolubnym. W Polsce znajduje się wyspowe, najdalej wysunięte na północ, stanowisko dąbrowy z dębem omszonym Quercetum pubescenti-petraeae (=Lithospermo-Quercetum subboreale).
**************************************************************************************************************
Wiek niektórych dębów w Polsce (według Pacyniaka 1992) – dąb bezszypułkowy: Turawa (województwo opolskie) – 369 lat (obwód 552 cm); dąb szypułkowy: Piotrowice (województwo dolnośląskie) – 727 lat (dąb „Chrobry), Bąkowo (województwo kujawsko-pomorskie) – 691 lat, Kadyny (województwo warmińsko-mazurskie) – 684 lata (dąb „Jana Bażyńskiego”), Bartków (województwo świętokrzyskie) – 654 lata (dąb „Bartek”), Hniszów (województwo lubelskie) – 623 lata, Rogalin koło Poznania – 609 lat, 523 lata, 496 lat, Januszkowice (województwo podkarpackie) – 608 lat.
Najgrubszy dąb w Polsce (według Malińskiego i Zatorskiego 1997) – Tarnawa (województwo lubuskie) – 1 043 cm (dąb szypułkowy o nazwie „Napoleon”),
Liczba zarejestrowanych pomnikowych dębów szypułkowych w Polsce (o minimalnym obwodzie 380 cm; dane według Zarzyńskiego 2003) – 28 194 (drugie miejsce po lipie drobnolistnej – 36 112 drzew pomnikowych o minimalnym obwodzie 314 cm),
Liczba zarejestrowanych pomnikowych dębów bezszypułkowych w Polsce (o minimalnym obwodzie 314 cm, dane według Zarzyńskiego 2003) – 850.
Największe skupienie pomnikowych dębów w Polsce (według Króla i in. 1993) – dolina Warty koło Rogalina – 255 drzew żywych i 29 martwych (liczba wszystkich drzew o obwodzie 200 cm i większym – 1391).
Zasięg geograficzny dębu bezszypułkowego (Quercus petraea (Matt.) Liebl.)(źródło: Boratyński 1995)
zulek