Praca w klasie integracyjnej opiera się na założeniu, że nie ma dzieci lepszych i gorszych, a wspólna nauka dzieci zdrowych i niepełnosprawnych w ramach tej samej grupy klasowej jest podstawą budowania nowoczesnego społeczeństwa.
Włączanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w proces kształcenia oraz wychowania razem z dziećmi zdrowymi może uczyć dzieci tolerancji dla inności drugiego człowieka oraz zasad solidarności i demokracji w odniesieniu do niepełnosprawnych koleżanek i kolegów. Uczniom niepełnosprawnym natomiast kształcenie w integracji powinno umożliwić zdobycie wiedzy i umiejętności na miarę ich możliwości w warunkach szkoły ogólnodostępnej. Tak rozumiana szkoła integracyjna jest szkołą przyszłości, która ma nie tylko kształcić, ale również - a może przede wszystkim - utrwalać w młodym pokoleniu postawy empatii, tolerancji, dojrzałości społecznej i odpowiedzialności w życiu dorosłym.
W klasie integracyjnej pracuje u nas dwóch nauczycieli: w klasach I-III nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej i pedagog specjalny, w klasach IV-VI nauczyciel przedmiotu i pedagog specjalny. Na obydwu poziomach kształcenia lekcje przeprowadza nauczyciel przedmiotu. Pedagog specjalny przede wszystkim wspomaga pracę dzieci niepełnosprawnych, przy czym ważne jest to, aby w miarę możliwości czuwał nad całością, odpowiadał na pytania, pomagał dzieciom w klasie. Pomoc nauczyciela wspierającego powinna polegać na nakierowaniu dzieci niepełnosprawne na pracę, zachęcaniu ich do samodzielności, podejmowaniu decyzji co do wyboru zadania, pobudzeniu dzieci do współpracy, stawianiu zadań na miarę możliwości, by dać im okazję przeżycia sukcesu. Pomoc ta nie może polegać na wyręczaniu dzieci. Zadaniem nauczyciela wspierającego jest też zapewnienie komfortu pracy nauczycielowi prowadzącemu i uczniom.
Klasy integracyjne mają salę z dodatkowym pomieszczeniem. Nauczycielka korzysta z tego pomieszczenia zależnie od potrzeby, czyli w sytuacjach, gdy podczas realizowania danego tematu jest duża rozbieżność między wymaganiami a możliwościami ucznia lub w przypadku pracy z dzieckiem z niedosłuchem czy ADHD. Pojawia się wtedy potrzeba dodatkowego omówienia tematu czy zagadnienia z uczniem lub tylko wyciszenia i uspokojenia. Poza odpowiednim doborem metod i form pracy bardzo ważne jest stworzenie przez pedagogów (obaj są na równi odpowiedzialni za klasę) miłej nie stresującej atmosfery, w której każde dziecko czuje się akceptowane i szanowane. Jest to szczególnie ważne w klasach młodszych.
Codzienne rytuały w klasach I-III, które temu służą, to np. powitanie w kręgu, wspólne spożywanie śniadań w klasie, pożegnanie w kręgu. Ciekawą i lubianą formą wykorzystywaną w klasach integracyjnych jest cotygodniowy zwyczaj nazywany spotkaniem na dywanie. W każdy poniedziałek dzień szkolny rozpoczyna się od opowieści, co dzieci robiły w weekend. Siedząc w kręgu razem z nauczycielkami (daje to możliwość kontaktu wzrokowego i bliskości), dzieci opowiadają o tym, co robiły od piątku do niedzieli, jak spędzały czas w domu. Pomaga to nauczycielkom zorientować się, w jakim nastroju są uczniowie, co ich cieszy, a co smuci. Przy takich okazjach nauczyciele podejmują tematy związane z tolerancją, odmiennością każdego człowieka, potrzebą właściwej pomocy. W klasach IV-VI istnieją zwyczaje wspólnego spożywania posiłków, wspólnego urządzania klasy, w której każdy ma swoją szufladę, szafkę, segregator - gdzie uczniowie są u siebie.
Stosowane przez nauczyciela wspierającego innowacyjne formy nauczania, takie jak indywidualizacja procesu nauczania, ograniczenie nauczania frontalnego na rzecz większego usamodzielnienia uczniów, godziny otwarte, bloki tematyczne - wymagają od niego opracowania indywidualnych kart pracy. Podobnie w klasach IV-VI niezbędne jest opracowanie karty pracy z danego tematu, zmodyfikowanie treści zawartych w podręczniku czy opracowanie sprawdzianów z danego przedmiotu zgodnie z indywidualnymi możliwościami uczniów.
Uczniowie niepełnosprawni pracują w miarę swoich możliwości, dlatego też do zadań nauczyciela wspierającego należy opracowanie indywidualnych programów nauczania zgodnie ze specjalnymi potrzebami uczniów. Przy czym należy pamiętać, że specjalna potrzeba edukacyjna to wypadkowa możliwości i braków dziecka oraz możliwości i braków otoczenia.
Programy nauczania obejmują pierwszy etap nauki - klasy I-III i drugi etap - klasy IV-VI. Zgodnie ze wspomnianymi potrzebami uczniów nauczyciel opracowuje modyfikację programu nauczania zintegrowanego na podstawie programu przyjętego przez szkołę, modyfikację szkolnego programu nauczania przedmiotowego lub program indywidualny nauczania zintegrowanego, którego podstawą jest program szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim.
Każdy z programów zawiera szczegółowe cele edukacyjne, treści kształcenia, materiał nauczania związany z celami edukacyjnymi, procedury osiągania celów, opis założonych osiągnięć i propozycje metod ich oceny. Z programami zapoznaje się nauczyciel prowadzący, aby wspólnie różnicować wymagania, dobierać metody pracy, pobudzać do działania, tak by każde dziecko osiągało sukces, miało satysfakcję z wykonywanych poleceń i zadań. Przez odpowiedni dobór form pracy, środków dydaktycznych nauczyciele umożliwiają uczniom maksymalne wykorzystanie swoich możliwości zdolności oraz rozwinięcie zainteresowania.
Na lekcji pracują ze wszystkimi dziećmi jednocześnie pedagog ogólny i wspierający, co pozwala obu nauczycielkom dokładnie poznać wszystkie dzieci i na bieżąco wymieniać spostrzeżenia i podejmować decyzje dotyczące dalszego kierunku oddziaływań dydaktycznych.
W klasie integracyjnej niezbędna jest stała obecność dwóch pedagogów - ogólnego i specjalnego. Są oni równorzędnymi nauczycielami, w równym stopniu odpowiedzialnymi za klasę. Nauczyciel wspierający przekazuje informacje dotyczące danego dziecka nauczycielom przedmiotu. Z racji tego, iż jest on pedagogiem specjalnym, zna mocne i słabe strony każdego z dzieci niepełnosprawnych, ma wpływ na postawy, relacje i sposób komunikowania się na lekcji z nauczycielem przedmiotu. Niejednokrotnie to on przełamuje bariery związane z akceptacją niepełnosprawności niektórych uczniów.
Współpraca pedagogów, jak już wcześniej wspomniałam, dotyczy wszystkich dziedzin pracy w szkole. Aby była owocna, niezbędna jest wzajemna akceptacja siebie, przyjęcie takich samych sposobów postępowania. Wzajemna relacja ma ogromny wpływ na uczniów i rodziców.
Podobnie jak z nauczycielem przedmiotu współpraca musi być ścisła i systematyczna także ze wszystkimi osobami, które mają wpływ na proces dydaktyczny, czyli z psychologiem lub logopedą. Szczególnie ważne jest to podczas pierwszego kontaktu z dzieckiem, kiedy nauczyciel wspierający musi zadbać o to, aby uczeń w kontaktach z tymi osobami czuł się bezpiecznie i swobodnie.
Ważnym elementem, mającym duży wpływ na codzienne życie w klasie integracyjnej, ma dobra współpraca nauczyciela wspierającego z rodzicami. Stworzone przez nauczyciela pozytywne relacje owocują tym, że rodzice chętnie wspierają nauczyciela w organizowaniu imprez klasowych, wycieczek do kina lub teatru oraz wyjazdów do zielonych szkół, gdzie dzieci niepełnosprawne mają okazję nauczyć się samodzielności i współpracy z drugim rówieśnikiem. Niejednokrotnie sami rodzice występują do nas z różnymi inicjatywami i są bardzo zaangażowani w życie klasy.
Obserwuje się coraz większe przekonanie różnych środowisk, że jak najwcześniejsza integracja dzieci zdrowych i niepełnosprawnych może przygotować jednych i drugich do życia w społeczeństwie. Klasa integracyjna jest takim naturalnym środowiskiem, w którym dzieci rozwijają pozytywne zachowania społeczne i zdobywają konkretne doświadczenia. Przez to wzajemne dawanie i branie tworzą się naturalne warunki do wychowania. Upowszechnienie integracji ma na celu włączenie większej liczby niepełnosprawnych do życia społecznego. Jednocześnie należy pamiętać o tym, jakie warunki powinna spełniać placówka masowa, aby móc świadomie i odpowiedzialnie zająć się niepełnosprawnym dzieckiem.
Barbara MatelaSzkoła Podstawowa nr 9 w Koninie
renata.misia