Scytowie.pdf

Scytowie

Scytowie – koczownicze ludy irański e

wywodzące się z obszarów pomiędzy

Ałtaje m a dolną Wołgą t j. z obszaru kultury

andronowskiej [ 1] , zamieszkujące od

schyłku VIII lub od VII wieku p.n.e .

północne okolice Morza Czarnego . Byli

spokrewnieni z Sakami i Sarmatami .

Źródła wiedzy

Wiedzę o Scytach czerpiemy zarówno ze

źródeł pisanych, jak i niepisanych,

pozyskanych drogą badań archeologicznych.

Autorem starożytnym , który w swoim dziele

poświęcił najwięcej uwagi Scytom, był Herodot, który w "Dziejach" obszernie opisał pochodzenie Scytów, stosunki

społeczne i gospodarcze u nich panujące oraz wojny z ich udziałem. Herodot wymienia rzeki scytyjskie począwszy

od Dunaju a kończąc na Donie (Ἴστρος μὲν πεντάστομος, μετὰ δὲ Τύρης τε καὶ Ὕπανις καὶ Βορυσθένης καὶ

Παντικάπης καὶ Ὑπάκυρις καὶ Γέρρος καὶ Τάναϊς.) [2] . O Scytach pisali także Strabon , Pompejusz Trogus ,

Diodor Sycylijski, Scytowie wspominani byli również w Biblii. Źródła pisane, często traktujące problematykę

scytyjską zdawkowo, podające informacje niepełne lub zasłyszane, uzupełniane są danymi zdobytymi dzięki

interpretacji znalezisk archeologicznych, głównie w trakcie eksploracji grodzisk i cmentarzysk kurhan owych, przy

czym dane te stanowią niekiedy jedyne źródło wiedzy o wybranych aspektach życia lub historii Scytów.

Terytoria Scytów i ich sąsiadów

Etymologia

Scytowie (gwoli ścisłości Skytowie, tak jak i Keltowie; obecna polska forma Scytowie, Celtowie pochodzi od

współcześnie odczytywanego łacińskiego Scithae/Scythae, Celtae [pomimo greckiego Skytoi, Keltoi ] [3] ,

starosłowiańskie Скѵѳы/ Skiþy , stąd współczesne rosyjskie Скифы/ Skify ) to nazwa (Σκύθαι/ Skýthai ) tego ludu

przyjęta przez Greków , a zasłyszana w Azji Mniejszej ( staroperska nazwa tego ludu brzmiała Škūča ; być może od

*Skūtra "na przedzie"), według Herodota sami siebie nazywali Skolotami (Σκολοτοι), a Persowie wg tego samego

autora nazywali ich Sakami ( Σάκαι).

• Od VIII w. p.n.e. wymieniają Scytów źródła asyryjskie, jako Ašgûzai lub Išgûzai .

• W Biblii ( datowana na VIII w. p.n.e. Księga Rodzaju 10, 2, 3) Scytowie, podobnie jak i inne ludy, występują w

postaci eponimu : Gomer [ Gimirrai / Kimmerowie] syn Jafeta i Askenez [ Aszkuza /Scytowie] syn Gomera [4] .

Ašk e naz ( hebr. א שכנז ) zostało następnie przejęte przez Żydów n a oznaczenie grupy swoich rodaków z Europy

środkowej i wschodniej (zamiana נ [n] w ו [u] - być może w wyniku błędu w zapisie).

• W legendzie scytyjskiej podawanej przez Herodota występuje trzech braci (synów Targitaosa/Ταργιτάον):

Lipoksais (Λιποξαις - Λιπόξαϊν), Arpoksais (Αρποξαις - Ἀρπόξαϊν) i najmłodszy Kolaksais (Κολαξαις -

Κολάξαιν) (George Hinge dostrzega w końcówkach imion irański rzeczownik kšaya " władca ", podobnie

Heinrich Tischner, choć nieco inaczej transliterowany: ḫšay [5] [6] ), ostatniemu udało się zawładnąć złotem , które

spadło z nieba w postaci pługa , jarzma , toporu i czary i otrzymał od braci całe królestwo. Lipoksais dał początek

plemieniu Auchatów (Αὐχάται), Arpoksais plemionom Katiarów (Κατίαροί) i Traspiów (Τράσπιες) a

najmłodszy Paralatom (Παραλάται), czyli Scytom królewskim, wszyscy zaś noszą nazwę Skolotów od imienia

króla Kolaksaisa. Henryk Łowmiański zauważał w tej legendzie dwa szeregi przyjętych z tradycji nazw

Scytowie

osobowych i plemiennych oraz ich sztuczne połączenie, jak również motywy wędrowne i fikcyjne np. imię

Targitaosa, mające analogie asyryjskie, za historyczną uważał zaś postać Kolaksaisa (wymienionego za

Aristease m [Ἀριστέας] przez spartańskiego poetę Alkmana ), który mógł zorganizować Paralatów do inwazji na

ziemie kimmeryjskie, a następnie podporządkować sobie wszystkie plemiona scytyjskie, stąd herodotowa nazwa

Scytów królewskich (obok Scytów oraczy, Scytów koczowników i Scytów rolników) [7] .

• Paralaci też mogą być eponimem, dostrzega się bowiem bliskość z awestyjskim Paraδāta czyli perskim Pēšdād ,

przydomkiem króla/bohatera Hōšanga [8] występującego w mitologii irańskiej i zaratusztrianizm ie [9] .

• Nazwa Skoloci wg rosyjskiej Wikipedii [10] ma pochodzić od irańskiej f ormy *skuda-ta "łucznicy", zaś według

angielskiej Wikipedii [11] podobnie, to forma derywowana o d praindoeuropejskiego *skeud oznaczającego

łucznika.

• Odpowiedzi można też szukać w praindoeuropejskim *śkeu - "zakrywać" - *skaud ʰ a , awestyjskie xaōda ,

staroperskie ḫaudā , perskie خود ḫud - czapka/nakrycie głowy (wg staroperskich inskrypcji Sakowie dzielili się na

4 grupy/plemiona: Saka-Haumavarga /Saków bogobojnych, Saka tyaiy paradraya /Saków "żyjących za morzem",

Saka para Sugudam /Saków "zza Sogdiany" i Saka-Tigraḫauda /Saków w kapeluszach; spiczastych czapkach [12] )

• Skolo- i Kolo- (występujące w nazwie etnicznej i osobowej) mogą być związane z perskim کئاه kolâh ,

kurdyjskim Kilaw , tadżyckim Kuloh , urdu کئاه kulâh "czapka"/ Czapka frygijska [6] .

Wojowniczość

Byli ludem wyjątkowo wojowniczym. Wg Herodota podczas uczt używali do wzoszenia toastów czaszek zabitych

przez siebie wrogów, czasami oprawionych w złoto. Do wspólnej uczty byli dopuszczani tylko ci spośród mężczyzn,

którzy posiadali taki puchar sprządzony z czaszki własnoręcznie zabitego wroga.

Scytowie na Kaukazie i na Bliskim Wschodzie

Po raz pierwszy w zapiskach historycznych pojawiają się w VII w.

p.n.e.. Pojawienie się Scytów nad Morzem Czarnym wiąże się z

opuszczeniem ich dotychczasowych siedzib pod wpływem nacisku

innego ludu koczowniczego – Massagetów. W chwili pojawienia się

na północnym Nadczarnomorzu tworzyli Scytowie zwartą organizację

wojskową, dzięki czemu pokonali zamieszkujące tu wcześniej

plemiona, przede wszystkim Kimerów . W pościgu za Kimerami i z

chęci zagarnięcia olbrzymich dóbr, będących udziałem ówczesnych

cywilizacji Azji Mniejszej i dorzecza Tygrysu i Eufratu , Scytowie

przez Kaukaz wdarli się do Azji Mniejszej. W latach

siedemdziesiątych VII wieku p.n.e. Scytowie pod wodzą swojego

władcy Ispakaiosa połączyli się z Medami i Mannejczykami p rzeciwko

Asyrii. Władcy Asyrii Asarhaddon owi udało się jednak zawrzeć ze

Scytami separatystyczny pokój, w którym zgodził się m.in. wydać

swoją córkę za wodza scytyjskiego Bartatuę.

Wojownik scytyjski, VII-VI wiek p.n.e.

Scytowie

Następnie Scytowie ruszyli dalej na

południe i dotarli aż do Syrii , budząc

powszechny strach i przerażenie, czego

wyrazem są obszerne fragmenty biblijne j

Księgi Jeremiasza. Stąd Scytowie zamierzali

ruszyć na Egipt, lecz faraon Psametych I

wyszedł im naprzeciw i „ nakłonił licznymi

darami i prośbami, żeby się dalej nie

posuwali ” .

Przedstawienie wojowników scytyjskich na pucharze z Kul Oba

Pobyt Scytów na terenach Zakaukazia trwał do początków VI wieku p.n.e., kiedy to wyparci zostali przez Medów

pod wodzą Kyaksaresa i powrócili na tereny północnego Nadczarnomorza.

Kontakty z ludami Bliskiego Wschodu p odczas tej wyprawy oraz z koloniami greckimi na północnym

Nadczarnomorzu wywarły ogromny wpływ na rozwój kultury scytyjskiej.

Wojna z Persją Dariusza Wielkiego

Król perski Dariusz na czele wielkiej armii (która według Herodot a

miała rzekomo liczyć 700 tysięcy żołnierzy, wpieranych z morza przez

600 statków i okrętów Wikipedia:Weryfikowalność z aatakował

Scytów, ale ci zastosowali taktykę spalonej ziemi i wojn y

podjazdowej . Dariusz dotarł do ich stolicy jednak Gelonu s

ewakuowano uprzednio. Nie stoczył żadnej decydującej bitwy i ze

zdziesiątkowaną armią powrócił do Persji. Na przełomie VII i VI w.

p.n.e. Scytowie najechali ludy kultury łużyckiej żyjące między Odrą i

Wisłą [13] .

513 roku p.n.e.

Wojna z Filipem Macedońskim

Pierwsza połowa IV wieku p.n.e. to szczyt potęgi państwa scytyjskiego

pod przywództwem króla Ateasa , rządzącego swoim rozległym

państwem ze stolicy w Kamienskoje. Rosnąca potęga Scytów i ich

zainteresowanie Tracją wzbudziły niepokój władcy Macedonii Filipa II

i stało się powodem wojny między Macedonią a Scytią. Do walnej

bitwy doszło na polach Dobrudży w 339 p.n.e. S cytowie ponieśli

klęskę, a ich władca Ateas zginął. W 331 p.n.e. na Scytów wyprawił

się jeden z wodzów Aleksandra Macedońskiego, Zopyrion, który

dotarł aż do Olbii, miasta greckiego na scytyjskim wybrzeżu Morza

Czarnego, i chociaż miasta nie zdobył, spustoszył rozległe tereny

państwa scytyjskiego. Wydarzenia te stanowią początek końca

panowania Scytów na rozległych terenach między Don em a Dunaj em,

gdyż ziemie osłabionych klęskami militarnymi i konfliktami

wewnętrznymi Scytów stopniowo, między IV a II wiekiem p.n.e.,

Wizerunek scytyjskiego łucznika na

czerwonofigurowym kyliksi e z końca VI w. p.n.e.

zajęli Sarmaci. W tym czasie część Scytów opuściła stepy nadczarnomorskie i przeniosła się nad Dniestr i dolny

Dunaj , gdzie rozproszyli się wśród miejscowej ludności (głównie Traków) , czego wyrazem jest wykształcenie się

Scytowie

mieszanej kultury tracko-scytyjskiej na tych terenach.

Państwo scytyjskie na Krymie

Pozostali Scytowie założyli nowe państwo ze stolicą w

Neapolu Scytyjskim n a Chersonezie Taurydzkim

( Krym ie). Państwo to toczyło częste wojny z

Chersonezem , Królestwem Bosporańskim, a później z

Rzymianami, lecz wojny te ze względu na niewielką

już siłę militarną i osłabienie gospodarcze małego

państwa scytyjskiego toczone były raczej bez

powodzenia. Wojska scytyjskie zostały pokonane w II

w. p.n.e. p rzez armię Farnakesa I , króla Pont u, w 110

p.n.e. następca Farnacesa, Mitrydates VI Eupator ,

wysłał na Krym armię pod dowództwem Diofantesa,

który pobił Scytów króla Palakosa i wspierających ich

Taurów. W połowie I wieku n.e. Scytowie oblegli

znowu Chersonez, któremu na odsiecz przyszły wojska

rzymskie pod dowództwem namiestnika Mezji Dolnej

Plaucjusza Sylwanusa, który odparł Scytów. W ciągu

I- II wiek u n.e. dochodziło do zatargów zbrojnych z

państwem bosporańskim, przy czym we wszystkich

znanych przypadkach przewaga była po stronie

Bosporu. W III wiek u n.e. państwo Scytów krymskich

doświadczyło najazdu Gotów, podczas którego

zburzony został Neapol Scytyjski i inne miasta

scytyjskie. Wydarzenie to było równoznaczne z

polityczną śmiercią państwa scytyjskiego, przy czym

resztki Scytów na Krymie utrzymały się do czasu

inwazji Hunów , a więc do IV w. n.e.

Państwo Scytów na Krymie i jego sąsiedzi, II wiek p.n.e.:

I) Morze Czarne

II) Morze Azowskie

1) Neapol Scytyjski

2) Pantikapajon

3) Fanagoria

4) Teodozja

5) Kimmerikon

6) Hermonassa

7) Tanais

8) Olbia

9) Chersonez Taurydzki

S) Państwo scytyjskie na Krymie

B) Królestwo Bosporańskie

J) Jazygowie

R) Roksolanie

Sr) Syrakowie

M) Meotowie

T) Taurowie

Znaczenie Scytów w historii

Dzieje Scytów nierozerwalnie związane są z historią Europy Środkowej i Wschodniej oraz Bliskiego Wschodu o d

VIII wieku p.n.e. a IV wiekiem p.n.e. Ich miejsce w historii wyznacza fakt pośredniczenia w rozpowszechnieniu

kultury greckiej na obszarach Europy Wschodniej. Sami Scytowie stworzyli ciekawą kulturę, która odcisnęła swoje

piętno na ogromnych przestrzeniach Europy Wschodniej oraz Zachodniej i Środkowej Azji . Państwo scytyjskie stało

się ważnym ogniwem w stosunkach kulturalnych i handlowych łączących Azję Mniejszą i Środkową z Europą.

Dzięki wymianie handlowej Scytowie wciągnęli obszary środkowego i północnego Uralu wraz z terenami

przyległymi w orbitę ówczesnego świata. Według rosyjskiego znawcy Scytów, Smirnowa, Scytowie i Celtowie

zajmują w dziejach cywilizacji miejsce tuż za Grekami i Rzymianami.

Przypisy

[1] Jest to bardzo duże uogólnienie, kultura andronowska dała początek wielu liniom ewolucyjnym, ze Scytami należałoby utożsamiać kulturę

wywodzącą się z zachodniej części kultury andonowskiej, w której występował obrządek kurhanowy. Niektórzy widzą podobieństwo z

kulturą karasukską i tagarską z e względu na podobieństwa wyobrażeń zoomorficznych i "styl zwierzęcy" (animalistyczny): Romuald Wojna,

Wielki świat nomadów, Warszawa 1983, s.66, ISBN 83-214-0271-2, o lokalizacji Protoscytów czytaj też: Agnieszka Krzemińska, Scyta ze

Scytowie

szczytu (http:/ / archiwum. polityka. pl/ art/ scyta-ze-szczytu,368387. html) , " Polityka" - nr 37 (2571) z dnia 2006-09-16; s. 82-84

[2] Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος; Ἱστοριῶν;4.48.3 (http:/ / www. sacred-texts. com/ cla/ hh/ hh4040. htm)

[3] jednak w Rzymie po wyodrębnieniu G u żywano C dla spółgłoski zwartej tylnojęzykowo bezdźwięcznej, czyli dla K ( w ówczesnej i

klasycznej wymowie we wszystkich pozycjach, też ci=ki, ce=ke ). Najstarsze pismo rzymskie zna literę K, ale używana była tylko do

niektórych skrótów (np. KAL - Calendae). Aleksander Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego , Warszawa 2009, s. 49, ISBN

978-83-01-16054-8

[4] Aleksiej Smirnow, Scytowie Warszawa 1974, s.34

[5] George Hinge, Scythian and Spartan Analogies in Herodotos ’ Representation Rites of initiation and Kinship Groups (http:/ / herodot. glossa.

dk/ analog. html) , ( ang. )

[6] Heinrich Tischner, Völker-, Länder- und Gruppennamen: Skythen (http:/ / www. heinrich-tischner. de/ 22-sp/ 8namen/ 5volk/ skythen. htm) ,

( niem. )

[7] Henryk Łowmiański, Stepowi sąsiedzi Słowian w starożytności [w:] Studia nad dziejami Słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich ,

Poznań 1986, s.76

[8] artykuł Hōšang (http:/ / www. iranica. com/ articles/ hosang) n a Encyklopædia Iranica, ( ang. )

[9] artykuł z angielskiej wiki Hushang (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Hushang) , ( ang. )

[10] http:/ / ru. wikipedia. org/ wiki/ %D0%A1%D0%BA%D0%B8%D1%84%D1%8B

[11] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Scythian

[12] Guive Mirfendereski, The Saka Nomenclature: A Persian appraisal , na stronie CAIS (The Circle of Ancient Iranian Studies), ( ang. )

[13] Jan Chochorowski: Żelazny oręż barbarzyńców – wczesna epoka żelaza poza zasięgiem cywilizacji klasycznych W: Kozłowski Janusz K.

(red.) Encyklopedia historyczna świata. Tom I. Prehistoria . Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1999. ISBN

83-85909-51-6.

Bibliografia

• Zbigniew Bukowski, Krzysztof Dąbrowski, Śladami kultur azjatyckich cz. I, Od Jerycha do Pomostu Beringa ,

LSW, Warszawa 1978.

• Kinder H., Hilgemann W. - "Atlas Historii Świata", wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, t. I, s. 21, ISBN

83-7255-004-2

• S. I. Rudienko, Skarby kurhanów w Pazyryku , [w:] „ Śladami dawnych kultur ” , przeł. z rosyjskiego Paweł

Gawinek, PWN, Warszawa 1954, s. 143-178.

• Aleksiej Smirnow, Scytowie , przeł. Józef Dancygier, posłowie Zbigniew Bukowski, PIW, Warszawa 1974.

• P. N. Szulc i W. A. Gołownikina, Neapol scytyjski , [w:] „ Śladami dawnych kultur ” , przeł. z rosyjskiego Paweł

Gawinek, PWN, Warszawa 1954, s. 179-216.

Linki zewnętrzne

• strona o Scytach (http:/ / www. scytowie. strona. de)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: