Księga o narodzeniu Zbawiciela, i o Maryi, i o położnej(1).pdf

Księga o narodzeniu Zbawiciela, i o Maryi, i o położnej

(przekład ks. Kazimierz Obrycki, ks. Marek Starowieyski,

opracowanie ks. Marek Starowieyski)

Źródło: Apokryfy Nowego Testamentu, pod redakcją ks. Marka Starowieyskiego. Tom I:

Wydawnictwo WAM 2003

W 1927 zasłużony dla badań nad apokryfami uczony angielski M. R.

James wydał nieznaną dotąd, odkrytą przez siebie Ewangelię dzieciństwa w

dwóch wersjach od siebie niezależnych, to jest nie wywodzących się od siebie,

w rękopisach Arundel 404 i Hereford (Biblioteka kapitulna O. 3. IX),

podkreślając pierwszeństwo pierwszej. Obydwie wersje są jednak na tyle sobie

bliskie, że można przy ich pomocy uzupełniać braki w tekstach. Utwór powstał

prawdopodobnie w czasach karolińskich.

Składa się on z czterech części:

1. Łacińskiej parafrazy ProtEwJk;

2. Utworu bliskiego PsMt;

3. Rozdziałów stanowiących kompilację tekstów ewangelicznych;

4. Utworu niezależnego od innych apokryficznych Ewangelii dzieciństwa

(rozdziały 59-76, 81-85, 89-93). Jej treścią jest: podróż do Betlejem (rozdziały

59-66, 1-8), epizod z akuszerką (rozdziały 67-76, 9-18), epizod z pasterzami

(rozdziały 81-85,19-23) i epizod z Magami (rozdziały 87-93, 24-29). Autor

tekstu nie zna ProtEwJk.

Wydawca tekstu, James, uznał nasz tekst za niektóre z brakujących

rozdziałów EwPt (por. s. 616n w cz. 2), ze względu także na wyraźnie dokecki -

jak sądził - charakter utworu. M. J. Lagrange (por. Bibliografia) i L. Vaganay 443

poddali tę tezę krytyce podkreślając, że doketyzm nie jest tak wyraźny, jak

uważał James i wykluczyli możliwość przynależności tych fragmentów do EwPt;

przeczą temu nie tylko różnice językowe, ale inny charakter: EwPt ma

charakter medytacyjny, ten utwór - raczej bajeczny.

J. Gijsel zwrócił uwagę na związek naszego utworu z tekstem Seduliusza

Szkota uznanego za fragment 51 EwHbr (s. 110); co więcej, odkrył inny

rękopis zawierający ten sam fragment, również przypisany EwHbr.

Charakteryzując nasz utwór Gijsel podkreśla barwność opisów szczegółów,

liczne parafrazy tekstów biblijnych, mowę in recto, oraz obecność elementów

gnostycko-dokeckich. Podobne elementy spotykamy we fragmentach, które Ph.

Vielhauer uznał za pochodzące z Ewangelii Nazarejczyków 444 ; teoria ta

pozostaje jednak hipotezą i jak dotąd nie jesteśmy w stanie ustalić, skąd

pochodzą podane tu fragmenty.

443 Evangile de Pierre, Paris 19302, 192-196.

444 W: Schneemelcher 1, 128-138; w naszym zbiorze s. 99n.

Nasz anonimowy utwór został włączony do równie anonimowej Ewangelii

dzieciństwa w czasach karolińskich, sam utwór jest jednak starszy.

Prawdopodobnie jego dotyczy wzmianka w Dekrecie Ps. Gelazjańskim (V/VI

w): "Księga o narodzeniu Zbawiciela, i o Maryi, i o położnej " 445 i nie jest

bynajmniej wykluczone, że pochodzi on z pierwszych wieków, być może z

kręgów judeochrześcijańskich. Jest w nim bardzo silnie podkreślona rola św.

Józefa, rys rzadki w apokryfach, natomiast autor niewiele miejsca poświęcił

Maryi. Tekst, jak już zauważył James, zawiera elementy dokeckie (scena

narodzenia Pana Jezusa). Niemniej jednak teologia, pochodzenie, miejsce

pośród apokryfów, czas powstania - wszystko to pozostaje do gruntownego

przebadania, by móc sformułować jakieś pewniejsze opinie. Utwór ten można

zrekonstruować na podstawie obydwu wspomnianych rękopisów łacińskich

Arundel i Hereford oraz apokryfów irladzkich: Liber Flavus Fergusiorum i

Leabhor Breac.

Dawny przekład poprawiono na podstawie wydania przygotowanego

przez J. D. Kaestli, który użyczył mi tekstu jeszcze przed ukazaniem się go w

CCAp, za co mu składam podziękowanie. W nawiasach numery tego wydania;

dla uproszczenia cytowania i dla jasności dodaliśmy osobną numerację dla

utworu.

DEKRET CESARZA.

1[59] 446 . W tym czasie wyszedł dekret od cesarza Augusta 447 , aby każdy

udał się natychmiast do swojej ojczyzny dla dokonania spisu wszystkiego, co

posiada zarówno on sam, jak i jego żona, jego dzieci, słudzy i służebnice, a

także ziemi, bydła, należnych pieniędzy i swoich sprzętów domowych, a to w

tym celu, aby każdy powrócił do miejsca, w którym się narodził, i w nim

zapłacił podatki 448 . 2[60]. Skoro więc został wygłoszony ten nakaz w całej Judei

za czasów namiestnika Syrii, Kwirynusa, Józef rzemieślnik, który dawniej

nazywał się Moab, musiał udać się do Betlejem ze swoimi synami i z

poślubioną sobie Maryją, którą przyjął ze świątyni Pańskiej 449 , ponieważ i Józef,

Maryja pochodzili z plemienia Judy i z ojczyzny Dawida.

WIZJA DWÓCH NARODÓW.

3[61] 450 . Gdy więc tak wędrowali drogą, rzekła Maryja do Józefa: "Widzę

przed sobą dwa ludy: jeden z nich płacze, drugi się raduje" 451 . Rzekł do niej

Józef: "Siedź na zwierzęciu jucznym i nie mów słów zbytecznych". Wtedy

ukazał się przed nimi piękny chłopiec odziany w jaśniejącą szatę i rzekł do

Józefa: "Dlaczego powiedziałeś, że te słowa o dwóch narodach, które

usłyszałeś, są zbyteczne?" [Maryja] bowiem ujrzała naród żydowski płaczący,

ponieważ odszedł on od Boga; zobaczyła również lud rozradowanych pogan,

445 ANT 57.

446 Por. PsMt 13, 1.

447 Por. Łk 2, 1.

448 Wymienione tu obiekty odpowiadają dokładnie sposobowi pobierania podatków w Egipcie

(Lagrange 547).

449 Por. ProtEwJk 9, 2n. i inne miejsca.

450 Por. ProtEwJk 17, 2.

451 Por. ProtEwJk 17, 2; PsMt 13, 1.

którzy przyszli do Boga swego, a to Bóg obiecał ojcom naszym Abrahamowi,

Izaakowi i Jakubowi. Nadszedł bowiem czas, aby z nasienia Abrahama zostało

udzielone błogosławieństwo dla wszystkich narodów". I to powiedziawszy

został zabrany sprzed ich oczu.

JÓZEF W BETLEJEM.

4[62]. Józef podążył do miasta, Maryję zaś pozostawił z synem swoim

Symeonem 452 , ponieważ była brzemienna i poruszała się z trudem. Gdy przybył

do Betlejem, swojej ojczyzny, stanął pośrodku miasta i rzekł: "Nie ma nic

słuszniejszego jak miłość rodzinnego miasta. Ono bowiem jest wytchnieniem

dla każdego człowieka, wśród swego szczepu niech każdy szuka odpoczynku.

Ja zaś, o Betlejem, dobry domu króla Dawida i proroka Bożego, oglądam cię po

długim czasie [nieobecności]". 5[63]. A obchodząc miasto zobaczył stajnię,

stojącą na osobności i rzekł: "Muszę tam zajść, ponieważ wydaje mi się, iż jest

to schronisko dla podróżnych. Nie ma tu bowiem dla mnie ani gospody, ani

zajazdu, gdzie byśmy mogli odpocząć" 453 . I oglądając ją dokładnie, powiedział:

"Mierne to wprawdzie schronienie, lecz odpowiednie dla ubogich, a położone z

daleka od gwaru ludzi tak, że nie będą oni szkodzili rodzącej niewieście. Przeto

w tym miejscu powinienem spocząć wraz z wszystkimi moimi".

PRZYBYCIE MARYI.

6[64]. Powiedziawszy to wyszedł na zewnątrz i spojrzał na drogę. A oto

zbliżali się już Maryja i Symeon. Skoro doszli do niego, Józef zapytał:

"Symeonie, synu, dlaczego tak późno przybyłeś?" A on odpowiedział: "Gdyby

mnie nie było, panie ojcze, Maryja [tym bardziej] opóźniałaby się, bo jest

brzemienna i często w drodze zatrzymywała się i odpoczywała. Stale bowiem

podczas podróży obawiałem się, by nie nastąpił poród. I dziękuję

Najwyższemu, że dał jej cierpliwość, albowiem, jak mi się wydaje i jak wynika

z jej słów, bliskie już jest jej rozwiązanie". Powiedziawszy to zatrzymał zwierzę

juczne, a Maryja zsiadła zeń. 7[65]. Wtedy Józef rzekł do Maryi: "Córeczko,

wiele przeze mnie wycierpiałaś. Wejdź przeto i odpocznij. Ty zaś, Symeonie,

przynieś wodę i obmyj jej stopy. Daj jej pożywienie i wszystko, czego jej

potrzeba. Czyń wszystko podług jej woli". Symeon więc spełniając polecenie

ojca, wprowadził ją do jaskini, która w momencie wejścia Maryi napełniła się

światłem, jakby to była szósta godzina dnia 454 . 8[66]. Maryja jednak wcale nie

odpoczywała, lecz nieustannie w duchu składała Bogu dzięki. Wtedy Symeon

zapytał swego ojca: "Ojcze, jak sądzisz, co może trapić tę dzieweczkę, że stale

ze sobą rozmawia?" Odpowiedział mu Józef: "Nie może z tobą rozmawiać, bo

jest zmęczona podróżą. Dlatego ze sobą rozmawia dzięki składając [Bogu]". A

podchodząc rzekł do niej: "Podnieś się, o pani, córko, połóż się na posłaniu i

odpocznij". 9[67]. A to powiedziawszy wyszedł 455 na zewnątrz. Po chwili

przybiegł doń Symeon i rzekł: "Pospiesz się, panie ojcze, szybko biegnij, gdyż

Maryja pyta o ciebie i bardzo pragnie, byś przyszedł. Wydaje mi się, że bliskie

jest jej rozwiązanie. Powiedział mu Józef: "Ja nie odstąpię jej, ty zaś szybko -

452 Postać występująca w niektórych rkps ProtEwJk i EwPsMt. O synach Józefa por. ProtEwJk

8, 4, objaśn.

453 Przeciwnie do Łk 2, 7. Podkreślono tu ubóstwo Józefa, w przeciwieństwie do ProtEwJk,

gdzie nieustannie podkreślane jest bogactwo i zamożność Joachima (np. 1, 1).

454 Por. PsMt 13, 2, nota.

455 Niektóre rękopisy „wyszła”.

jak na młodzieńca przystało - biegnij do miasta i poszukaj położnej, która

zechciałaby przyjść do dzieweczki, bardzo bowiem potrzebna jest dla rodzącej

[pomoc] położnej". Symeon odpowiedział: "Ja w tym mieście jestem nieznany,

jakże mogę znaleźć położną? Lecz posłuchaj mnie, panie ojcze, jestem pewny,

że Pan troszczy się o nią i On sam da jej położną i piastunkę, a także wszystko

to, czego ona będzie potrzebowała".

POŁOŻNA ZAHEL.

10[68] 456 . A gdy to jeszcze mówił, oto podeszła do nich dziewczynka z

krzesłem używanym zazwyczaj przez położne, aby dopomóc rodzącym, i

zatrzymała się. Na ten widok ogarnęło ich zdumienie. A Józef rzekł do niej:

"Córeczko, dokąd idziesz z tym krzesłem?" Dzieweczka tak odpowiedziała:

"Przysyła mnie tu moja mistrzyni, ponieważ jakiś młodzieniec z wielkim

pośpiechem przybył do niej i powiedział «Idź szybko, by przyjąć nowy poród,

dzieweczka bowiem po raz pierwszy rodzi». Słysząc to moja mistrzyni wysłała

mnie przed sobą, a ona sama również podąża za mną". Józef spojrzawszy

zobaczył idącą ku nim kobietę, wyszedł więc jej naprzeciw i pozdrowili się

wzajemnie. Położna powiedziała doń: "Człowiecze, dokąd idziesz?" On zaś

odpowiedział: "Szukam hebrajskiej położnej" Zapytała go niewiasta: "Czy ty

jesteś Izraelitą?" A Józef odpowiedział: "Jestem Izraelitą". I mówi do niego

niewiasta: "Kim jest ta dziewczynka, która rodzi w tej jaskini?" Odpowiedział

Józef: "To jest Maryja, którą poślubiłem, a która wychowywała się w świątyni

Pańskiej 457 . Rzekła mu położna: "Czy nie jest to twoja żona?" A Józef:

"Poślubiłem ją, lecz poczęła z Ducha Świętego". Położna rzekła do niego: "Czy

prawdą jest to, co mówisz?" Rzekł jej Józef: "Pójdź i zobacz". 11[69]. I weszli

do jaskini. Józef rzekł do niej: "Pójdź i nawiedź Maryję". Lecz kiedy ona chciała

wejść do wnętrza jaskini, przelękła się, gdyż jaśniała tam światłość wielka 458 ,

która świeciła tak w dzień, jak i w nocy, jak długo pozostawała tam Maryja.

Józef odpowiedział do Maryi: "Oto przyprowadziłem ci położną Zahel, która stoi

tu przed jaskinią, ponieważ nie śmie, ani nie może wejść tu ze względu na

przedziwną jasność". Słysząc to Maryja uśmiechnęła się. Wtedy Józef rzekł do

niej: "Nie śmiej się, lecz bądź rozsądna. Ona bowiem tu przyszła dowiedzieć

się, czy przypadkiem nie potrzebujesz pomocy lekarskiej". I kazał położnej

podejść i stanąć przed Maryją. A kiedy po [kilku] godzinach Maryja pozwoliła

położnej zbadać się, ta głośno zawołała: "Panie Boże wielki, zmiłuj się, bo tego

jeszcze nikt nigdy nie słyszał, ani nie widział, ani też nawet nie przypuszczał,

by piersi dziewicy były pełne mleka, a narodzony syn świadczył o tym, że ta

dziewica jest jego matką. Krew w najmniejszym nawet stopniu nie skalała

noworodka, a rodząca nie cierpiała bólu 459 . Jako dziewica poczęła, jako

dziewica porodziła i po zrodzeniu dziewicą pozostała" 460 .

456 Rozdziały 68-75 por. ProtEwJk 19, 1-2; w naszym utworze mamy bardzo rozwinięty

motyw pierwszej położnej, wspomnianej tylko w ProtEwJk.

457 Por. ProtEwJk 7-8, 1, par.

458 Por. PsMt 13I, 2.

459 Por. 12[71].

460 Formuła dogmatyczna: Virgo concepit, virgo peperit et postea quam peperit virgo

perdurat. Por. PsMt 13, 4 objaśn.

OPOWIADANIE POŁOŻNEJ O NARODZINACH JEZUSA.

12[70]. Kiedy położna długo nie wychodziła z jaskini, wszedł [do niej]

Józef. Wybiegła mu na spotkanie położna i oboje wyszli na zewnątrz, gdzie

spotkali stojącego Symeona. Ten zapytał położną: "Pani, jak się miewa

dzieweczka? Czy jest jakaś nadzieja, że ona wyżyje?" Odpowiedziała mu

położna: "Co ty mówisz człowiecze? Siądź, a opowiem ci coś przedziwnego". I

wzniósłszy oczy ku niebu głośno zawołała: "Ojcze wszechmogący, dlaczego

mogłam oglądać tak wielki cud, który wprawił mnie w zdumienie? Co

uczyniłam, że stałam się godną, by ujrzeć Twoje święte tajemnice? Czemuś

raczył tak pokierować, że w tej godzinie służebnica twoja tu przybyła, Panie, i

zobaczyła dziwy twojej dobroci? Co mam uczynić? W jaki sposób mogę

wypowiedzieć to, co widziałam?" Powiedział jej Symeon: "Proszę cię, abyś

opowiedziała mi to, co widziałaś". Na to położna odrzekła mu: "Nie będę

ukrywać przed tobą niczego z tych licznych wspaniałości. Przeto uważnie

słuchaj słów moich i zachowaj je w swoim sercu 461 . 13[71]. Kiedy weszłam, by

zbadać dzieweczkę, znalazłam ją stojącą z obliczem skierowanym ku górze,

wpatrzoną w niebo i rozmawiającą ze sobą: zapewne modliła się i wielbiła

Najwyższego. Podszedłszy do niej, powiedziałam: «Córko, powiedz mi, czy nie

odczuwasz jakiegoś bólu? Czy nic cię nie boli?». Ona zaś, jakby nic nie

słyszała, patrzyła w niebo nieporuszona niczym skała. 14[72] 462 . W tejże

godzinie wszystko z bojaźnią pogrążyło się w wielkiej ciszy. Ustały wiatry

zatraciwszy swoje powiewy, znieruchomiały liście na drzewach, ucichło

szemranie rzek, które zatrzymały się w swoim biegu, uspokoiło się burzliwe

morze, zamilkło wszystko, co jest zrodzone z wody, nie ozwał się żaden głos

ludzki - nastało wielkie milczenie. I samo niebo 463 od tej chwili wstrzymało swój

szybki bieg. Czas ledwie mijał, a wszystko w wielkiej bojaźni milczało, trwając

w zachwycie. My czekaliśmy nadejścia wysokości [Bożej], kresu wieków 464 .

15[73]. Kiedy zbliżył się czas, objawiła się moc Boża. Dzieweczka stojąc była

wpatrzona w niebo i stała się jakby śnieżno biała. Już bowiem zbliżał się czas

[nadejścia] dóbr. Gdy zaś pojawiła się Światłość, złożyła pokłon temu, którego

ujrzała, że Go wydała. Samo zaś Dzieciątko wielce zajaśniało wokół niczym

słońce, gdyż oto właśnie pojawił się pokój łagodzący wszystko 465 . W chwili Jego

narodzin słychać było głosy niewidzialnych istot razem wołających: «Amen» 466 .

Światłość, która się narodziła, pomnażała się i blaskiem swoim przyćmiła blask

słońca. Ta zaś jaskinia napełniła się oślepiającym światłem i najsłodszym

zapachem. Światłość 467 owa pojawiła się tak, jak spada z nieba na ziemię

rosa 468 , woń zaś przewyższała wszystkie zapachy olejków. 16[74]. Ja zaś

stałam tym wielce olśniona i zdumiona i ogarnęła mnie wielka bojaźń.

Spoglądałam bowiem na tak wielką jasność zrodzonego światła. Owa zaś

światłość powoli koncentrując się stopniowo upodabniała się do dzieciątka, aż

w końcu stała się dzieciątkiem takim, jakim zwykle rodzą się dzieci. Zdobyłam

461 Por. Łk 2, 51.

462 Por. ProtEwJk 18, 2-3 ale jako opowiadanie Józefa i to w pierwszej osobie. Ponadto opis

jest nieco inny.

463 Populus, wyraźny błąd, zmieniono na polus.

464 Por. Hereford s. 238.

465 Hereford: „przeto z Nim przyszedł na ziemię prawdziwy pokój”.

466 Por. Ap 5, 14.

467 Lagrange tłumaczy „dziecko” opierając się na dwuznaczności gr. słowa fos.

468 Por. Ps 71, 6.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: