szyk.pdf

S ZYK PROSTY A SZYK PRZESTAWNY

1. S ZYK PROSTY (zwyczajny, gramatyczny):

III

VII

podmiot

przydawka

lub

apozycja

okolicznik

(czasu, miejsca,

przyczyny)

dopełnienie

bliższe

dopełnienie

dalsze

bezokolicznik

lub

supinum

orzeczenie

Amicus

meus

quod ius

iurandum patri

dedit

verum

mihi

dicere

non potest

a) (I) Aristoteles, (II) vir summo ingenio, scientia, copia, (III) cum motus esset Isocratis rhetoris

gloria, (IV) adulescentes (VI) docere et (IV) prudentiam (V) cum eloquentia (VI) iungere

(VII) coepit. (wg V. M AX 1.7)

b) Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. (I) is (III) M. Messala et M.

Pisone consulibus (III) regni cupiditate inductus (IV) coniurationem nobilitatis (VII) fecit et

(V) civitati (VII) persuasit, (IV) ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent. (C AES . Gal .

1.2.1)

1) Dariusz rozpoczął wojnę ze Scytami 

2) Dariusz postanowił rozpocząć wojnę ze Scytami 

3) Król perski Dariusz postanowił rozpocząć wojnę ze Scytami 

4) Kiedy król perski Dariusz przerzucił wojsko z Azji do Europy, postanowił rozpocząć wojnę ze

Scytami 

5) Dariusz zaciągnął flotę 

6) Dariusz zaciągnął flotę składającą się z pięciuset okrętów ( quingentarum navium ) 

7) Król perski Dariusz zaciągnął flotę składającą się z pięciuset okrętów 

8) Kiedy król perski Dariusz powrócił z Europy do Azji, zaciągnął flotę składającą się z pięciuset

okrętów 

9) Kiedy król perski Dariusz powrócił z Europy do Azji, zachęcany ( hortatus ) przez przyjaciół, by

podporządkować sobie Grecję, zaciągnął flotę składającą się z pięciuset okrętów 

10) Spartanie wysłali Pauzaniasza na Cypr i do Hellespontu. 

11) Spartanie wysłali Pauzaniasza, wspaniałego wodza, wraz ze wspólną flotą na Cypr i do Hellespontu.



12) Spartanie wysłali Pauzaniasza, wspaniałego wodza, który wsławił się podczas bitwy pod Platejami,

wraz ze wspólną flotą na Cypr i do Hellespontu. 

13) Spartanie wysłali Pauzaniasza, wspaniałego wodza, który wsławił się podczas bitwy pod Platejami,

wraz ze wspólną flotą na Cypr i do Hellespontu, by z tych terenów wyparł garnizony ( praesidia )

barbarzyńców 

14) Nepos podaje, że Spartanie wysłali Pauzaniasza, wspaniałego wodza, który wsławił się podczas

bitwy pod Platejami, wraz ze wspólną flotą na Cypr i do Hellespontu, by z tych terenów wyparł

garnizony ( praesidia ) barbarzyńców 

bellum inferre + dat – rozpocząć z kimś wojnę

exercitum traicere – przerzucić wojsko

classem comparare – zaciągnąć flotę

in suam potestatem redigere – podporządkować sobie.

memoriae tradere + ACI – przekazywać, podawać

 Zdania czasowe, warunkowe, celowe, dopełnieniowe, przyzwalające i porównawcze najczęściej

stoją przed orzeczeniem zdania głównego:

a. czasowe : In aegroto, dum anima est , spes esse dicitur .

b. warunkowe : Amicitia nisi inter bonos esse non potest .

c. celowe : Dionysius, ne tonsori collum committeret , tondere filias suas docuit .

d. dopełnieniowe : Senectutem, ut adipiscantur , omnes optant , eandem accusant adepti.

e. przyzwalające : Nihil est homini prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat , adfert certe

senectus.

f. porównawcze : Pausanias, ut virtutibus eluxit , sic vitiis est obrutus .

 Zdania względne, skutkowe i pytajne zawisłe najczęściej stoją po orzeczeniu zdania głównego:

a. względne : Semper potentior lex est , quae vetat , quam quae permittit .

b. skutkowe : Nemo habet tam certam in beneficiis manum, ut non saepe fallatur.

c. pytajne zawisłe : Quaerere a nobis soletis, quae vita deorum sit .

 Jeśli zdanie nadrzędne i podrzędne mają wspólny podmiot lub wspólne dopełnienie, to wyraz

ten stoi na początku okresu przed spójnikiem zdania podrzędnego, a więc zdanie „Kiedy za

swego konsulatu Cyceron dowiedział się, że Katylina zawiązuje spisek, natychmiast zwołał

senat” przybierze postać: Cicero consul, cum Catilinam coniurationem facere cognovisset,

statim senatum convocavit.

15) Psy w biegu piją wodę w Nilu, by nie porwały ich krokodyle. 

16) Taka jest siła uczciwości, że cenimy ją nawet u wroga. 

17) Choć korsarze są wrogami wszystkich, jednak jakichś przyjaciół sobie zjednują ( instituere sibi ). 

18) Wielu uczyniło morze bezpiecznym, choć żaden z nich nie złapał ani jednego korsarza. 

19) Kiedy Epaminondas, pokonawszy Spartan pod Mantineą, zobaczył, że umiera ( exanimari ) z powodu

poważnej rany, zapytał, czy ocalała tarcza.  epaminondas,cum Lacedaemonios apud Mantineam

vicisset simulque ipse gravi vulnere exanimare se videret, quaesivit salvusne esset clipeus.

 Rzeczowniki rex , imperator , urbs , oppidum , terra , flumen, mons , provincia – choć stanowią apozycję –

kładzie się zwykle przed imieniem własnym: Cicero consul , Archias poeta , ale rex Dareus ; provincia

Gallia , urbs Roma , mons Capitolinus , ale: Dareus, rex Persarum ; Gallia, provincia Romana ; Roma, urbs

pulcherrima .

 Zaimki wskazujące kładzie się przed rzeczownikiem, dzierżawcze po rzeczowniku: iste homo , illud

carmen , ale vita mea , pater noster , patientia nostra . Jeśli do jednego rzeczownika ma odnosić zarówno

zaimek wskazujący, jak dzierżawczy, oba stoją przed rzeczownikiem: ista tua intolerabilis potentia ,

ista tua fuga nefaria , hic vester hostis , haec tua iustitia .

 Zaimki nieokreślone ( quispiam , quivis , quilibet etc.) kładzie się przed rzeczownikiem, a tylko

quidam po rzeczowniku albo między przymiotnikiem a rzeczownikiem: quilibet gladiator , ale

gladiator quidam , Epicrates quidam ; novus quidam terror ; ale: furor enim quidam ( enim i autem zawsze na

drugim miejscu w zdaniu).

S ZYK PRZESTAWNY

 Wyraz, na którym spoczywa nacisk, stoi na pierwszym lub ostatnim miejscu, np.

o Cito arescit lacrima praesertim in alienis malis.

o Crassum semel ait in omni vita risisse Lucilius.

 W szyku przestawnym apozycja lub przydawka stoją dla podkreślenia przed rzeczownikiem:

bona dea Cerera ; cf. audietur a populo Romano vir primarius, eques Romanus, L. Flavius . (C IC . Verr .

2.1.14)

 Przymiotnik oraz zaimek mogą być oddzielone od rzeczownika: rerum nomina novarum ; hic

munitissimus habendi sentatus locus ; cf. Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus (C IC . Catil . 1.1).

 Syntagma przyimek+rzeczownik są rozdzielone przez przydawkę dopełniaczową lub

przysłówki: inter hostium tela ; cf. aspera et dura non est ad bene beateque vivendum via .

 Zaimki wskazujący+dzierżawczy mogą stać po rzeczowniku: quam diu etiam furor iste tuus nos eludet

(C IC . Catil . 1.1)

PRZETŁUMACZ:

1. Antigonus został zabity podczas bitwy, gdy walczył przeciwko Lizymachowi. (cum hist.)

2. Pitagoras przybył do Italii za panowania Tarkwiniusza Pysznego. (abl. abs.)

3. Rzymianie uważali, że nigdy nie będą bezpieczni, dopóki żyje Hannibal (abl. abs.)

4. Lekarze sądzą, że znaleźli właściwą kurację, kiedy tylko odkryją przyczynę choroby. (abl. abs.)

5. Wybitny wódz Scypion, dzięki temu, że obrócił w perzynę dwa miasta (abl. abs.), położył ( delere )

kres nie tylko teraźniejszym wojnom, ale i przyszłym.

O okrucieństwie Dariusza

Kiedy Dariusz, król perski, postanowił przerzucić wojsko do Europy, by wydać Scytom wojnę,

pewien wysoko urodzony Pers, mający czterech synów, poprosił go, aby pozostawił mu w domu

jednego z synów. Na to król odpowiedział: „Ponieważ poprosiłeś mnie, bym zostawił ci jednego z

synów, zostawię w domu wszystkich”. Powiedziawszy to, rozkazał ( imperare ) zabić jego synów. W ten

sposób wszyscy synowie w zostali domu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: