Rozdział 9: od myślenia do działania
1. teoria modelu oczekiwania – wartości ® zgodnie z nią wybieramy takie działania, które
w naszej ocenie najbardziej się nam opłaca.
Opłacalność jest pochodną wartości, jaką ma dla nas cel działania , oraz prawdopodobieństwa jego osiągnięcia
Relacja między prawdopodobieństwem osiągnięcia celu a wartościami ma charakter multiplikatywny, stąd sformułowanie :
model oczekiwań x wartości
2. Racjonalne podejmowanie decyzji: model oczekiwania – wartości
A. MODEL CELOWEGO ZACHOWANIA - TOLMAN
F Tolman był jednym z pierwszych, którzy zajmowali się modelem oczekiwania-wartości
F Przykładał dużą wagę do celowego charakteru ludzkich zachowań ( celowe zachowanie według niego cechuje też szczury)
F Podkreślał znaczenie czynników poznawczych w uczeniu się. Uważał, że zwierzęta nie uczą się po prostu mechanicznych połączeń między bodźcem a reakcją, lecz budują mapę poznawczą
F Uznawał znaczenie motywacji oraz wartości w działaniu.
F U podstaw sformułowanej przez niego teorii oczekiwania-wartości leżały cele oraz oczekiwania mające subiektywną wartość – to właśnie one zdaniem Tolmana nadają zachowaniom charakter celowy
F Krytyka:
- krytykowano go za zostawienie ludzi czy zwierząt „zagubionych w
myślach” ponieważ nad popędy przedkładał czynniki poznawcze takie jak oczekiwania
F Wartościowości – pozytywne i negatywne wartości związane z celem w modelu
poziomu aspiracji
F Badania nad poziomem aspiracji dotyczą sposobów ustanawiania przez człowieka celów i norm wytyczających jego przyszłe zachowanie, włączając w to ocenę trudności zadania oraz własnych możliwości zrealizowania go
F Relacje między poziomem aspiracji (celem) a rzeczywistymi osiągnięciami decydują :
®o poczuciu sukcesu - które wzrasta wraz z osiągnięciem wyższego poziomu aspiracji czyli osiągnięciu celów trudniejszych („patrz jaki jestem dobry”)
®porażki - które jest tym dotkliwsze, im niższy był poziom aspiracji, czyli przy celach łatwych, których nie udało się osiągnąć („ nawet tego nie potrafiłem zrobić”
F Na koncepcje Rottera wpłynęły koncepcje TOLMANA i HULLA oraz teoria społ. uczenia się
F Zdaniem Rottera potencjał zachowania (czyli prawdopodobieństwo wystąpienia określonego zachowania w danej sytuacji) jest funkcją oczekiwanej nagrody oraz wartości przypisywanej celowi. (potencjał zachowania = oczekiwania X wartości)
F Wartości oraz oczekiwania mają charakter subiektywny
F konsekwencji, jakie dany człowiek wiąże ze swoim zachowaniem
F Dwie sytuacje podobne są do siebie, jeżeli ich przewidywane następstwa są oceniane jako równie prawdopodobne i wartościowe – można zakładać, że 1-stka zachowuje się podobnie w podobnych sytuacjach, przy czym podobieństwo to definiuje się w kategoriach subiektywnie oczekiwanych rezultatów.
F Oczekiwania konkretne – związek między zachowaniem a jego konsekwencjami w danej sytuacji
Uogólnione oczekiwania – człowiek w wyniku swoich doświadczeń życiowych nabiera pewnych ogólnych przeświadczeń na temat siebie i otaczającej go rzeczywistości
D. INNE TEORIE ZAWIERAJĄCE MODEL OCZEKIWANIA-WARTOŚCI
F Oddziałały one głównie na badania nad sferą motywacji, a także na praktyczne rozwiązania w dziedzinie organizacji i przemysłu
F Choć panuje ogólna zgoda co do tego, że oczekiwania i wartości zależą od uprzednich doświadczeń, to poszczególne koncepcje różnią się pod względem wagi przykładanej do konkretnych procesów związanych z ich powsaniem
F Wszystkie modele oczekiwania-wartości nie były usytuowane w pełnym, wzorcowym kontekście zachowania celowego
3. Stałość i zmienność zachowań: w stronę teorii celów
F Chodzi o uchwycenie istoty kontrowersji między podejściem poznawczym, podkreślającym zmienność zachowań z sytuacji na sytuację, a teorią cech osobowości, kładąc nacisk na stabilność zachowania w różnych sytuacjach
