Destrukcyjne schematy osobiste
Psychoterapia XX w. toczyła się nurtem w którym nie było specjalnie dużo miejsca dla uzależnienia. Oczywiście, sposobów poszukiwania i rozpoznawania tych korzeni zaburzeń czy kłopotów ze zdrowiem psychicznym sięgających gdzieś głębiej jest bardzo dużo. Istnieje wiele koncepcji i teorii. Współcześnie, przedstawiciele nawet różnych szkół i podejść próbują szukać jednego języka wokół tego, co dotyczy schematów osobistych.
Jest to temat, który należy do najważniejszych w szeroko rozumianej psychoterapii. Bardzo często przyjmuje się założenie, że u ludzi, którzy cierpią i mają jakieś problemy emocjonalne, wśród przyczyn tego stanu rzeczy szczególną role odgrywają doświadczenia z dzieciństwa. W procesie terapii uzależnienia mało się tym zajmuje, ponieważ zwraca się w niej uwagę przede wszystkim na to, co zostało w człowieku ukształtowane przez długotrwałe i intensywne picie alkoholu. Jeżeli uprawia się psychoterapię uzależnienia w sposób profesjonalny, to człowiek coraz częściej dostrzega, że nawet w pracy z samym uzależnieniem trzeba brać pod uwagę różnorodny „bagaż” życiowy, z którym ludzie przychodzą do terapii i na którym zbudował się ten „gmach” uzależnienia. Poza tym, nawet gdy ktoś przestaje pić, bywa dalej nieszczęśliwy, co powoduje konieczność zajęcia się całą jego osobą.
Posługiwanie się pojęciem „schemat” w psychologii i psychologii klinicznej zrobiło bardzo dużą karierę i kategoria ta, z jednej strony, coś bardzo trafnie nazywa, a z drugiej strony, umożliwia poszukiwanie wspólnego języka.
1. Schemat jako względnie trwała i kształtowana przez minione doświadczenia osobista forma organizacji psychicznej łączącej różnorodne, ale specyficzne dla danego schematu, treści i zjawiska psychologiczne
2. Schemat jako utrwalony zbiór informacji, sądów i przekonań jednostki dotyczących określonego tematu.
3. Szersza znaczenie schematu obejmuje nie tylko schematy poznawcze, ale i emocjonalne.
Schemat jest czymś osobistą formą organizacji psychicznej, która łączy różnorodne treści i zjawiska psychologiczne specyficzne dla danego schematu. Procesy psychiczne człowieka nie dokonują się w sposób przypadkowy, lecz sterują nimi jakieś formy organizacji, które można określić, jako schematy.
Schematy opisuje się najczęściej w kategoriach poznawczych (schematy poznawcze). Są one najbardziej wyraziste i najłatwiej je opisać. Są one zbiorem różnego rodzaju sądów, przekonań i wyobrażeń, a czasem fantazji, dotyczących ważnych spraw. Zbiór ten „żyje swoim własnym życiem”.
W psychologii klinicznej pojęcie schematu jest używane często w szerszym znaczeniu. Jest to określony zbiór sądów i przekonań na jakiś temat. Jeżeli jest on ważny, to z reguły jest zakorzeniony w jakichś emocjach człowieka i tendencjach do zachowania. W związku z tym wpływ schematu na funkcjonowanie człowieka jest o wiele potężniejszy.
1. Uwaga psychoterapeutów koncentruje się na tych schematach osobistych, które stanowią główne źródła zaburzeń i problemów
2. Zmiana patologicznych schematów pacjenta jest ważnym celem działań terapeutycznych
3. U pacjentów nie występują tylko schematy patologiczne
4. Pożądane jest dostrzeganie i wzmacnianie tych schematów, które klientowi pomagają
5. Schematy nie są jedynym obszarem pracy terapeutycznej
6. Terapeuta interesuje się całą osobą
Chociaż terapeuta skupia się selektywnie na schematach zaburzeń, warto jest pamiętać, że schematy mogą spełniać nie tylko funkcję negatywną, ale również pozytywną. Te utrwalone schematy, w zależności od ich treści i funkcji, jakie pełnia, mogą służyć i zdrowiu i chorobie, dobremu albo złemu życiu. Każdy człowiek posiada pewne utrwalone schematy negatywne (destrukcyjne), jak i pozytywne (konstruktywne). Konstruktywne pomagają mu w życiu, a destrukcyjne mu to życie utrudniają. Problem polega na tym, że u niektórych ludzi tych schematów destrukcyjnych jest więcej i są silniejsze, a pozytywne są słabsze. Sam schemat nie jest zjawiskiem patologicznym. Człowiek może mieć różne schematy i wpływ na nie.
1. Zawartość schematów
2. Funkcje pełnione przez schematy w życiu codziennym i zaburzeniach
3. Okoliczności, w jakich schematy powstały
4. Czynniki aktywizujące schematy
5. Możliwości i kierunki zmiany schematów osobistych
By pomagać pacjentów w zmianie schematów, potrzebne jest zrozumienie funkcji, jakie one pełnia i okoliczności, w jakich powstały. Schematy mogą być aktywne lub pasywne. Jeżeli jest to utrwalona forma organizacji, to może ona w takich sytuacjach przebywać w stanie „uśpionym”. Wtedy jest on gdzieś w psychice człowieka, ale nie odgrywa aktywnej roli. Dopiero wtedy, kiedy coś się zdarzy, może się ten schemat zaktywizować i „wyjść z uśpienia”. Dlatego ważne jest poznanie, co aktywizuje schemat i co go uruchamia.
1. Najważniejsze z punktu widzenia klinicznego schematy dotyczą:
a. własnej osoby,
b. innych ludzi,
c. świata i życia,
d. przyszłości
2. Schematy obejmują:
a. myśli i wyobrażenia,
b. stany emocjonalne,
c. sposób doświadczania,
d. kierunki postępowania,
e. oczekiwania,
f. nastawienia wobec życia
Ponieważ schematy obejmują myśli i wyobrażenia, nad nimi można bezpośrednio pracować. Ale często myślenie i wyobrażanie jest wierzchołkiem góry lodowej. czasami za określonym zbiorem sądów, np. na temat, jaki jestem, można zobaczyć ogniska uczuć, gotowość do zachowania w określony sposób i nastawienie wobec życia. Ale te inne rzeczy, kryjące się za myślami i wyobrażeniami są najczęściej ukryte. Dopiero później „wypływają” na wierzch.
Aktywność umysłowa
Doświadczanie
Aktywność zewnętrzna
Aktywność percepcyjna
Schemat w dość sztywny sposób łączy jakiś rodzaj myśli i ocen z jakimiś stanami emocjonalnymi i np. z jakąś gotowością do zachowania się w określony sposób. A czasami, bardzo sztywny schemat, np. „mówiący”: ja jestem beznadziejny, a świat wokół mnie-wrogi, może wpływać na aktywność percepcyjną i powodować, że człowiek będzie widział tylko te rzeczy, które będą pasowały do schematu. Które schemat potwierdzają. Ale nie będzie widział, że czasem świat się do niego uśmiecha. Jeżeli w tym schemacie świat jest groźny i zagrażający, a człowiek w tym świecie jest „skulony”, to także to wpływa na to, co człowiek widzi i słyszy. w tym sensie schemat zawęża sposób doświadczania, myślenia i zachowania, a także czasem sposób widzenia świata. Chociaż człowiek dysponuje potencjalnie ogromną możliwością różnych sposobów myślenia, wyobrażana sobie, przeżywania, zachowania itd., to schemat to zawęża i powoduje, że z tych wielu różnych możliwości myślenie, przezywania i zachowania w życiu człowieka dominuje schemat. I tylko niektóre, określone elementy tych różnych zbiorów będą do dyspozycji. Dokonuje się selektywny i negatywny wybór możliwości.
1. Zdrowe schematy
a. są elastyczne i plastyczne, realistyczne, pozytywne i korzystne dla
osoby
b. zrównoważone i złożone
c. pozwalają na zmian zachowań
2. Zaburzające schematy
a. sztywne i nierealistyczne:
b. negatywne uproszczone
c. kategoryczne
d. hamują zmianę zachowania
e. są przyczyna cierpienia i trudności w życiu
Treść zdrowych schematów odpowiada temu, co faktycznie jest, a destrukcyjne - nierealistyczne. Ich treść jest czasami rażąco niezgodna z rzeczywistością. Treść zdrowych schematów jest pozytywna i korzystna dla osoby. Przyjazna. A destrukcyjne są negatywne, tworzą zagrożenia i obciążenia. Zdrowe schematy są zrównoważone, czyli brak w nich skrajności i uproszczeń. A schematy destrukcyjne są uproszczone i kategoryczne („ jest tak, jak jest i nie może być inaczej”). Zdrowe schematy, choć tworzą pewną strukturę, pozwalają na zmianę zachowania. Człowiek jest bardziej zdolny, np. do tego, żeby w pewnych okolicznościach zachowywać się inaczej, niż „mówi” schemat. Jest większa możliwość wyboru. Przy schematach destrukcyjnych
zmiana zachowania jest ograniczona. Skoro w schemacie stoi: „skoro myślę o świecie tak, a tak, to muszę się tak zachowywać”. To są zasadnicze różnice. Schematy zaburzające są głównymi przyczynami cierpienia i trudności życiowych. Dlatego są przedmiotem zainteresowania psychoterapeutów.
1. Szczególna rola doświadczeń z wczesnego dzieciństwa
2. Uwewnętrznienie treści i przebiegu „relacji z ważnymi osobami
3. Zapamiętywanie i powtarzanie znaczących emocjonalnie opinii na swój temat i o życiu
4. Osobiste interpretacje przyczyn, konsekwencji, ważnych doświadczeń i wydarzeń osobistych
5. Samoutrwalanie się schematów
Ze względu na to, że dziecko jest „plastyczne”, a jego zachowanie determinowane przez okoliczności, a w tym okresie budowane są zręby ludzkiej psychiki i osobowości, to najczęściej doświadczenia z wczesnego dzieciństwa tworzą fundamenty pod destrukcyjne schematy. Jeżeli w życiu ludzi nawet jakieś bardzo ważne doświadczenia w późniejszych okresach kształtują jakieś ważne schematy, to i tak nawiązują one w jakiś sposób do schematów z wczesnego dzieciństwa.
Bardzo często źródłem schematów jest uwewnętrznienie treści i przebiegu relacji z ważnymi osobami, najczęściej z rodzicami i innymi członkami rodziny. Geneza niektórych schematów wywodzi się czasem wprost z automatycznego powtarzania tego, co się na swój temat usłyszało od innych, albo, co człowiek sobie wyobraził, że inni o nim myślą. U DDA czasem schematy destrukcyjne są „kopią” sądów, jakie usłyszeli na swój temat. Czasem tez dzieci dochodzą do takich wniosków na podstawie analizy zdarzeń (osobistych interpretacji zdarzeń). Moc destrukcyjnych schematów w dużym stopniu jest związana ze zdarzeniami, które zapoczątkowały ten schemat, ale też z tymi, które go utrwaliły. Na fundamentach z wczesnego dzieciństwa został zbudowany cały gmach.
Destrukcyjne schematy nie muszą wywodzić się z dramatycznych przeżyć. To duże uproszczenie. Równie ważną role mogą odgrywać inne, na pozór niedramatyczne wydarzenia, które są związane z niedostrzeganiem potrzeb dziecka, jego indywidualności, „niedopasowaniem psychologicznym” rodzica do dziecka. W tej samej rodzinie dzieci mogą się wychowywać w kompletnie różnych okolicznościach. Destrukcyjne schematy „rodzą się” w okolicznościach, które nie sprzyjają harmonijnemu rozwojowi.
...
paczka_dropsow