Centralny zarzad systemu obozowego OGPU-NKWD-MWD.pdf

Centralny zarząd systemu obozowego

OGPU-NKWD-MWD ZSRR

w latach 1930-1960

i jego naczelnicy

Wprowadzenie

Dla centralnego zarządzaniami poprawczymi obozami pracy w kwietniu

1930 r. w Zjednoczonym Państwowym Zarządzie Politycznym (Obiediniennoje

gosudarstwiennoje politiczeskoje uprawlenije - OGPU), utworzony został

Zarząd Obozów (Uprawlenije łagieriej), w październiku tegoż roku

przekształcony w Główny Zarząd Obozów (Gławnoje uprawlenije łagieriej -

GUŁag). 20 kwietnia 1933 r GUŁag OGPU został przemianowany na Główny

Zarząd Obozów i Osiedli Pracy (Gławnoje uprawlenije łagieriej i trudowych

posielenij) OGPU.

W związku z utworzeniem w lipcu 1934 r. ogólnozwiązkowego

Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR) 21 sierpnia 1934 r. zarząd

obozów i osiedli pracy zyskał miano Głównego Zarządu Obozów i Osiedli Pracy

Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR. 27 października 1934 r.,

po przejęciu przez NKWD miejsc odosobnienia podległych dotąd resortowi

sprawiedliwości, nazwę centralnego zarządu zmieniono na Główny Zarząd

Poprawczych Obozów Pracy, Osiedli Roboczych i Miejsc Uwięzienia (Gławnoje

uprawlenije łagieriej, trudowych posielenij i miest zakluczenija) NKWD. 29

września 1938 r. dla centralnego organu zarządzającego systemem obozowo-

zesłańczym ustalono nową nazwę: Główny Zarząd Poprawczych Obozów Pracy

i Osiedli Pracy (Gławnoje uprawlenije isprawitielno-trudowych łagieriej i

trudowych posielenij) NKWD. 13 czerwca 1939 r. nastąpiła kolejna zmiana i

odtąd nazwa tego ogniwa NKWD brzmiała: Główny Zarząd Poprawczych

Obozów i Kolonii Pracy (Gławnoje uprawlenije isprawitielno-trudowych łagieriej i

kołonij). Po przemianowaniu w 1946 r. NKWD na Ministerstwo Spraw

Wewnętrznych (MWD) odpowiedniej zmianie uległa także nazwa centralnego

organu zarządzającego obozami i koloniami.

2 kwietnia 1953 Zarząd Główny Poprawczych Obozów i Kolonii Pracy

przeniesiono z MWD do Ministerstwa Sprawiedliwości. Rok później powrócono

jednak do poprzedniego układu. Uchwala Komitetu Centralnego

Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i Rady Ministrów ZSRR z 25

października 1956 r. uznała za niecelowe dalsze istnienie poprawczych obozów

pracy MWD ZSRR. Początkowo przekazano je pod zarząd MWD republik

związkowych, a następnie przekształcono w poprawcze kolonie pracy. W

związku z tym 27 października 1956 r. centralny organ zarządzający otrzymał

nazwę Zarząd Główny Poprawczych Kolonii Pracy (Gławnoje uprawlenije

isprawitielno-trudowych kołonij - GUITK) MWD. 27 marca 1959 r. GUITK

przekształcono w Główny Zarząd Miejsc Uwięzienia (Gławnoje uprawlenije

miest zakluczenija - GUMZ) MWD. 13 stycznia 1960 r. dekretem Prezydium

Rady Najwyższej ZSRR rozwiązano ogólnozwiązkowe Ministerstwo Spraw

Wewnętrznych, a w następstwie tego 1 maja tegoż roku zlikwidowany został

GUMZ.

NACZELNICY

CENTRALNEGO ZARZĄDU SYSTEMU OBOZOWEGO OGPU-NKWD-MWD ZSRR

W LATACH 1930-1960

• Fiodor Iwanowicz Ejchmans: 25 kwietnia 1930 - 17 czerwca 1930

• Łazar Iosifowicz Kogan: 17 czerwca 1930 - 9 czerwca 1932

• Matwiej Dawydowicz Bierman: 9 czerwca 1932 - 16 sierpnia 1937

• Izrail Izrailewicz Plinier: 21 sierpnia 1937 - 14 listopada 1938

• Gleb Wasiljewicz Fiłarietow: 16 listopada 1938 - 18 lutego 1939

• Wasilij Wasiljewicz Czernyszow: 18 lutego 1939 - 26 lutego 1941

• Wiktor Grigorjewicz Nasiedkin: 26 lutego 1941 - 2 września 1947

• Gieorgij Prokopjewicz Dobrynin: 2 września 1947 - 31 stycznia 1951

• Iwan Iljicz Dołgich: 31 stycznia 1951 - 5 października 1954

• Siergiej Jegorowicz Jegorow: 5 października 1954 - 4 kwietnia 1956

• Pawieł Nikołajewicz Bakin: 4 kwietnia 1956 - 31 marca 1958

• Michaił Nikołajewicz Chołodkow: 6 maja 1958 - 13 stycznia 1960

Pierwsi kierownicy systemu obozowego to ludzie, którzy z partią

bolszewicką i policją polityczną związali się w latach 1917-1918. Warto

zauważyć, że na czele GUŁag nigdy nie stał przedstawiciel tzw. starych

bolszewików, tj. członków partii sprzed przewrotu październikowego. Uwagę

zwraca też narodowość pierwszych naczelników GUŁag: Łotysz, później trzej

Żydzi. Ci czterej pierwsi naczelnicy GUŁag stali się ofiarami represji z końca lat

30. i zostali zgładzeni. Pierwszym Rosjaninem na tym stanowisku był Gleb

Fiłarietow, którego nominacja robi zresztą wrażenie dość przypadkowej. Jego

następca - Wasilij Czernyszow - także zaliczał się do bolszewików z 1918 r. i

był postacią bardzo znaczącą w aparacie bezpieczeństwa ZSRR. Następni

naczelnicy, choć formalnie niewiele młodsi, należeli już do innego pokolenia.

Urodzili się w latach 1903-1907, a do partii komunistycznej wstąpili niemal

wszyscy na początku lat 30. Tylko Jegorow uczynił to wcześniej (1924 r.), a

Nasiedkin później (1937 r.). Nasiedkin, który kierował GUŁagiem stosunkowo

długo i to w trudnym okresie, oraz Bakin byli Ukraińcami, pozostali - Rosjanami.

Dwaj ostatni naczelnicy GUŁag, pełniący swe obowiązki po 1956 r., to już ludzie

spoza aparatu bezpieczeństwa, którzy doświadczenie zdobywali w administracji

partyjnej i państwowej.

Biogramy

FIODOR IWANOWICZ EJCHMANS 1897-1938

Łotysz urodzony w Kurlandii. W 1918 r. wstąpił do partii bolszewickiej i

do CzK. W służbie czekistowskiej robił szybką karierę. W 1920 r. był już

przewodniczącym CzK w obwodzie siemirieczeńskim, w 1922 r. został

naczelnikiem oddziału w Wydziale Wschodnim GPU RFSRR. W październiku

1923 r. mianowano go na stanowisko naczelnika Zarządu Sołowieckich

Obozów Specjalnego Przeznaczenia (USŁON) OGPU. W maju 1929 r. objął

stanowisko naczelnika 3. oddziału Wydziału Specjalnego OGPU, a niespełna

rok później, 25 kwietnia 1930 r., mianowany został pierwszym naczelnikiem

Zarządu Obozów OGPU. Pełnił tę funkcję tylko do 17 czerwca, po czym został

przeniesiony na stanowisko zastępcy naczelnika Wydziału Specjalnego OGPU.

Aresztowany w lipcu 1937 r., we wrześniu następnego roku skazany przez

Kolegium Wojskowe Sądu najwyższego ZSRR i rozstrzelany. W 1956 r.

zrehabilitowany.

