PRAWO RZYMSKIE-opracowane pytania problemowe(1).pdf

http://strony.wp.pl/wp/eltho/

1. Nabycie prawa pierwotne i pochodne.

Pierwotne nabycie prawa własności ma miejsce na skutek zawłaszczenia,

znalezienia skarbu, połączenia rzeczy, przetworzenia, nabycia pożytków i

zasiedzenia. Pochodne sposoby nabycia prawa własności to: mancypacja, in

iure cessio i tradycja. Nabycie pierwotne:

a/. zawłaszczenie - to nabycie prawa własności na rzeczy niczyjej (res nullius),

o ile rzecz ta nadawała się do obrotu gospodarczego. Następowało ono

poprzez dotknięcie rzeczy niczyjej z zamiarem jej zatrzymania. Zawłaszczyć

można było rzeczy naturalne (ryba, bursztyn), jak i porzucone rzeczy (np.

nieruchomość). Rzeczą niczyją było także mienie nieprzyjaciela, z którego

państwem Rzym znalazł się w stanie wojny, lecz nie były nią rzeczy

porzucone z konieczności i zgubione.

b/. znalezienie skarbu - za skarb (thesaurus) uważano rzecz ukrytą, której

właściciela nie można było ustalić. Każdy kto znalazł skarb na terenie swojej

nieruchomości, stawał się jego właścicielem, a jeżeli odnalazł go na cudzej

nieruchomości, to tworzyła się współwłasność z właścicielem po połowie.

c/. połączenie rzeczy - miało miejsce na skutek przyłączenia do rzeczy

głównej cudzej rzeczy ubocznej. Zasadą było, że każda rzecz przyłączona

stawała się własnością właściciela rzeczy głównej (superficies solo cedit).

Jeżeli np. na rzece powstała wyspa na skutek nanoszenia ziemi, to stawała

się ona współwłasnością właścicieli gruntów przybrzeżnych w równej części.

Natomiast przyłączenie rzeczy ruchomej do innej rzeczy ruchomej było

rozstrzygnięte zasadami iż jeżeli rzecz przyłączoną nie można było odłączyć

od rzeczy głównej, to prawo własności na rzeczy przyłączonej wygasało.

Jeżeli oddzielenie było możliwe to własność rzeczy ubocznej ulegała jedynie

zawieszeniu i ożywała po oddzieleniu jej od rzeczy głównej. Nabycie prawa

własności nad rzeczą przyłączoną prowadziło najczęściej do konieczności

wypłaty stratnemu właścicielowi odszkodowania. Zasady te nie dotyczyły

zlania płynów, stopienia metali i zmieszania rzeczy sypkich, ich właściciele

mieli współwłasność.

d/. przetworzenie - miało miejsce w skutek nabycia własności na rzeczy

wykonanej z cudzego materiału, wziętego bez upoważnienia właściciela.

Według Sabinianów nowa rzecz była własnością właściciela materiału,

natomiast Prokulianie stali na stanowisku iż należy ona do przetwórcy, który

niejako zawłaszczył rzecz niczyją. Za Justyniana ustalono wreszcie, że nowa

rzecz należy do właściciela materiału o ile da się ją przywrócić do pierwotnego

stanu. Jeśli nie było to możliwe własność przysługiwała przetwórcy. W obu

przypadkach należne było odszkodowanie - dla właściciela materiału za jego

utratę lub dla przetwórcy za usługę.

e/. nabycie pożytków - pożytki powstawały w skutek odłączenia od rzeczy

macierzystej. Należały one z chwilą odłączenia do właściciela rzeczy

macierzystej, posiadacza w dobrej wierze i emfiteuty. Natomiast z chwilą

zebrania stawały się własnością użytkownika cudzej rzeczy macierzystej.

f/. zasiedzenie (usucapio) - było formą nabycia prawa własności wskutek

ciągłego posiadania przez określony czas. Było ono dostępne tylko dla

obywateli rzymskich i należało spełnić warunki: zasiedzenia nie mógł dokonać

dzierżyciel, musiał nieprzerwanie posiadać rzecz (jeśli przerwał, musiał od

nowa je rozpocząć), aby nabyć prawo własności musiał posiadać dwa lata

nieruchomość, a jeden rok rzecz ruchomą. Za Justyniana okresy wydłużono

odpowiednio do dziesięciu i trzech lat. Trzeba było także w chwili podjęcia

zasiedzenia pozostawać w dobrej wierze(być przekonanym o nienaruszaniu

niczyich praw), nie można było zasiedzieć rzeczy kradzionych i nabytych

przemocą(od późnej republiki)

Do nabycia pochodnego zaliczano:

a/. mancypacja - była to czynność stanowiąca początkowo wymianę towaru na

odważony kruszec. Następnie ewoluowała i stała się czynnością pozorną, w

niektórych przypadkach. Aby stać się właścicielem rzeczy mancypowanej

należało uchwycić ją ręką.

b/. in iure cessio - był to pozorny proces, umożliwiający zmianę właściciela. W

procesie tym nabywca twierdził, że jest właścicielem rzeczy, a sprzedawca

milczał lub zgadzał się z nim, nabywano w ten sposób własność kwirytarną.

c/. tradycja - wywodziła się z ius gentium i stanowiła jedyny sposób handlu z

cudzoziemcami. Wymagano spełnienia trzech zasad: sprzedawca musiał

wydać rzecz nabywcy, strony musiały mieć zgodna wolę co do przeniesienia

prawa własności, wydaniu rzeczy musiała towarzyszyć czynność

usprawiedliwiająca przejście własności.

2. Zawarcie małżeństwa i wymogi jego ważności.

Zawarcie małżeństwa następowało wskutek obopólnej decyzji o podjęciu

związku monogamicznego. Widoczną oznaką małżeństwa było przejście

kobiety do domu mężczyzny w orszaku ślubnym i odbycie stosunku, jednak za

ważniejszy uznawano pierwszy wymóg, drugi nie był konieczny. Zawarcie

małżeństwa nie było równoznaczne z nabyciem przez męża władzy nad żoną,

można ją było uzyskać poprzez:

a/. confarreatio - akt sakralny, złożenie placka jęczmiennego (panis farreus)w

ofierze Jowiszowi przy udziale 10 świadków i kapłana.

b/. coëmptio - mancypacja córki przy użyciu jednego sesterca, córka

wydostawała się spod władzy ojcowskiej i wchodziła pod władzę męża, jeżeli

była sui iuris - za zgodą opiekuna.

c/. usus - mąż nabywał władzę nad żoną w wyniku faktu zamieszkiwania żony

przez rok w domu męża, wystarczyło, że w ciągu roku żona spędziła trzy noce

poza domem i usus nie miało miejsca.

Aby małżeństwo było ważne, małżonkowie musieli mieć conubium, zdolność

do zawarcia pełnoprawnego małżeństwa rzymskiego. Mieli ją obywatele

rzymscy i dawni Latyni (Latini prisci i Latini veteres). Małżonkowie musieli mieć

także zdolność do zawarcia małżeństwa, czyli: kobieta - 12 lat, mężczyzna -

14 lat.

3. Zasiedzenie - pojęcie i wymogi.

Zasiedzenie(usucapio) było formą nabycia prawa własności wskutek ciągłego

posiadania przez określony czas. Było ono dostępne tylko dla obywateli

rzymskich i należało spełnić warunki: zasiedzenia nie mógł dokonać

dzierżyciel, musiał nieprzerwanie posiadać rzecz (jeśli przerwał, musiał od

nowa je rozpocząć), aby nabyć prawo własności musiał posiadać dwa lata

nieruchomość, a jeden rok rzecz ruchomą. Za Justyniana okresy wydłużono

odpowiednio do dziesięciu i trzech lat. Trzeba było także w chwili podjęcia

zasiedzenia pozostawać w dobrej wierze(być przekonanym o nienaruszaniu

niczyich praw), nie można było zasiedzieć rzeczy kradzionych i nabytych

przemocą(od późnej republiki)

4. Podstawy odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie zobowiązania

Dłużnik odpowiadał za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie kontraktu z

mocy prawa, wierzyciel mógł domagać się odszkodowania pod postacią

grzywny za niewykonane świadczenie. Prawo nakładało na dłużnika

obowiązek naprawienia szkody. Ponosił on odpowiedzialność nie w związku z

istnieniem między stronami zobowiązania, lecz popełnienia deliktu lub quasi-

deliktu. Musiały jednak zostać spełnione następujące przesłanki: wierzyciel

musiał ponieść szkodę majątkową w wyniku działań (lub ich braku) ze strony

dłużnika lub doznać uszczerbku w wyniku deliktu, który popełnił dłużnik,

pomiędzy niewykonaniem (nienależytym wykonaniem) kontraktu a szkodą lub

uszczerbkiem wierzyciela powinien zachodzić związek przyczynowy oraz

niewykonanie (nienależyte wykonanie) kontraktu lub popełniony delikt musiały

być zawinionym działaniem dłużnika, wyjątkiem była odpowiedzialność

kontraktowa zobowiązująca dłużnika do naprawienia szkody majątkowej

powstałej nawet w wyniku przypadku.

5. Delikt kradzieży - pojecie i rodzaje.

Kradzież (furtum) istniała już w prawie XII tablic, a prawo klasyczne określiło ja

jako zagarnięcie cudzej rzeczy w celu osiągnięcia korzyści. Rozumiano przez

nią zarówno przywłaszczenie sobie cudzej rzeczy (furtum rei), bezprawne

używanie cudzej rzeczy (furtum usus) a nawet samowolny zabór własnej

rzeczy pozostającej w cudzym posiadaniu (furtum possessionis). W zależności

od sposobu ujęcia sprawcy kradzieże dzielono na jawne (furtum manifestum),

gdy sprawcę schwytano na gorącym uczynku oraz niejawne, gdy schwytano

go w inny sposób (furtum nec manifestum). Miało to duże znaczenie: pierwszy

z nich płacił grzywnę czterokrotną, drugi natomiast dwukrotną. Oprócz

grzywny dochodzonej przy użyciu actio furti , która prowadziła do infamii

sprawcy, można było żądać odszkodowania używając condictio furtiva, skargi

z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia :).

Za kradzież kwalifikowaną uważano rabunek (rapina), czyli kradzież z użyciem

przemocy. Początkowo podciągano ją pod kradzież jawną, lecz w 76 roku

p.n.e. pretor Lukullus stworzył actio vi bonorum raptorum, dającą prawo do

czterokrotnej grzywny w ciągu roku, a potem jednokrotnej. Prawo klasyczne

dało możliwość ubiegania się o odszkodowanie, a poklasyczne połączyło

grzywnę i odszkodowanie dając poszkodowanemu potrójną wartość kary.

6. Pokrewieństwo kognacyjne.

Pokrewieństwo kognacyjne występowało między gentylami - osobami

należącymi do jednego rodu (gens) i pochodzącymi od wspólnego przodka.

Najbardziej widoczną oznaką przynależności do rodu było imię rodowe (drugie

w kolejności).

7. Zastępstwo bezpośrednie, pośrednie i posłaniec.

Według prawa rzymskiego czynności prawnych można było dokonywać nie

tylko bezpośrednio, lecz także poprzez pośredników. Zastępca bezpośredni,

zwany przedstawicielem dokonywał czynności w imieniu drugiej osoby, z

bezpośrednimi dla niej skutkami. Przedstawiciel nie nabywał prawa własności,

kupując rzecz, nie on był także zobowiązany do zapłaty. Zastępstwo

pośrednie powoduje nabycie praw i obowiązków najpierw dla siebie, a

następnie poprzez czynności prawne, przekazanie ich zastąpionemu.

Posłaniec natomiast nie dokonywał czynności ani dla siebie ani dla

zastępowanego, przekazywał jedynie wolę osoby, którą zastępował. Mógł on

przekazywać oświadczenia woli jedynie w czynnościach nieformalnych.

Zastępcami bezpośrednimi byli najczęściej niewolnicy, zarządcy i osoby alieni

iuris, pośrednimi natomiast opiekun i kurator.

8. Rzeczy podzielne i niepodzielne, znaczenie tego podziału.

Według Rzymian rzecz podzielna to taka rzecz, którą można podzielić bez

utraty swojej wartości i istoty. Niepodzielna, wskutek podziału traciła na

wartości (wartość sumy części nie równała się wartości całości) i istocie.

Podział rzeczy niepodzielnych w celach handlowych był więc nierozsądny (np.

podział niewolnika), nie można było dokonać podziału rzeczy niepodzielnej

będącej współwłasnością kilku osób np. w skutek dziedziczenia.

9. Przymus psychiczny /metus/ - pojęcie, skutki prawne.

Przymus psychiczny miał miejsce gdy, czynność prawna została zawarta pod

wpływem obawy, wywołanej poważną i bezprawną groźbą. Prawo cywilne,

widząc w takiej czynności zgodność aktu woli z oświadczeniem woli uznawała

ją za ważną. Edykt Hadriana dawał jednak prawo podniesienia exceptio quod

metus causa przed pretorem i uchylenia się od pozwu o wykonanie

świadczenia, na które zawarto czynność. Osoba ta miała też prawo do

skorzystania z in integrum restitutio, żądania o zwrot utraconej rzeczy. Miała

też prawo do wystąpienia z penalną actio quod metus causa na poczwórna

wartość poniesionej straty (po roku- jednokrotność).

10. Kontrakt pożyczki a kontrakt użyczenia - porównanie.

Użyczyć można rzecz niezużywalną oznaczoną indywidualnie (np. korkociąg

do otwarcia butelki :)), pożyczyć tylko rzecz zużywalną oznaczoną co do

gatunku (np. kilo mąki od sąsiadki), zwrócić trzeba tą samą ilość i jakość.

11. Pokrewieństwo agnacyjne - pojęcie i znaczenie prawne.

Pokrewieństwo agnacyjne występowało między osobami podległymi tej samej

władzy ojcowskiej (patria potestas). Przy dziedziczeniu beztestamentowym

agnatów obowiązywało prawo cywilne.

12. Czynności prawne - pojęcie i podział.

Przez czynność prawną rozumieli Rzymianie oświadczenie woli, skierowane

na wywołanie skutków prawnych związanych z oświadczeniem na mocy

prawa. Musiało ono składać się z aktu woli, przekazanego poprzez

oświadczenie woli. Oświadczenie woli mogło być dokonane przy użyciu

powszechnych sposobów (ustnie lub pisemnie), jak tez i domyślnie, poprzez

dokonanie innych czynności (dziedzic, który spłaca długi spadkowe, daje do

zrozumienia, że postanowił przyjąć spadek). Dzieliły się na:

a/. jednostronne i dwustronne. Czynnikiem decydującym było tutaj

oświadczenie woli; napisanie testamentu to czynność jednostronna, umowa

kupna-sprzedaży natomiast - dwustronna.

b/. czynności między żyjącymi i na wypadek śmierci. Te drugie wywoływały

skutki dopiero po śmierci osoby dokonującej czynności.

c/. czynności rozporządzające i zobowiązujące. Rozporządzający swoją

czynnością umniejsza swój majątek, zmniejszając lub znosząc jedno ze

swoich praw własności, zobowiązujący się zwiększa natomiast swoje długi.

d/. czynności odpłatne i nieodpłatne. Czynność odpłatna powoduje otrzymanie

ekwiwalentu (towaru, gotówki), nieodpłatna umniejsza tylko naszą własność

(darowizna).

13. Służebności gruntowe wiejskie i miejskie.

Służebność jest to ograniczone prawo rzeczowe do korzystania z cudzej

własności. Na właścicielu ciążył obowiązek znoszenia cudzej ingerencji (pati),

powstrzymania się od czynności przysługujących mu z prawa własności (non

facere) lub wyjątkowo utrzymania na swój koszt rzeczy służebnej (facere).

Osoba posługująca się prawem służebności zwana była władnącym.

Służebności gruntowe dzieliły się na wiejskie i miejskie; i tak wiejskie to: prawo

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: