Hydrobiologia - podstawy.doc

Wody słodkie w naszej strefie klimatycznej możemy podzielić na wody podziemne i powierzchniowe, z kolei wody powierzchniowe na stagnujące i płynące. Wody stagnujące (stojące) obejmują: jeziora, stawy, wyrobiska, glinianki, młaki, kałuże, zbiorniki zaporowe. Wody stagnujące mają różne rozmiary i głębokości. Płytkie zbiorniki niewielkich rozmiarów nazywamy potocznie stawami. Zbiorniki większe i głębokie, mające stratyfikację pionową (pionowe zróżnicowanie natężenia światła, temperatury i stężenia tlenu), nazywamy jeziorami. Wspólną cechą tych zbiorników jest brak przepływu wody lub przepływ jest bardzo powolny.

Jeziora mogą różnić się kształtem linii brzegowej, powierzchnią, głębokością, ukształtowaniem dna, przezroczystością wody, składem chemicznym wody, kwasowością, natlenieniem, itd. Najważniejszym czynnikiem, na podstawie którego klasyfikujemy jeziora, jest troficzność wód, czyli ich zasobność w pierwiastki biogenne, które decydują o żyzności wody. Wody żyzne mają wysoką produkcję glonów i makrofitów (produkcja pierwotna), bakterii, zwierząt (produkcja wtórna). w ślad za wysoką produkcją materii organicznej w toni wodnej i strefie brzegowej idzie wysoka zawartość materii organicznej w wodzie i osadach dennych. Według trofii jeziora klasyfikujemy na: oligotroficzne, eutroficzne, mezotroficzne, dystroficzne.

Jeziora oligotroficzne to zbiorniki o wodach bardzo ubogich w substancje biogenne i organiczne. Są bardzo dobrze natlenione, z dużą przezroczystością wody, z małą zawartością fosforanów i azotanów. Zakwitów glonowych w takich jeziorach praktycznie nie ma. w WPN jeziora tego typu nie występują.

Jeziora eutroficzne są żyzne, charakteryzują się małą przezroczystością wody. w takich zbiornikach zasięg penetracji światła słonecznego do wód jest niewielki, szczególnie latem, i sięga niekiedy tylko 20–100 cm. Często występująca zielona lub zielonożółta barwa wody spowodowana jest masowym rozwojem glonów. Nieraz w warstwie przydennej ma miejsce długo trwający deficyt tlenu. Wody takich jezior mają odczyn zasadowy lub obojętny. Na obszarze WPN zbiorniki eutroficzne (zajmują one 2% powierzchni wód parku) to np. jeziora: Leszczewek, Postaw.

Jeziora mezotroficzne (rozróżnia się a-mezotroficzne i b-mezotroficzne) są formą pośrednią pomiędzy jeziorami oligotroficznymi i eutroficznymi. Zbiornikiem a-mezotroficznym (czyli bardziej zbliżonym do oligotroficznego) jest najczystsze jezioro w parku – Białe Wigierskie. Jego wody mają małą zawartość substancji użyźniających, dużą przezroczystość, zakwity glonów tu nie występują. Trochę żyźniejsze, b-mezotroficzne, mające okresowo niewielkie zakwity glonów, są jeziora: Długie, Okrągłe, Muliczne, Białe Pierciańskie, Czarne koło Bryzgla. Zajmują 8,7 % powierzchni jezior WPN. Duża część jeziora Wigry to też wody mezotroficzne.

Niektóre śródleśne jeziora otrzymały ze zlewni znacznie więcej związków humusowych i wykształciły zupełnie odmienny typ – zbiorniki dystroficzne.

Jeziora dystroficzne (na Suwalszczyźnie nazywane sucharami) są to niewielkie, płytkie, śródleśne jeziorka o brunatnej lub ciemnożółtej barwie wody, kwaśne (pH zawsze poniżej 6), o dużej ilości rozpuszczonych substancji humusowych, zawsze małej zawartości wapnia i niewielkiej ilości tlenu w podpowierzchniowych warstwach wody. Brzeg tych jezior stanowią mchy torfowce Sphagnum (tzw. mszar torfowcowy), narastające od brzegu ku środkowi powierzchni wody (pło, spleja). w zbiornikach tego typu nie pojawiają się glonowe zakwity wody. Suchary należą do ekosystemów mało odpornych na zmiany czynników zewnętrznych i wrażliwych na wszelkie zmiany zlewniowe i klimatyczne.

Każde z tych jezior na początku swojego istnienia, tj. po ustąpieniu lądolodu, posiadało charakter oligotroficzny. W następstwie wzbogacenia się wód w związki mineralne postępowała ich ewolucja w kierunku mezotroficznym i eutroficznym, często z  wydatną pomocą człowieka użytkującego gleby i odprowadzającego ścieki. Proces ten nasilił się zwłaszcza w ostatnim pięćdziesięcioleciu. Najlepszą metodą walki ze wzrostem żyzności wód jest przede wszystkim oczyszczanie ścieków i ich likwidacja. Służby inspekcyjne i właściciele wszystkich szamb, zwłaszcza tych, które znajdują się w gospodarstwach wiejskich we wsiach położonych w pobliżu wód, powinni zadbać o ich szczelność.

Cechy jezior oligo-, eutro- i dystroficznych zestawiono w tabeli 1, ryc. 1, ryc. 2.

Organizmy żyjące w ekosystemach wodnych możemy podzielić według różnych kryteriów: miejsca przebywania, sposobu odżywiania się, itp. (ryc. 3). Jeśli przyjmiemy jako kryterium miejsce, w którym dana grupa roślin lub zwierząt żyje, to otrzymamy następujący podział:

Ryc.3. Zespoły organizmów wodnych

BENTOS – są to organizmy związane ze środowiskiem dennym zbiorników wodnych. Organizmy te mogą być zanurzone w mule, przytwierdzone do kamieni, innych przedmiotów znajdujących się w wodzie lub mogą poruszać się między nimi.

PERYFITON – są to drobne glony, pierwotniaki, czasem wrotki, nicienie, drobne skorupiaki i inne organizmy osiadłe na roślinach, palach, gałęziach wystających ponad dno zbiornika. Pojęcie to nie jest jednoznacznie określone, w związku z tym w badaniach ekologicznych jest obecnie pomijane lub zastępowane określeniem „organizmy osiadłe”.

PLANKTON – jest to zespół organizmów unoszących się w toni wodnej i nie mogących się przeciwstawić ruchom mas wodnych (ich zdolności lokomocyjne nie pozwalają im na przeciwstawienie się ruchom wody). Najbardziej ogólny podział to: plankton zwierzęcy – zooplankton, plankton roślinny – fitoplankton. Na fitoplankton składają się glony i sinice. Zooplankton wód słodkich tworzą głównie: pierwotniaki (wiciowce i orzęski), wrotki i skorupiaki (wioślarki, widłonogi). Okresowo w jego skład mogą wchodzić larwy owadów, między innymi larwy wodzienia, wodopójki, wczesne stadia larwalne ryb.

Większe organizmy i ryby wchodzą w skład NEKTONU.

PSAMMON – są to drobne organizmy (niektóre glony, nicienie, wrotki i inne) żyjące w piasku, w strefie przybrzeżnej wód.

NEUSTON – są to organizmy związane z błonką powierzchniową wody. Mogą go stanowić bakterie, niektóre glony, a ze zwierząt np. drobne wioślarki, które „przyklejają się” do błonki powierzchniowej wody od spodu. Pewne owady, np. nartniki, przemieszczają się po powierzchni wody. Przebywają tu też larwy niektórych owadów i niektóre ślimaki. Podpływają ku powierzchni, by zaczerpnąć powietrza atmosferycznego.

...