ŁAZAR IOSIFOWICZ KOGAN 1889-1939

Urodzony w guberni jenisejskiej w rodzinie żydowskiej. Członek partii

komunistycznej od 1918 r. Już w 1917 r. został naczelnikiem gubernialnego

zarządu milicji. W 1920 r. mianowany naczelnikiem wydziału specjalnego 9.

armii, w następnym roku objął identyczne stanowisko w 5 armii. W 1922 r. objął

stanowisko naczelnika Wydziału Politycznego w Czarnomorskim GPU, w

następnym roku awansował na zastępcę naczelnika GPU w Dagestanie, a w

1926 r. został naczelnikiem Zarządu Administracyjno-Organizacyjnego

Pełnomocnego Przedstawicielstwa OGPU w Kraju Północnokaukaskim. W tym

samym roku przeszedł do centrali OGPU, najpierw na stanowisko pomocnika

naczelnika Wydziału Ochrony Granic i Głównego Inspektora Wojsk OGPU,

następnie na stanowisko naczelnika tegoż wydziału. W 1927 r. spotkał go

kolejny awans - został naczelnikiem Głównego Zarządu Ochrony Granic i Wojsk

OGPU. W 1930 r. mianowano go pomocnikiem naczelnika Wydziału

Specjalnego OGPU, a 17 czerwca został naczelnikiem Zarządu Obozów

OGPU. Funkcję tę pełnił do 9 czerwca 1932 r. W latach 1932-1936 był

naczelnikiem budowy kanału Moskwa-Wołga i naczelnikiem Dmitrowskiego ITŁ.

W 1936 r. został zastępcą Ludowego Komisarza Przemysłu Leśnego ZSRR. W

grudniu 1938 r. aresztowany i - po skazaniu 2 marca 1939 r. przez Kolegium

Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR - stracony. Zrehabilitowany w 1956 r.

MATWIEJ DAWYDOWICZ BIERMAN 1898-1939

Urodził się w 1898 r. w żydowskiej rodzinie właściciela cegielni na

Zabajkalu. W 1916 r. ukończył szkołę handlową w Czycie. Do partii

bolszewickiej wstąpił w czerwcu 1917 r. W lutym tegoż roku został wcielony do

wojska. Skierowano go do szkoły wojskowej w Irkucku, po ukończeniu której

trafił do 25. pułku zapasowego w Tomsku. Został członkiem komitetu

pułkowego, a w październiku wszedł jako przedstawiciel wojska do tomskiego

gubernialnego komitetu wykonawczego i został przewodniczącym jego wydziału

wojskowego. W 1918 r. rozpoczęła się jego kariera w organach

bezpieczeństwa. W sierpniu mianowano go przewodniczącym CzK w powiecie

głazowskim, a od października 1918 r. przez rok był inspektorem specjalnych

formacji CzK kolejno w Permie, Wiatce, Jekatierinburgu. Następnie przez rok

pełnił obowiązki pomocnika naczelnika tajnego wydziału operacyjnego w CzK

guberni jekatierinburskiej. W listopadzie 1919 r. na krótko został naczelnikiem

wydziału operacyjnego Syberyjskiej CzK w Omsku. Od stycznia do maja 1920 r.

kierował powiatową CzK w Tomsku, po czym został awansowany na szefa

gubernialnej CzK. Na szczeblu szefa gubernialnej CzK zdobył bogate

doświadczenie, kierując kolejno tymi instytucjami w Tomsku, Wierchnieudinsku,

Semipałatyńsku i Irkucku. Po likwidacji CzK przeszedł do GPU obejmując

stanowisko naczelnika w guberni irkuckiej, a następnie w Buriat-Mongolii. Po

utworzeniu Buriat-Mongolskiej ASRR został tam ludowym komisarzem spraw

wewnętrznych i pełnił tę funkcję do sierpnia 1924 r., kiedy to powierzono mu

stanowisko zastępcy pełnomocnego przedstawiciela OGPU ZSRR w Azji

Środkowej i naczelnika tajnego wydziału operacyjnego w tymże

przedstawicielstwie. Od lutego 1927 r. przez rok był przewodniczącym GPU

Uzbeckiej SRR, następnie do listopada 1929 r. naczelnikiem GPU w okręgu

władywostockim, a od listopada 1929 r. do lipca 1930 r. zastępcą

pełnomocnego przedstawiciela OGPU na obwód iwanowski i naczelnikiem

tajnego wydziału operacyjnego w tym przedstawicielstwie. 15 lipca 1930 r.

został mianowany zastępcą naczelnika Zarządu Obozów OGPU (od 1

października - Głównego Zarządu Obozów OGPU). 9 czerwca 1932 r.

awansowany na naczelnika GUŁag, pełnił tę funkcję także po utworzeniu

związkowego NKWD aż do 16 sierpnia 1937 r., kiedy mianowano go Ludowym

Komisarzem Łączności ZSRR. Pełniąc obowiązki szefa GUŁag był

jednocześnie naczelnikiem Wydziału Przesiedleńczego NKWD od lipca do

października 1936 r., naczelnikiem zarządu budowy kanału Moskwa-Wołga od

sierpnia 1936 r. do sierpnia 1937 r. i zastępcą ludowego komisarza spraw

wewnętrznych ZSRR od 29 września 1936 r. do 16 sierpnia 1937 r. Od 1937 r.

był także deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR. 24 grudnia 1938 r. został

aresztowany, a 7 marca 1939 r. skazany przez Kolegium Wojskowe Sądu

Najwyższego ZSRR na karę śmierci i rozstrzelany. Zrehabilitowano go w 1957

IZRAIL IZRAILEWICZ PLINIER 1896-1939

Urodzony w guberni wileńskiej w rodzinie żydowskiej. Pracował jako

robotnik w piwowarstwie, leśnictwie, kolejnictwie i rybołówstwie. Do partii

komunistycznej należał od 1922 r. Od 1919 r. służył w Armii Czerwonej:

najpierw jako szeregowy, następnie kancelista, pomocnik dowódcy drużyny,

wreszcie w służbie zaopatrzenia w Odessie. W 1924 r. uzyskał wyższe

wykształcenie kończąc Wojskowo-Gospodarczą Akademię Robotniczo-

Chłopskiej Armii Czerwonej. W 1926 r. przeszedł do OGPU. W latach 1926-

1932 był szefem zaopatrzenia dywizji specjalnego przeznaczenia przy

Kolegium OGPU. Od lutego 1932 r. do lutego 1933 r. był pomocnikiem do

spraw zaopatrzenia naczelnika wojsk OGPU okręgu moskiewskiego. 23 lutego

1933 r. został pomocnikiem naczelnika GUŁag, od 2 października 1935 r.

zastępcą naczelnika. Następnie od lipca do października 1936 r. był zastępcą

naczelnika Wydziału Przesiedleńczego NKWD, a od października 1936 r. do

połowy listopada 1938 r. naczelnikiem tegoż wydziału. 21 sierpnia 1937 r.

mianowany naczelnikiem GUŁag. Pełnił tę funkcję do aresztowania 14 listopada

1938 r. W lutym 1939 r. skazany na śmierć i rozstrzelany. Zrehabilitowany w

1956 r.

GLEB WASILJEWICZ FIŁARIETOW 1901-1979

Urodził się w guberni permskiej, w rodzinie robotniczej. Ukończył szkołę

początkową i rzemieślniczą. W 1917 r. wstąpił do Czerwonej Gwardii, a w 1919

r. do partii komunistycznej. Od 1918 r. pełnił służbę w Armii Czerwonej,

początkowo jako szeregowy, później na niższych funkcjach dowódczych. W

grudniu 1921 r. przeszedł do służby łączności wojsk pogranicznych OGPU, a

następnie do kwatermistrzostwa. W 1924 r. ukończył szkołę partyjną w

Swierdłowsku, a w 1927 r. kursy czerwonych dyrektorów, co umożliwiło mu

objęcie stanowiska pomocnika dyrektora zakładów mechanicznych w

Niewiańsku (1927-1929), a następnie kierownika przedsiębiorstwa

"Wzrywprom" w Swierdłowsku. W 1931 r. został przeniesiony do Moskwy i objął

stanowisko zastępcy naczelnika zjednoczenia "Sojuzwzrywprom". Skierowany

na Moskiewską Akademię Przemysłu ukończył ją w 1937 r. i objął stanowisko

dyrektora fabryki "Izolator" w Moskwie. Kilka miesięcy później został już

zastępcą ludowego komisarza przemysłu terenowego Rosyjskiej FSRR. 4

października 1938 r. mianowano go zastępcą ludowego komisarza spraw

wewnętrznych ZSRR, a 16 listopada naczelnikiem GUŁag, które to stanowiska

zajmował do 18 lutego 1939 r. Następnie przeszedł do dyspozycji KC WKP(b) i

powrócił do zarządzania przemysłem. W 1943 r. w niewyjaśnionych

okolicznościach został usunięty z partii komunistycznej. Zmarł w 1979 r.

WASILIJ WASILJEWICZ CZERNYSZOW 1896-1952

Rosjanin, urodzony w rodzinie chłopskiej w guberni riazańskiej. W

młodości pracował jako bufetowy, później kinooperator i elektromonter. W 1915

r. trafił do wojska, gdzie m.in. dowodził drużyną zwiadu. W 1917 r. był

członkiem komitetu pułkowego. Do partii bolszewickiej wstąpił w październiku

1917 r. Od 1917 r. do 1919 r. był zastępcą przewodniczącego miejskiego

komitetu wykonawczego w Riazaniu, a następnie organizatorem wydziału

specjalnego komitetu gubernialnego RKP(b) w Riazaniu. W 1920 r. rozpoczęła

się jego kariera w WCzK: w 1920 r. został naczelnikiem ochrony Północnych

Linii Kolejowych, ale jeszcze w tym samym roku mianowano go naczelnikiem

34. dywizji wojsk WCzK w Moskwie, a w lutym 1921 r. - naczelnikiem wojsk

WCzK Frontu Turkiestańskiego. Z tą ostatnia funkcją łączył inne: naczelnika

ochrony komunikacji Turkiestanu i członka Rady Wojskowo-Rewolucyjnej

fergańskiej grupy wojsk. W grudniu 1922 r. został szefem sztabu a następnie

starszym inspektorem wojsk OGPU Nadwołżańskiego Okręgu Wojskowego w

Samarze. W lipcu 1924 r. skierowano go do Kazachstanu, gdzie objął funkcję

naczelnika Zarządu Ochrony Pogranicza w Pełnomocnym Przedstawicielstwie

OGPU. W marcu 1927 r. przeniesiony został do Kraju Dalekowschodniego na

stanowisko pomocnika naczelnika, a od 1930 r. naczelnika Zarządu Ochrony

Pogranicza i wojsk GPU. W latach 1930-1934 był naczelnikiem Zarządu

Ochrony Pogranicznej i Wewnętrznej Zarządu NKWD w Kraju

Dalekowschodnim, a od 1936 r. także zastępcą naczelnika tegoż Zarządu

NKWD. W sierpniu 1937 r. został powołany na stanowisko naczelnika milicji i

mianowany zastępcą ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRR. Jako

jedyny z zastępców szefa NKWD nie tylko uszedł z życiem z pogromu tzw.

jeżowszczyzny, ale zachował swoje stanowisko. 18 lutego 1939 r. powierzono

mu funkcję naczelnika GUŁag NKWD przy zachowaniu stanowiska zastępcy

szefa NKWD, które zajmował do śmierci w 1952 r. Szefem GUŁag był do 26

lutego 1941 r. Był deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR I i II kadencji.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: