82.pdf

PRZEK£ADY

D.C. Mildenhall, P.E.J. Wiltshire, V.N. Bryant

Palinologia kryminalistyczna

– dlaczego j¹ stosowaæ i jak?

Forensic Science International 2006, nr 16, s. 163–172

Palinologia kryminalistyczna zaj-

muje siê badaniem wspó³czesnych

i kopalnych zarodników, py³ku kwia-

towego oraz innych kwasoodpor-

nych, mikroskopijnych czêœci roœlin

w kontekœcie dochodzeniowym. Nie

jest to dziedzina nowa – jako narzê-

dzie kryminalistyczne stosuje siê j¹

co najmniej od lat 50. XX wieku (ba-

dania palinologiczne by³y przed laty

wykonywane tak¿e w CLK KGP –

przyp. E.N.). Obecnie œlady py³ku s¹

rutynowo zabezpieczane i wykorzy-

stywane jako materia³ dowodowy

g³ównie w Australii, Nowej Zelandii

i Wielkiej Brytanii. Wykorzystuje siê

nie tylko wspó³czesny py³ek, lecz tak-

¿e kopalny.

W ostatniej dekadzie pojawi³o siê

w Europie Zachodniej wiele publikacji

dotycz¹cych ró¿nych aspektów pali-

nologii kryminalistycznej i jej zastoso-

wania w postêpowaniu dotycz¹cym

przestêpstw takich jak oszustwa,

zgwa³cenia, morderstwa, akty ludo-

bójstwa, ataki terrorystyczne, handel

narkotykami, rabunek, podpalenia,

wypadki drogowe, przemyt, a tak¿e

spraw cywilnych zwi¹zanych z za-

chowaniem gleby, nielegalnymi po³o-

wami i zanieczyszczeniem œrodowi-

ska. W szczególnoœci palinologia

czêsto umo¿liwia osi¹gniêcie nastê-

puj¹cych celów:

zdarzenia albo miejscu ujawnie-

nia z podejrzanym,

przyk³ad w Wielkiej Brytanii zawsze

pobiera siê próbki porównawcze

i dowodowe, a ekspert osobiœcie

udaje siê na miejsce zdarzenia i inne

istotne lokalizacje, aby pobraæ próbki

roœlin. W wiêkszoœci pozosta³ych

krajów próbki dowodowe s¹ zabez-

pieczane przez techników przepro-

wadzaj¹cych oglêdziny albo innych

funkcjonariuszy organów œcigania

i przekazywane palinologowi. Czêsto

wcale nie przeprowadza siê przegl¹-

du roœlin na miejscu zajœcia, palino-

log w ogóle nie uczestniczy w oglê-

dzinach albo udaje siê na miejsce

dopiero na krótko przed rozpraw¹

s¹dow¹. Procedura obowi¹zuj¹ca

w Wielkiej Brytanii wydaje siê najko-

rzystniejsza. Aby palinolog móg³ coœ

konkretnego wnieœæ do kolejnych

wersji przebiegu wydarzeñ, musi od

samego pocz¹tku œciœle wspó³praco-

waæ z zespo³em dochodzeniowym,

pobieraj¹c odpowiednie próbki na-

tychmiast po zg³oszeniu przestêp-

stwa.

Palinologia zajmuje siê badaniem

nie tylko py³ku, lecz tak¿e zarodni-

ków. Ziarna py³ku to mêskie elemen-

ty rozrodcze (gametofity mêskie) wy-

stêpuj¹ce u roœlin nasiennych. S³u¿¹

one do zapylania s³upków kwiato-

wych, gdzie ³¹cz¹ siê z komórkami

¿eñskimi. Zarodniki to haploidalne

komórki s³u¿¹ce do bezp³ciowego

rozmna¿ania roœlin ni¿szych (mszaki,

paprotniki) i grzybów. Zarodniki s¹

zazwyczaj bardzo ma³e i maj¹ prost¹

morfologiê, w zwi¹zku z tym s¹ trud-

ne do wykrycia i do zidentyfikowania,

powi¹zanie dowodu rzeczowe-

go zabezpieczonego na miejscu

ujawnienia z miejscem zdarze-

nia,

potwierdzenie albo wykluczenie

alibi,

zawê¿enie grupy podejrzanych,

ustalenie drogi, jak¹ przeby³y

dowody (np. narkotyki),

uzyskanie informacji na temat

œrodowiska, z którego pochodzi

dowód rzeczowy,

uzyskanie informacji na temat

geograficznego pochodzenia

dowodów,

wspomaganie dzia³añ policji, je-

¿eli chodzi o kierunki dochodze-

nia,

ustalanie lokalizacji ukrytych

mogi³ i szcz¹tków ludzkich,

ustalanie, co dzia³o siê z ofiar¹

zabójstwa przed œmierci¹,

pomocniczo – ustalanie czasu

spoczywania szcz¹tków ludz-

kich w danych miejscu.

Kompleksowy charakter palinolo-

gii kryminalistycznej determinuje ko-

niecznoœæ zdobycia wszechstronne-

go wykszta³cenia, które umo¿liwia

wykorzystanie wszystkich aspektów

analizy œrodowiskowej. Dlatego

wci¹¿ brakuje kadry ekspertów – na-

wet w Wielkiej Brytanii i Nowej Ze-

landii, gdzie jest to uznana technika

badawcza, nadal nie jest wykorzysty-

wana rutynowo. Wystêpuj¹ te¿

ogromne ró¿nice w protoko³ach ba-

dawczych w zale¿noœci od kraju. Na

powi¹zanie podejrzanego

z miejscem zdarzenia albo miej-

scem ujawnienia (np. zw³ok),

powi¹zanie dowodu rzeczowe-

go zabezpieczonego na miejscu

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07

PRZEK£ADY

nie jest te¿ ³atwo przypisaæ ich do

okreœlonego gatunku.

Przydatnoœæ py³ku jako materia³u

do badañ kryminalistycznych wynika

z jego niewielkich rozmiarów, odpor-

noœci na degradacjê mechaniczn¹,

biologiczn¹ i chemiczn¹. Ziarna py³ku

³atwo utrzymuj¹ siê na ró¿norodnych

noœnikach. Korzystny jest tak¿e fakt

ich powszechnego wystêpowania

w œrodowisku i zró¿nicowanej morfo-

logii, która u³atwia identyfikacjê ga-

tunku roœlin. Py³ek bywa czêsto prze-

noszony wraz z cz¹stkami gleby albo

kurzu, ale dochodzi tak¿e do transfe-

ru poprzez bezpoœredni kontakt

z czêœciami roœlin zawieraj¹cymi za-

rodniki albo py³ek.

przydatn¹ do identyfikacji. Zró¿nico-

wanie wielkoœci ziaren py³ku ma miej-

sce nawet w obrêbie jednego pylnika,

a tym bardziej w ramach jednego ga-

tunku, wiêc nadmierne poleganie na

kryterium rozmiaru by³oby ryzykow-

ne. Wiele badañ potwierdza, ¿e roz-

miary ziaren py³ku mog¹ siê zmieniaæ

pod wp³ywem technik przetwarzania

u¿ywanych do zabezpieczania py³ku

z badanych obiektów, a nawet w

zale¿noœci od typu noœnika. Podsta-

w¹ identyfikacji mog¹ byæ inne cechy

morfologiczne takie, jak: kszta³t (sfe-

ryczny, jajowaty, sto¿kowaty itp.),

urzeŸbienie powierzchni ziaren (gru-

ze³ki, kolce, linie, siatka itp.), typ

i liczba otworów (pory, wciêcia lub

jedne i drugie, bezaperturowe, 1-, 2-,

3-, 4-aperturowe lub wieloaperturo-

we), struktura œciany (kolumelle, tek-

tum, perforacja itp.), gruboœæ œciany

i zró¿nicowanie jej gruboœci w obrê-

bie jednego ziarna.

Wiêkszoœæ badañ prowadzi siê

przy u¿yciu mikroskopu w œwietle

przechodz¹cym, ale w razie potrzeby

mo¿na zdobyæ dodatkowe informacje

na temat urzeŸbienia powierzchni po-

przez badanie pojedynczych ziaren

za pomoc¹ mikroskopu elektronowe-

go. Jednak w wiêkszoœci rutynowych

spraw karnych badanie SEM ma

ograniczon¹ wartoœæ, poniewa¿ ca³y

zabezpieczony py³ek musi byæ iden-

tyfikowany w mieszaninie zabezpie-

czonej z dowodu rzeczowego.

Do identyfikacji py³ku potrzebne

jest palinologowi kryminalistycznemu

coœ wiêcej ni¿ mikroskop. Konieczny

jest tak¿e dostêp do dobrego zbioru

referencyjnego py³ku nie tylko z roœlin

krajowych, lecz z ca³ego œwiata.

Wstêpn¹ identyfikacjê mo¿na prze-

prowadziæ z u¿yciem ilustracji, a naj-

lepiej zdjêæ w atlasach py³ku albo in-

nej literaturze. Ilustracje powinny jed-

nak s³u¿yæ tylko jako odnoœniki do

odpowiedniej czêœci zbioru zarodni-

ków/py³ku. ¯aden dostêpny zbiór re-

ferencyjny nie jest kompletny. Niektó-

re pañstwa (np. Argentyna, Chile,

Chiny, Nowa Zelandia, Filipiny, Taj-

wan, kraje europejskie) maj¹ w³asne

opublikowane atlasy py³ków i ksi¹¿ki,

które mo¿na wykorzystaæ do porów-

nañ. Informacje Ÿród³owe dostêpne

s¹ tak¿e w Internecie. Oczywiœcie

w konkretnych sprawach ekspert mu-

si zdobyæ odpowiedni materia³ po-

równawczy, czêsto te¿ zwraca siê

o pomoc do placówek naukowych,

stowarzyszeñ zielarskich albo rolni-

czych.

Trwa³oœæ

Py³ek jest wysoce odporny na

dzia³anie czynników chemicznych –

mimo ¿e wewnêtrzna œciana komór-

kowa otaczaj¹ca protoplazmê rozk³a-

da siê stosunkowo szybko, zazwy-

czaj po kilku miesi¹cach, a sama ko-

mórka mo¿e straciæ ¿ywotnoœæ jesz-

cze szybciej: wykazano, ¿e w py³ku

pszenicy obumiera w ci¹gu kilku mi-

nut, a w py³ku ¿yta ¿yje tylko przez

oko³o 15 minut. Ró¿nice w strukturze

molekularnej w obrêbie egzyny ziar-

na py³ku decyduj¹ o tym, który rodzaj

jest bardziej podatny na dany typ roz-

k³adu chemicznego. Chocia¿ egzyna

sk³ada siê g³ównie z celulozy, ró¿-

nych typów bia³ek i lipidów, w budo-

wie œciany ziarna py³ku obserwujemy

zazêbiaj¹ce siê spirale i pasma wy-

soce wytrzyma³ej substancji zwanej

sporopolenin¹. W rzadkich przypad-

kach py³ek mo¿e siê zachowaæ

w bardzo suchym stanie – protopla-

zma wewn¹trz ziarna py³ku przybiera

wówczas formê œcis³ej wyschniêtej

kulki.

Materia³ dowodowy w postaci

py³ku mo¿e pozostaæ na miejscu

zdarzenia przez wiele lat. Na przy-

k³ad w Nowej Zelandii co kilka lat

przenoszono z gospodarstwa do

gospodarstwa nielegaln¹ hydropo-

niczn¹ plantacjê konopi indyjskich,

aby unikn¹æ podejrzeñ z powodu

zwiêkszonego zu¿ycia energii elek-

trycznej. Tymczasem analiza py³ku

zabezpieczonego na linach i bel-

kach wykaza³a, ¿e w danych budyn-

kach przechowywano albo hodowa-

Rozmiary

Mimo ma³ych rozmiarów wiêk-

szoœæ ziaren py³ku przenoszonych

przez wiatr opada w niewielkiej odle-

g³oœci od roœliny. Wiêkszoœæ ziaren

mieœci siê w przedziale 20–60 µm

(niektóre jednak mog¹ mieæ wymiar

7 µm lub dochodz¹ do 200 µm), co

oznacza, ¿e mog¹ byæ przenoszone

na odzie¿y, we w³osach i pod pa-

znokciami oraz na innych obiektach,

przy czym s¹ niewidoczne. Czêsto

prosi siê palinologa kryminalistyczne-

go o ustalenie, gdzie przebywa³ dany

obiekt albo podejrzany, z jakimi

obiektami mieli kontakt lub czy dane

miejsce charakteryzuje siê wystêpo-

waniem okreœlonego py³ku. Nastêp-

nie próbuje siê ustaliæ, czy py³ek

z danej lokalizacji mo¿na wykryæ na

odzie¿y lub na innych przedmiotach

zwi¹zanych z podejrzanym. Czasem

zdarza siê, ¿e z danym przestêp-

stwem jest zwi¹zanych kilka lokaliza-

cji, na przyk³ad do morderstwa mog³o

dojœæ w jednym miejscu (miejsce

przestêpstwa), ale cia³o przeniesiono

gdzie indziej (miejsce znalezienia

zw³ok), narzêdzie zbrodni porzucono

w trzeciej lokalizacji, a odzie¿ czy in-

ne obiekty – jeszcze gdzie indziej.

Rozmiary py³ku, tak korzystne

z pewnych wzglêdów, nie s¹ cech¹

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07

PRZEK£ADY

no te roœliny, mimo ¿e up³ynê³o ju¿

5–6 lat od ich opuszczenia przez

przestêpców. W ka¿dym z pomiesz-

czeñ znajdowa³o siê kilka roœlin mê-

skich, które na etapie kwitnienia

rozprzestrzenia³y py³ek. Nie wykryto

py³ku konopi na zewn¹trz budyn-

ków. Analiza py³ku nie przyczyni³a

siê jednak do stwierdzenia, kiedy

ostatnio wykorzystywano budynki,

i nie by³a pomocna w identyfikacji

podejrzanych, ale potwierdzi³a inne

linie dochodzenia.

Kiedy indziej w Nowej Zelandii wy-

kryto dobrze zachowane zarodniki

paproci w próbkach gleby z boiska a¿

30 lat po tym, jak paprocie zosta³y

wyeliminowane z tego obszaru.

W zwi¹zku z morderstwem pope³-

nionym w Walii (Wielka Brytania)

stwierdzono, ¿e py³ek z drzewa orze-

cha w³oskiego przetrwa³ w glebie

prawie przez 80 lat, które up³ynê³y od

œciêcia drzewa. Py³ek ten, przeno-

szony na odzie¿y sprawców, umo¿li-

wi³ powi¹zanie ich z miejscem zda-

rzenia. By³o to szczególnie istotne ze

wzglêdu na fakt, ¿e drzewo to nie wy-

stêpuje ju¿ w tej czêœci kraju, a 80 lat

temu odnotowano wystêpowanie tyl-

ko jednego okazu. Dlatego py³ek

orzecha mo¿e dzisiaj s³u¿yæ jako wy-

soce specyficzny marker tego miej-

sca w Walii.

Tak d³ugie utrzymywanie siê tego

typu materia³u oznacza, ¿e palinolog

kryminalistyczny ma zazwyczaj do

czynienia ze zbiorem py³ku sk³adaj¹-

cym siê z jego opadu na przestrzeni

wielu lat. Na przyk³ad na butach,

w których chodzono po wilgotnym

gruncie, albo cia³ach osób walcz¹-

cych na suchym, pylistym pod³o¿u

osadza siê py³ek pochodz¹cy nie tyl-

ko z danego sezonu, lecz tak¿e

z wielu poprzednich. Oznacza to, ¿e

nie ma ca³kowitej zgodnoœci miêdzy

py³kiem unosz¹cym siê w powietrzu

o danej porze roku i materia³em

z pod³o¿a w czasie przestêpstwa.

Je¿eli obiekt albo cia³o znajd¹ siê

w stanie spoczynku, mo¿e siê na

nich osadzaæ py³ek z powietrza, ale

jest go niewiele w porównaniu z po-

chodz¹cym z bezpoœredniego kon-

taktu, szczególnie z gleb¹.

Je¿eli chodzi o zrozumienie przez

sêdziów wartoœci dowodowej py³ku

roœlin, niefortunny jest fakt, ¿e dane

przedstawiane przez palinologa kry-

minalistycznego bywaj¹ podwa¿ane

przez aeropalinologa, któremu brak

doœwiadczenia w dziedzinie krymina-

listyki i czêsto cierpi, widz¹c, jak nie-

wiele wnosi przedstawiany przez nie-

go materia³.

Zdarzaj¹ siê rzadkie przypadki,

w których ziarna py³ku s¹ przenoszo-

ne przez wiatr na odleg³oœæ setek,

a nawet tysiêcy kilometrów – wcho-

dz¹ wówczas w sk³ad „opadu py³ku”

w danym regionie. Na przyk³ad py³ek

roœliny o nazwie ambrozja pochodz¹-

cej ze wschodniej czêœci USA znale-

ziono na zachodzie Szkocji, zaœ oko-

³o 10% py³ku wystêpuj¹cego na wy-

spie Chatham pochodzi z Nowej Ze-

landii znajduj¹cej siê w odleg³oœci

700 km. O tym, jak d³ug¹ drogê prze-

mierzy ziarno py³ku, decyduj¹ nastê-

puj¹ce czynniki:

– wysokoœæ, na której uwalniany

jest py³ek,

– mechanizm uwalniania,

– si³a wiatru, obecnoœæ wznosz¹-

cych albo opadaj¹cych pr¹dów

powietrznych,

– masa, kszta³t i cechy aerodyna-

miczne ziarna,

– warunki atmosferyczne (tempe-

ratura i wilgotnoœæ),

– przeszkody wystêpuj¹ce w œro-

dowisku.

Te i inne czynniki decyduj¹ tak¿e

o „prêdkoœci opadania” ka¿dego ziar-

na py³ku. Prêdkoœæ ta mo¿e siê wa-

haæ od 2–3 cm/s dla maleñkich zia-

ren py³ku olszy do œrednio 80 cm/s

dla du¿ych ziaren py³ku jod³y i roœlin

z rodziny Asclepias (m.in. mlecz).

Roœliny, których py³ek jest przeno-

szony drog¹ wodn¹ (hydrogamicz-

ne), tak¿e produkuj¹ du¿¹ liczbê zia-

ren py³ku. S¹ one stosunkowo ma³e

i g³adkie, a tak¿e niezbyt dobrze siê

przechowuj¹, poniewa¿ ich egzyna

sk³ada siê z celulozy i brak w niej

trwa³ej sporopoleniny (np. u roœlin

miêso¿ernych – Utricularia). Podob-

nie jest u niektórych roœlin l¹dowych,

na przyk³ad situ (Juncus). Py³ek tego

typu nie jest bardzo u¿yteczny w kry-

minalistyce, ale je¿eli zostanie za-

bezpieczony i zidentyfikowany, mo¿e

mieæ znaczenie dla ustalenia charak-

teru œrodowiska mokrade³. W zwi¹z-

ku z tym, ¿e te typy py³ku zazwyczaj

utleniaj¹ siê w czasie stosowania me-

tod u¿ywanych do wykrywania wiêk-

Skala wystêpowania

i rozprzestrzenienie

Py³ek jest przenoszony przez

wiatr, wodê albo zwierzêta. Roœliny

wiatropylne czêsto wytwarzaj¹

ogromne iloœci py³ku. Na przyk³ad

jedna sosna rodzaju mêskiego wy-

twarza od 100 000 do 1,5 miliona

ziaren, a kwiat konopi 4–6 milionów

ziaren. Bardzo wiele py³ku wytwa-

rzaj¹ œwierki – oszacowano, ¿e

w po³udniowej i œrodkowej Szwecji

co roku powstaje 68 000 ton me-

trycznych py³ku. Py³ek wiatropylne-

go œwierka odgrywa istotn¹ rolê

w kryminalistyce, poniewa¿ jest ae-

rodynamiczny, ma stosunkowo pro-

st¹ morfologiê, jest cienkoœcienny,

trwa³y i po zakoñczeniu sezonu py-

lenia mo¿na go znaleŸæ na wszyst-

kich powierzchniach w œrodowisku.

Oko³o 95% wszystkich ziaren py³ku

opada w promieniu 2 kilometrów od

roœliny wiatropylnej, a w wielu przy-

padkach – w promieniu 100 m. Jed-

nak nale¿y postêpowaæ z du¿¹

ostro¿noœci¹ przy stosowaniu mode-

li opadania paleoekologicznego na

wszelkich miejscach zdarzenia, po-

niewa¿ stwierdzono eksperymental-

nie, ¿e 80% py³ku sosny mo¿e opa-

daæ w bezpoœrednim s¹siedztwie ro-

œliny, a 4% w promieniu 50 m. Trze-

ba tak¿e wzi¹æ pod uwagê rezydual-

noœæ, redepozycjê, lokalne zaburze-

nia itp. Czynniki te maj¹ o wiele

wiêksze znaczenie ni¿ prêdkoœæ

opadania.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07

PRZEK£ADY

szoœci py³ków, wa¿ne jest, aby pali-

nolog sam zabezpiecza³ próbki na

miejscu zdarzenia. Pozwala to zopty-

malizowaæ procedury ekstrakcji i za-

dbaæ o zabezpieczenie wszystkich

istotnych typów py³ku.

Roœliny zoogamiczne, których py-

³ek jest przenoszony przez zwierzêta,

na przyk³ad: pszczo³y, mrówki, ¿uki,

ptaki, motyle, muchy, ma³e torbacze,

ma³py, æmy, komary, gryzonie czy

osy, wytwarzaj¹ stosunkowo niewiele

py³ku. Ich ziarna s¹ zazwyczaj du¿e,

lepkie i znacznie urzeŸbione, maj¹

grube œciany i odznaczaj¹ siê du¿¹

trwa³oœci¹. Stanowi¹ cenny materia³

badañ kryminalistycznych, poniewa¿

wykrywa siê je bardzo blisko macie-

rzystej roœliny i rzadko s¹ kontami-

nantem w próbkach.

Ostatnie dwie kategorie py³ku po-

chodz¹ z roœlin autogamicznych

i kleistogamicznych. Roœliny autoga-

miczne maj¹ otwarty system samo-

zapylania, w którym pylniki i s³upek

rozwijaj¹ siê jednoczeœnie, a roœlina

wykorzystuje ró¿ne czynniki, miêdzy

innymi wiatr albo zwierzêta, ¿eby

przenieœæ py³ek z pylnika na znamiê

prêcika. Przy tym efektywnym typie

zapylania roœlina nie musi wytwa-

rzaæ wielu ziaren py³ku, rzadko s¹

wiêc spotykane w próbkach krymi-

nalistycznych. Je¿eli jednak stwier-

dza siê ich wystêpowanie, wskazuje

to na bezpoœrednie s¹siedztwo ma-

cierzystej roœliny (np. pomidora).

Roœliny kleistogamiczne maj¹

jeszcze efektywniejsz¹ strategiê

rozmna¿ania siê. Ich system samo-

zapylania polega na tym, ¿e py³ek

pozostaje wewn¹trz zamkniêtego

kwiatu. St¹d wytwarzana jest ograni-

czona liczba ziaren py³ku i nie ma

potrzeby, aby ziarna by³y urzeŸbio-

ne. Takie ziarna mog¹ mieæ istotne

znaczenie, poniewa¿ wytwarza je

wiele traw zbo¿owych. Roœliny te

mog¹ tak czy inaczej gubiæ ziarna

py³ku, na przyk³ad kiedy ktoœ siê

o nie otrze. W zwi¹zku ze spraw¹

morderstwa, które mia³o miejsce

w Anglii, wykazano, ¿e py³ek pszeni-

cy zosta³ przeniesiony na zw³okach

o ponad 100 m od roœliny mimo do-

datkowej przeszkody, jak¹ stanowi³

¿ywop³ot.

próbkê kontroln¹, pomijaj¹c wszelkie

istotne parametry, jak np. g³êbokoœæ

pobierania materia³u. Nale¿y pos³ugi-

waæ siê czystymi narzêdziami

i umieszczaæ materia³ w wyja³owio-

nych, szczelnie zamykanych pojem-

nikach, z zachowaniem odpowied-

nich zasad bezpieczeñstwa, np.

przed pobieraniem próbki z ka¿dej

nastêpnej lokalizacji nale¿y zmieniæ

rêkawiczki.

Je¿eli próbki s¹ pobierane przez

techników, palinolog powinien do-

k³adnie zapoznaæ siê z ich strategi¹

zabezpieczania dowodów. Przed

kontaminacj¹ chroni siê materia³,

umieszczaj¹c go w dobrze oznaczo-

nych, sterylnych, szczelnie zamyka-

nych torebkach foliowych albo za-

krêcanych plastikowych pojemni-

kach. Próbek nie nale¿y przechowy-

waæ w tekstylnych ani papierowych

torebkach, które mog¹ ju¿ zawieraæ

py³ek z otoczenia. Roœliny musz¹

byæ pakowane w nowe papierowe

koperty lub torebki, a nastêpnie

w razie potrzeby suszone w specjal-

nych piecach, aby w wilgotnym œro-

dowisku nie rozwinê³y siê grzyby

i nie dosz³o do procesów gnilnych.

Nale¿y przestrzegaæ szczegó³owej

rejestracji obiegu dowodów i wszel-

kich dzia³añ na nich (np. otwierania

opakowañ) na wypadek podejrzenia

kontaminacji. Trzeba mieæ œwiado-

moœæ, ¿e nawet je¿eli na odzie¿y nie

ma widocznych plam, prawie za-

wsze znajduj¹ siê na niej ziarna py³-

ku. Na przyk³ad na ubraniach osób

przybywaj¹cych z innego kraju na

pewno mo¿na znaleŸæ py³ek z tam-

tejszych roœlin. Ma to istotne zna-

czenie w zwalczaniu terroryzmu

oraz przestêpczoœci wœród osób po-

daj¹cych siê za uchodŸców. W przy-

padkach zabójstw przestêpcy czêsto

usi³uj¹ zatrzeæ œlady, pal¹c dowody.

Warto pamiêtaæ, ¿e na resztkach

odzie¿y mo¿e utrzymywaæ siê py³ek

u¿yteczny do identyfikacji. Œlady

py³ku mog¹ te¿ w istotny sposób

przyczyniæ siê do identyfikacji zama-

chowców-samobójców.

Pobieranie próbek

Szczegó³owy opis metod pobiera-

nia i przechowywania próbek porów-

nawczych i dowodowych podano

w wielu publikacjach. Rodzaj próbek

porównawczych i ich zabezpieczanie

w du¿ym stopniu zale¿y od okolicz-

noœci sprawy. Czêsto technika za-

bezpieczania u¿yta na jednym miej-

scu zdarzenia okazuje siê bezu¿y-

teczna przy innej sprawie. Je¿eli tylko

to mo¿liwe, najlepiej, aby materia³ za-

bezpiecza³ osobiœcie doœwiadczony

palinolog. Funkcjonariusze organów

œcigania powinni mieæ œwiadomoœæ

tego, jak u¿yteczna mo¿e byæ botani-

ka kryminalistyczna, a w szczególno-

œci palinologia. W idealnych warun-

kach powinno siê wezwaæ palinologa

na miejsce zdarzenia jak najwcze-

œniej. Chodzi o pobranie próbek po-

równawczych na wypadek póŸniej-

szego zabezpieczenia materia³u do-

wodowego. W niektórych krajach

próbki porównawcze s¹ pobierane

przez techników kryminalistyki, ale

najkorzystniej jest, je¿eli za porów-

nawczy materia³ palinologiczny, prób-

ki roœlin, oglêdziny miejsca zdarzenia

i póŸniejsze przechowywanie mate-

ria³y odpowiada doœwiadczony pali-

nolog. W ten sposób zapobiega siê

wielu problemom, mo¿na powstrzy-

maæ dzia³anie bakterii w próbkach

i unikn¹æ kontaminacji. Dzia³ania pa-

linologa powinny byæ zharmonizowa-

ne ze strategi¹ œledcz¹. Kluczowe

znaczenie dla póŸniejszej interpreta-

cji dowodów ma dok³adne udoku-

mentowanie oglêdzin i procesu za-

bezpieczania próbek.

Zdarza siê, ¿e próbki porównaw-

cze pobierane przez nieprzeszkolony

personel s¹ ca³kowicie rozbie¿ne

z charakterem materia³u dowodowe-

go. Niekiedy technik zabezpiecza „ja-

kikolwiek” materia³ z pod³o¿a jako

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07

PRZEK£ADY

Nale¿y zdawaæ sobie sprawê z te-

go, dlaczego istnieje potrzeba pobie-

rania próbek kontrolnych. Próbki kon-

trolne pobierane w nieprzemyœlany

sposób czêsto nie daj¹ odpowiedzi

na pytania, które mog¹ paœæ w s¹-

dzie, na przyk³ad jakiej wielkoœci jest

obszar, dla którego próbki s¹ repre-

zentatywne. Materia³ kontrolny nale-

¿y pobieraæ tak, aby odzwierciedla³

potencjalny obszar Ÿród³owy. Je¿eli

pobierze siê go zbyt blisko jednej ro-

œliny, jej py³ek bêdzie wystêpowa³

w zbyt du¿ej przewadze, co obni¿a

wartoœæ próbek. Na przyk³ad py³ek

mniszka lekarskiego czêsto wystêpu-

je w du¿ej iloœci w jednej próbce,

a w innych jest prawie nieobecny. Te-

go rodzaju problemy mo¿na zreduko-

waæ, pobieraj¹c niewielkie iloœci ma-

teria³u z powierzchni gleby w wielu

miejscach na interesuj¹cym obsza-

rze i ³¹cz¹c je w jedn¹ próbkê. Inna

technika to pobieranie próbki z po-

wierzchni pod³o¿a (gruboœci 1,0 mm)

z obszaru oko³o 900 cm 2 (30 cm x 30

cm). Próbki takie s¹ pobierane z wy-

branych kluczowych obszarów, do

czego konieczna jest wspó³praca

z prowadz¹cymi œledztwo w celu

ustalenia znanych okolicznoœci spra-

wy. Ka¿da z próbek jest poddawana

homogenizacji i dzielona na porcje.

Ta technika powinna daæ reprezenta-

tywny profil wystêpowania py³ku na

danym obszarze, pe³niejszy ni¿ przy

pobieraniu ma³ych próbek z

ria³ dowodowy mieœci siê w tym zró¿-

nicowaniu. Podsumowuj¹c, zawsze

lepiej jest pobraæ za du¿o ni¿ za ma-

³o próbek kontrolnych. Nie zawsze

wszystkie zostan¹ zbadane, ale do-

brze wiedzieæ, ¿e w razie potrzeby

nie zabraknie materia³u.

W wiêkszoœci krajów ekspert pali-

nolog nie jest wzywany do ka¿dego

powa¿nego przestêpstwa. Dlatego

personel prowadz¹cy oglêdziny musi

zadbaæ o zabezpieczanie próbek

miejscowej roœlinnoœci, w szczegól-

noœci szyszek, kwiatów, nasion, owo-

ców i liœci, w razie mo¿liwoœci na ³o-

dygach, aby palinolog móg³ ustaliæ,

które roœliny dominuj¹ na miejscu

zdarzenia, i oceniæ ich znaczenie.

Przy pobieraniu próbek nale¿y wyko-

naæ wiele fotografii, nie tylko z miej-

sca zdarzenia, lecz tak¿e z lokalizacji

zabezpieczania poszczególnych pró-

bek kontrolnych, a tak¿e miejsco-

wych skupisk roœlin. Jest to wa¿ne,

poniewa¿ identyfikacja roœlin prze-

prowadzana przez policjê albo miej-

scowych ogrodników rzadko bywa

trafna, a b³êdy mog¹ podwa¿yæ wia-

rygodnoœæ badañ palinologicznych

w s¹dzie. Próbki roœlin zbierane na

miejscu zdarzenia nie powinny byæ

pakowane w plastikowe torebki, po-

niewa¿ wilgoæ mo¿e sprzyjaæ proce-

som gnilnym. W niedawnej sprawie

morderstwa trzy p³atki magnolii

umieszczone na zw³okach zamordo-

wanej kobiety przes³ano w plastiko-

wej torebce i dotar³y jako br¹zowa

masa. Na szczêœcie i tak uda³o siê zi-

dentyfikowaæ py³ek magnolii. Czêsto

mo¿na obejrzeæ na zdjêciach wystê-

puj¹ce na miejscu zdarzenia roœliny,

poniewa¿ prawie zawsze wykonuje

siê tam dok³adn¹ dokumentacjê foto-

graficzn¹. Je¿eli jednak nie za¿¹da-

my wczeœniej dok³adnych zdjêæ

wszystkich roœlin oraz panoramiczne-

go widoku geografii terenu, otrzyma-

my tylko czêœciowy obraz.

Jakie rodzaje materia³u nale¿y po-

bieraæ do badañ palinologicznych?

OdpowiedŸ brzmi – prawie ka¿dy ma-

teria³, bo niemal wszêdzie mo¿na

znaleŸæ py³ek. Jest kilka wyj¹tków, na

przyk³ad wysoce przetworzone niele-

galne narkotyki, ale nawet one mog¹

zawieraæ py³ek z miejsc, gdzie odby-

wa³o siê mieszanie i porcjowanie.

Czasem nie spodziewamy siê, ¿e ja-

kiœ materia³ mo¿e zawieraæ py³ek,

tymczasem stwierdza siê jego wystê-

powanie, na przyk³ad na lakierowa-

nym drewnie, fa³szowanych bankno-

tach, prezerwatywach, malowid³ach,

w krowich odchodach (na jezdni i na

pojeŸdzie, którego kierowca zbieg³

z miejsca wypadku), dzikim ptactwie

zapiekanym w cieœcie, smarze do

broni palnej, p³ucach ludzkich i zwie-

rzêcych, lekach – prawdziwych i fa³-

szowanych, ¿o³¹dkach, wypchanych

zwierzêtach, fa³szowanych zabytko-

wych meblach, py³owych œladach

obuwia.

Nale¿y zawsze zabezpieczyæ wie-

le próbek dowodowych. Mapowanie

typów py³ku zabezpieczonych na

odzie¿y dostarcza dodatkowych

wskazówek i dowodów. Na przyk³ad,

osoba id¹ca przez ³an zbo¿a albo

kukurydzy, ocieraj¹c siê o kwiaty,

mo¿e mieæ du¿o wiêcej py³ku w oko-

licy ramion ni¿ na nogach. Ktoœ, kto

chowa³ siê pod drzewem, mo¿e mieæ

najwiêcej py³ku na nakryciu g³owy

i na ramionach. Opieraj¹c siê o jak¹œ

powierzchniê, zbierzemy py³ek tylko

po jednej stronie spódnicy albo kurt-

ki, klêcz¹c na ziemi wciskamy py³ek

w œrodkow¹ powierzchniê spodni,

id¹c przez p³o¿¹ce siê zio³a i krzewy,

zbierzemy py³ek na nogach, czasem

wrêcz tylko po jednej stronie, na

mankietach spodni i butach. Zabez-

pieczenie próbek py³ku z pojazdów

w sprawach kryminalistycznych mo-

¿e dostarczyæ dowodów na temat

wiêcej ni¿ jednego miejsca zdarze-

nia. W Nowej Zelandii odnotowano

przypadek, w którym dziêki bada-

niom py³ku stwierdzono, ¿e pojazd

by³ na miejscu przestêpstwa, o któ-

rym policja nie wiedzia³a, a tak¿e

okreœlono miejsce, gdzie zwykle go

parkowano. Niedawno w Wielkiej

Brytanii stwierdzono, ¿e materia³

wielu

miejsc.

Trudno mówiæ o obowi¹zuj¹cej

liczbie próbek kontrolnych czy porów-

nawczych, w³aœciwej dla wszystkich

miejsc zdarzenia. Ka¿dorazowo eks-

pert powinien rozwa¿yæ sytuacjê

i spróbowaæ przewidzieæ, jakie pyta-

nia mog¹ zadaæ sêdzia i obroñca,

oraz z których punktów na miejscu

zdarzenia nale¿y pobraæ materia³,

aby na przyk³ad wykazaæ albo wyklu-

czyæ obecnoœæ podejrzanego. Istotne

jest to, ¿eby próbki porównawcze

umo¿liwi³y zorientowanie siê w zró¿-

nicowaniu opadu py³ku na danym ob-

szarze oraz sprawdzenie, czy mate-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: