5.1. Przymiotniki zakończone na –ski, -cki, -dzki
Treść
Przymiotniki zakończone na -ski
a/ Przymiotnikowy przyrostek -ski, dodany do rzeczowników o temacie zakończonym na: g,
ch, z, s, sz, ż, c, szcz, śl, rk, rg, tworzył na granicy rdzenia i przyrostka różnego rodzaju
grupy spółgłoskowe, które w przeszłości ulegały uproszczeniu, doprowadzając do
współczesnej postaci tych przymiotników. Dziś piszemy je zgodnie z wymową, np.:
Norweg / norweski, mąż / męski, Czech / czeski, Praga / praski, Francuz / francuski,
Przemyśl / przemyski, Nowy Targ / nowotarski.
ALE! Formy żeńskie od Francuz, Kirgiz piszemy przez z, por. Francuzka, Kirgizka, przymiotniki zaś przez s, por. francuski, kirgiski.
b/ Dodaniu przymiotnikowego przyrostka -ski do rzeczownikowych tematów zakończonych na n, ł, rz towarzyszy wymiana tych spółgłosek na ń, l, r, np.: hetman / hetmański, sułtan / sułtański, poseł / poselski, generał / generalski, lekarz / lekarski, kominiarz / kominiarski.
c/ Spółgłoski w, m, b, p, r przed przyrostkiem -ski pozostają w pisowni bez zmian, np.: myśliwy / myśliwski, Rzym / rzymski, Serb / serbski, chłop / chłopski, aktor / aktorski.
ALE! Nazwiska typu Ostrogski, Olbrychski, Piłsudski są utworzone według zasad słowotwórstwa i pisowni języków wschodniosłowiańskich, stąd odrębność ich pisowni.
2. Przymiotniki zakończone na -cki
Zakończenie -cki piszemy zgodnie z wymową w przymiotnikach utworzonych od tematów zakończonych na t, c, ć, k, cz, np.. dyrygent / dyrygencki, Gliwice / gliwicki, Noteć / notecki, gotyk / gotycki, tkacz / tkacki.
3. Przymiotniki zakończone na -dzki
Zakończenie -dzki piszemy wbrew wymowie [-cki] w przymiotnikach utworzonych od tematów zakończonych na: d, dz, dź, dt, np.: sąsiad / sąsiedzki, Łódź / łódzki, Neustadt / neusztadzki.
Zapamiętaj:
Dobre opanowanie zasad ortografii jest niezbędną koniecznością w życiu każdego człowieka ze względu na częste porozumiewanie się za pomocą pisma. Posługiwanie się językiem pisanym spełnia tylko wtedy swą podstawową funkcję komunikowania się, jeżeli jest ono całkowicie poprawne.
Ćwiczenia
1. Do podanych niżej rzeczowników dopisz przymiotnik pokrewny, dobierając właściwą formę a) , b) lub c):
A/ Beskid > ……… a) beskicki, b) beskidzki, c) beskidski
B/ szlachta > ……… a) szlachski , b) szlachedzki, c) szlachecki
C/ partyzant > ……… a) partyzancki, b) partyzantski, c) partyzandzki
D/ młyn > ……… a) młyński, b) młyneski, c) młynski
E/ towarzysz > ……… a) towarzyszki, b) towarzyski, c) towarzyszski
F/ ludzie > ……… a) lucki, b) ludski, c) ludzki
2. Uzupełnij podane niżej nazwy geograficzne, wpisując brakujące przyrostki -ski, -cki, -dzki:
A/ Kanał Augustow...
B/ Morze Egej…
C/ Nizina Mazowie...
D/ Półwysep Jutlan...
E/ Zatoka Gdań...
F/ Puszcza Niepołomi...
G/ Pustynia Libij...
3. Podane niżej wyrazy uzupełnij przyrostkami -ski, -cki, -dzki:
A/ gre..ki
B/ tatrzań..ki
C/ poety..ki
D/ królew..ki
E/ szko..ki
F/ norman..ki
G/ bydgo..ki
H/ ture..ki
Klucz
1. A/ b) beskidzki, B/ c) szlachecki, C/ a) partyzancki, D/ a) młyński, E/ b) towarzyski, F/ c) ludzki
2. A/ Kanał Augustowski, B/ Morze Egejskie, C/ Nizina Mazowiecka, D/ Półwysep Jutlandzki, E/ Zatoka Gdańska, F/ Puszcza Niepołomicka, G/ Pustynia Libijska
3. A/ grecki, B/ tatrzański, C/ poetycki, D/ królewski, E/ szkocki, F/ normandzki, G/ bydgoski, H/ turecki
wiolka1238