F Badania prowadzone przez Pervina, w którym os. badane przez wiele dni rejestrowały swoje zachowania, wykazały, że zachowanie człowieka bywa zarówno stałe, jak i zmienne, przejawiając zarówno pewne cechy powtarzalne, jak i takie, które wynikają z konkretnych potrzeb i okoliczności – Pervin nazwał to zjawiskiem stałości i zmienności zachowań
F Obserwacja codziennych zachowań prowadzi ponadto do wniosku, że działania większości ludzi mają charakter uporządkowany i zmierzający do jakiegoś celu
Osobowość człowieka jest wypadkową współoddziaływania stałości i różnorodności; jednostka zachowuje spójność i realizuje wyznaczone przez siebie cele, ale jednocześnie musi reagować na wymogi konkretnych sytuacji
F Zachowanie człowieka wynika zarówno z potrzeby ciągłości i spójności, jak i z konieczności elastycznego dostosowywania się do sytuacji:
a) Uporządkowany charakter ludzkich zachowań wskazuje, że są one ukierunkowane na cel – przy czym niezbędne jest rozróżnienie między celami (czyli pożądanymi punktami końcowymi) a planami (czyli drogami dochodzenia do celu)
b) Cele mają określone właściwości poznawcze, afektywne, oraz behawioralne
- poznawczym składnikiem celu jest mentalna reprezentacja lub wyobrażenie, ALE nie wynika z tego, że wszystkie cele są świadome; wiąże się z tym także wprowadzenie rozróżnienia między powodami (wskazują, jak ludzie sami objaśniają swoje zachowanie świadomie lub nieświadomie błędnie uzasadniając swoje postępowanie) przyczynami (są to rzeczywiste determinanty);
- afektywny składnik celów stanowi o ich sile motywacyjnej; człowiek tak dobiera cele, że szuka przyjemności i unika bólu
- plany behawioralne – zawierają one poznawcze reprezentacje działań niezbędnych do osiągnięcia celu oraz ocenę własnej zdolności podjęcia tych działań
c) Cele danej osoby są zorganizowane w hierarchiczną strukturę, która umożliwia płynne i dynamiczne funkcjonowanie :
- cele tworzą pewną hierarchie gdzie jedne cele stoją wyżej od drugich, jednak niekiedy ich struktura może ulegać zmianie i cel nadrzędny zostaje podporządkowany celowi, który wcześniej miał mniejszą wagę
- poszczególne cele składające się na system mogą być zintegrowane lub skonfliktowane. O konflikcie mówimy, gdy realizacja jednego celu przeszkadza w realizacji drugiego celu
d) Dynamiczne funkcjonowanie systemu celów polega na powtarzaniu
sekwencji aktywizacja – utrzymanie – zakończenie
- rolę pobudzającą może pełnić bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny, jak głód, myśli
- kiedy pojawia się cel, mechanizmy poznawcze analizują możliwość jego osiągnięcia
- wytrwałe zmierzanie do celu możliwe jest dzięki utrzymywaniu w centrum uwagi jego mentalnej reprezentacji, dzięki osiąganiu celów cząstkowych oraz wzmocnieniom emocjonalnym takim jak duma albo wstyd
- dużą rolę spełniają emocje związane ze sprostaniem Ja idealnemu i powinnościowemu w rozumieniu Higginsa
- zasada multideterminacji – wiele celów w tym samym czasie
- ekwipotencjalność – istnienie wielu potencjalnych zachowań służących realizacji tego samego celu
- ekwifinalność – wiele różnych celów można osiągnąć za pomocą tego samego zachowania
e) Rozwój prowadzi do coraz większej złożoności poznawczych,
emocjonalnych i behawioralnych aspektów systemu celów
- siła motywacyjna celów wynika z ich uwarunkowania afektywnego
- związek emocji z jakąś osobą albo rzeczą może opierać się na bezpośrednim doświadczeniu, jak przy warunkowaniu klasycznym, albo na obserwacji innych, jak przy warunkowaniu zastępczym
- związki emocji z ludźmi i rzeczami są szczególnie intensywne w pierwszych latach życia. W tym okresie bierze początek wiele naszych najsilniejszych preferencji i awersji
- zarazem jednak skojarzenia emocjonalne ulegają zmianom w procesie rozwoju, dlatego pojawiają się nowe cele, a niektóre ze starych zostają odrzucone.
- Allportowska koncepcja autonomii funkcjonalnej. Allport twierdził, że działalność służąca zaspokojeniu popędu lub potrzeby może stać się przyjemna i być celem samym w sobie. Czynność może stać się funkcjonalnie autonomiczna, niezależna od swoich korzeni
- Rozwojowi ulegają poznawcze właściwości człowieka. Dzięki temu organizacja celów oraz plany ich realizacji stają się coraz bardziej złożone
- Rozwój oznacza również coraz większe umiejętności behawioralne, ułatwiające osiąganie celów
f) Zaburzenia psychiczne można ujmować w kategoriach nieobecności
celów, ich konfliktu (np. między pragnieniem a lękiem) albo trudności z
ich osiąganiem. Terapia polega na reorganizacji systemu celów albo
sposobów ich osiągania
- u progu wczesnej dorosłości i po przejściu na emeryturę zdarza się brak celów
- częściej jednak ludzie cierpią z powodu konfliktu celów(np. potrzeba bliskości i lęk przed zranieniem własnej dumy)
- w przypadkach jak tego powyżej terapia polega na zintegrowaniu sprzecznych celów, czyli znalezienie sposobu pogodzenia ich ze sobą
- terapia może też dotyczyć reorganizacji całego systemu ; chodzi o ustanowienie nowych związków między celami oraz zapewnienie większej integracji systemu
4. Cel, samoregulacja i działanie : programy badawcze
A. MODEL CELÓW I STANDARDÓW ORAZ SAMOREGULACJI BANDURY
Bandura procesy afektywne i motywacyjne spostrzegał przez pryzmat podejścia poznawczego: „umiejętność motywowania siebie i celowego działania jest zakorzeniona w aktywności poznawczej. Przyszłe wydarzenia nie mogą być przyczyną bieżącego działania. Jednak dzięki reprezentacjom poznawczym przyszłe wydarzenia zamieniają się w czynniki motywujące i regulujące bieżące zachowania”
Standardy wewnętrzne- reprezentują cele, które zamierzamy osiągnąć, oraz naturę wzmocnień oczekiwanych od siebie i od innych. U źródeł działania leży cel albo standard, ocena wysiłku niezbędnego do sprostania standardowi oraz przewidywane konsekwencje powodzenia i niepowodzenia
Samowzmocnienia – wew. siły samoregulujące, to dzięki nim potrafimy wytrwale dążyć do celu
Według Bandury siła motywacji nie wynika z samych celów, ale z faktu, że ludzie mają skłonność do ciągłego oceniania własnych zachowań. Wynika z tego, że cele wyznaczają standardy dla pozytywnego lub negatywnego oceniania siebie w zależności od postępów czynionych na drodze do ich osiągnięcia
Bandura wykazał, że ludzie niewyznaczający sobie celów mniej pracują i gorzej wypadają niż ci, którzy wyznaczają sobie cele łatwe. Ci ostatni z kolei wypadają gorzej niż ci, którzy określają sobie bardziej ambitne cele
Po osiągnięciu jakiegoś celu stawiamy sobie wyżej poprzeczkę.
Wyznaczając sobie cel, układamy najlepszy plan osiągnięcia go oraz oceniamy ilość niezbędnej do tego pracy. Zmierzając do celu polegamy na informacjach zwrotnych dotyczących naszych postępów
Osoby wykazujące najsilniejszą motywację miały jasno wyznaczony cel oraz otrzymywały informacje zwrotne dotyczące jakości swoich działań
Ważną rolę w procesach samoregulacji odgrywa poczucie własnej skuteczności. Cele stanowią znaczącą siłę motywującą, oddziałującą wspólnie z ocenami własnych poczynań oraz poczuciem własnej skuteczności
Poczucie własnej skuteczności ma wieloraki wpływ na motywację:
- kształtuje poziom zaangażowania w wyznaczony sobie cel i wybór jego stopnia trudności (im b. czujemy się skuteczni tym trudniejszych zadań się podejmujemy)
- poczucie własnej skuteczności wpływa na emocjonalne reakcje na zadanie oraz skuteczność naszych wysiłków (ludzie z wysokim poczuciem wiary w możliwość wykonania zadania przeżywają w jego obliczu mniej stresów
- wpływa na ustanawianie kolejnych standardów. Według Bandury określanie nowych, wyższych standardów jest konieczne do zwieńczenia procesu samoregulacji
cele konkretne, realistyczne, ambitne, krótkoterminowe są b. mobilizujące niż im przeciwne
najbardziej mobilizują nas seria bliskich w czasie pośrednich celów, które prowadzą do celu nadrzędnego . takie rozbicie celu nadrzędnego na kilka innych łatwiejszych celów sprawia że łatwiej go osiągnąć
według Bandury ludzie często kierują się z góry podjętym nastawieniem lub mają niepełne informacje. Jeżeli więc błędnie ocenią prawdopodobieństwo wystąpienia określonych skutków swoich zachowań, to z powodu błędów poznawczych oraz ograniczonych zdolności przetwarzania informacji. Jeżeli ktoś chce przy tym poprawić swoją zdolność przewidywania, musi umieć oddzielać wyobrażenia dotyczące skutków swoich poczynań od wiary we własną skuteczność
ocena wyników działania zmienia się w zależności od tego, czy są one spostrzegane jako skutki własnych umiejętności czy też nie.
Człowieka motywują nie tyle same cele ile oczekiwana korzystna samoocena (nie chodzi o to by złapać króliczka, ale by go gonić)
...
paczka_dropsow