Hasło „GILSON Étienne” [w] Powszechna Encyklopedia Filozofii.pdf

(98 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
• Duchfilozofii±redniowiecznej
• Zagadnieniehistoriifilozofii
• Tomizmegzystencjalny
• Dyskusjezateizmem
• Rozwa»anianadliteratur¡isztuk¡
GILSONÉtienne —historykfilozofii,mediewista,odnowicieltradycjischola-
stycznej,rzecznikpowrotudooryginalnejdoktryny±w.TomaszazAkwinu,
filozof,ur.13VI1884wPary»u,zm.20IX1978wCravantk.Auxerre.
G.byłzało»ycielemired.(zG.Théry)pismamediewistycznegoweFran-
cji—„Archivesd’histoiredoctrinaletlittéraireduMoyen-Âge”,współtwórc¡
PontificalInstituteofMedievalStudieswToronto,wykładowc¡naeuropej-
skichiamer.uczelniach,autorempodr¦cznikówuniwersyteckich,działaczem
politycznym,muzykiem,znawc¡sztukiiliteratury,pisarzem,epistolografem,
filozofemj¦zyka.
G.wychowywanybyłwgł¦bokoreligijnejatmosferze;uczyłsi¦wMałym
SeminariumNotre-Dame-des-Champs,gdziezdobyłgruntown¡znajomo±¢j¦-
zykówklasycznychizapoznałsi¦zkultur¡europejsk¡(retoryk¡,dziełamiOwi-
diusza,Wergiliusza,Plauta,Szekspira,Dantego,GoethegoiTołstoja).Studiował
naSorbonie(gdziesłuchałwykładówV.Brocharda,G.Séaillesa,A.Lalanda,
L.Lévy-Bruhla,E.Durkheima,V.Delbosa)iwCollègedeFranceuH.Bergso-
na.Pouko«czeniustudiównauczałfilozofiiwefranc.liceach.W1913obronił
wielk¡tez¦doktorsk¡( Ladoctrinecartésiennedelalibertéetlathéologie )imał¡
( Indexscolastico-cartésien ),pisan¡podkierunkiemLévi-Bruhla,ipodj¡łwykła-
dynauniwersyteciewLille.PodczasIwojny±wiatowejwalczyłnafroncie,po
zako«czeniudziała«wojennychwróciłdoLille.W1919otrzymałnominacj¦
profesorsk¡uniwersytetuwStrasbourgu.Wła±niewtym±rodowisku—dzi¦ki
mediewistycznemuwsparciuL.Febvre’aiM.Blocha—skrystalizowałosi¦wG.
zainteresowanietradycj¡filozoficzn¡imy±l¡±w.TomaszazAkwinu.Przy±wie-
całtemucelponownegowprowadzeniado±wiadomo±cikulturowejinauczania
uniwersyteckiegohistoriimy±li±redniowiecznej,wynikaj¡cejzgł¦bokiegoprze-
konaniaokonieczno±cipowrotudofilozofii±w.TomaszazAkwinu,alezpo-
mini¦ciem„ideologicznych”komentarzyJanaod±w.TomaszaorazKajetana.
W1919opublikowałsw¡gło±n¡ksi¡»k¦ Lethomisme.Introductionausystème
desaintThomasd’Aquin .Wynikiogłoszonychbada«uczyniłyG.sławnymnietyl-
kowkr¦gachznawcówkulturymediewistycznej.Przeniósłsi¦doPary»a,gdzie
naSorbonieobj¡łKatedr¦HistoriiFilozofiiredniowiecznej.Prowadziłrównie»
wykładywÉcoledesHautesÉtudes,brałudziałwmi¦dzynarodowychkongre-
sachfilozoficznych,wykładałwwielueuropejskicho±rodkachnaukowych.
Publikacjezawieraj¡ceanaliz¦my±li±w.TomaszazAkwinuiinnych±re-
dniowiecznychmy±licieli—np.monografiepo±wi¦coneBonawenturze( Laphi-
losophiedesaintBonaventure ,P1924,1953 3 )iDunsowiSzkotowi( Pourquoisaint
ThomasacritiquésaintAugustin.SuivideAvicenneetlepointdedépartdeDunsScot ,
AHDLMA1(1926–1927),osobnewyd.P1981; JeanDunsScot,introductionàposi-
tionsfondamentales ,P1952)—wywołaływ±rodowiskachuniwersyteckichwiele
kontrowersji;sprzeciwG.wobecnarastaj¡cegowspołecze«stwachzachodnich
odchodzeniaodwiarysprawił,»ezacz¦togogwałtownieatakowa¢.Zdarzali
Gilson 1
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
si¦„polemi±ci”szermuj¡cystwierdzeniami,»eTomaszzAkwinuuczyniłKo-
±ciołowiwi¦cejzłani»M.Luter.Opinietegorodzajukierowanoprzeciwme-
tafizycznemurealizmowi,uznawaniuwczłowiekusferym¡dro±ciprzyrodzo-
nej.G.,zafascynowanymo»liwo±ci¡kontaktuzrealnym—niewymy±lonym—
±wiatem,zachowuj¡cprzytymrespektdlatajemnicy,aletak»epodziwdlainte-
lektu,zcał¡stanowczo±ci¡,któraniezjednywałamuprzyjaciół,sprzeciwiałsi¦
takimopiniom.Niewybredneatakinajegopogl¡dyiosob¦sprawiły,»ewyje-
chałdoAmerykiPłn.;wykładałnaHarvardUniversity,pisałiprzygotowywał
si¦dozało»eniainstytutubada«mediewistycznych.Dzi¦kipomocyzgromadze-
niabazylianówzSt.MichaelCollegemarzeniespełniłosi¦.Od1939G.został
kierownikiemstudiówwPontificalInstituteofMedievalStudieswTorontoiza-
j¡łsi¦propagowaniemideirodz¡cychsi¦winstytucie,prowadz¡cwykładyna
terenieEuropyiAmerykiPłn.,dzi¦kiczemuo±rodekwkrótcestałsi¦jednym
znajwa»niejszychogniskbada«tomistycznych.
LataIIwojny±wiatowejsp¦dziłG.wzaj¦tejprzezNiemcówFrancji;pra-
cowałnaukowo,brałudziałwkonferencjiwsprawieKartyONZwSanFran-
ciscoikonferencjizało»ycielskiejUNESCOwLondynie.Obdarzonogogodno-
±ci¡ConseillerdelaRépublique.Zdecydowanieujawniałpostaw¦antykomuni-
styczn¡,przywi¡zaniedochrze±cija«skichwarto±ci,tradycyjnejliturgii,czynnie
uczestniczyłwpracachKo±cioła.Byłprzeciwnywzrastaj¡cejdesakralizacjire-
ligii,zacieraniuró»nicymi¦dzyduchownymia±wieckimi,fałszowaniuhistorii
Ko±cioła.KiedyJ.Guittonogłosiłw„LeFigaro”artykuł,wktórympublicznie
opowiedziałsi¦zastanowiskiemencyklikiPawłaVI Humanaevitae ,dotycz¡-
cejm.in.zakazustosowania±rodkówantykoncepcyjnych,G.uczyniłpodobnie,
cho¢tenpapieskidokumentbył¹leprzyjmowanywwielu±rodowiskachina-
wetniektórzyteologowieodmawialimuwarto±cikanonicznej,argumentuj¡cto
brakiemogólnegoprzyj¦cia,powszechnejzgody.
Podczaskongresurzymskiegow1950zamierzanozaatakowa¢dziełoG.
Bytiistota ,wktórym,jakmówiono,sugerujesi¦zmienno±¢prawdmetafizycz-
nych;próbowanojenawetwci¡gn¡¢naindeks,aplotkiopot¦pieniuwci¡»
rozpowszechniano,dlategoG.wyst¦powałwobroniezarównotezwłasnych,
jakitezswoichprzyjaciół—H.deLubacaiM.-D.Chenu.Oskar»anogoobrak
otwarcianaznakiwspółczesno±ci,konserwatyzm,antyamerykanizm,niewra»li-
wo±¢narodz¡cesi¦zjawiskaoboj¦tno±cireligijnejiateizmu.Nierozumianogo
w±rodowiskachnazbytwychylonychkufilozoficzno-teologicznymnowinkom.
Ograniczyłpubliczn¡aktywno±¢,przygn¦biony±mierci¡»onyorazatakamina
swedokonania,sprowadzaj¡cymisi¦dostwierdzenia,wgsłówF.VanSteenber-
ghena,»e„epokaGilsonaju»si¦sko«czyła”,opu±ciłPary»iprzeniósłsi¦do
Cravant(departamentYonne),gdziezmarłmaj¡c94lata.
Wrocznic¦90.urodzinG.,papie»PawełVIskierowałdoniegowłasnor¦cz-
nylistjakowyrazuznaniacałegoKo±cioła.Pisałwnim,»eswoimidziełamiG.
o»ywił¹ródłom¡dro±ci,zktóregospołecze«stwoindustrialne—zafascynowane
tym,»e„ma”,alecz¦stoza±lepionezupełnienaznaczenie„by¢”inakorzenie
metafizyczne—b¦dzieczerpałowielk¡korzy±¢.WeFrancjilisttenniewywołał
jednak»adnegoecha.
G.napisałponad60ksi¡»eki800rozprawnaukowych,artykułów,wypo-
wiedzipublicystycznych.Otrzymałkilkana±ciedoktoratówh.c.(np.uniwersy-
tetów:Harvarda,Oxfordu,Bolonii).
Gilson 2
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
Najwa»niejszedziełaG.: Indexscolastico-cartésien (NY1912,P1979 2 ); La
libertéchezDescartesetlathéologie (P1913,1987); Lethomisme.Introductionau
systèmedesaintThomasd’Aquin (Str1919,1965 6 ; Tomizm.Wprowadzeniedofilozofii
±w.TomaszazAkwinu ,Wwa1960,1998 2 ); Introductionàl’étudedesaintAugustin
(P1929,1969 4 ; Wprowadzeniedonauki±w.Augustyna ,Wwa1953); L’espritdela
philosophiemédiévale (I–II,P1932,1948 3 ; Duchfilozofii±redniowiecznej ,Wwa1958);
Christianismeetphilosophie (P1936; Christianizmafilozofia ,Wwa1958,1988 2 );
TheUnityofPhilosophicalExperience (NY1937; Jedno±¢do±wiadczeniafilozoficznego ,
Wwa1968); HéloïseetAbélard (P1938,1984 3 ; HeloizaiAbelard ,Wwa1956,2000 2 );
Danteetlaphilosophie (P1939,1986 4 ); Réalismethomisteetcritiquedelaconnai-
ssance (P1939,1983; Realizmtomistycznyakrytykapoznania ,w:ten»e, Realizm
tomistyczny ,Wwa1968,63–166); GodandPhilosophy (NY1941; Bógifilozofia ,
Wwa1961,1982 2 ); L’êtreetl’essence (P1948,1962 2 ; Bytiistota ,Wwa1963); Les
métamorphosesdelacitédeDieu (Lv1952); DelaBibleàFrançoisVillon.Rabelais
franciscain (w:ten»e, Lesidéesetleslettres ,P1955 2 ,osobnewyd.P1981); History
ofChristianPhilosophyintheMiddleAges (NY1955; Historiafilozofiichrze±cija«skiej
wwiekach±rednich ,Wwa1966,1987 2 ); Peintureetréalité (P1958,1972 2 ); Elements
ofChristianPhilosophy (GC1960; Elementyfilozofiichrze±cija«skiej ,Wwa1965); Le
philosopheetlathéologie (P1960; Filozofiteologia ,Wwa1968); Introductionauxarts
dubeau (P1963,1998 2 ); Matièresetformes.Poiétiquesparticulièresdesartsmajeurs
(P1964); Lasociétédemasseetsaculture (P1967); LestribulationsdeSophie (P1967);
Linguistiqueetphilosophie.Essaisurlesconstantesphilosophiquesdulangage (P1969;
Lingwistykaafilozofia.Rozwa»aniaostałychfilozoficznychj¦zyka ,Wwa1975); Dante
etBéatrice.Étudesdantesques (P1974); L’athéismedicile (P1979; Ateizmtrudny ,
Wwa1990); Constantesphilosophiquesdel’être (P1983).
Duchfilozofii±redniowiecznej. Cho¢rozpoczynałedukacj¦w±rodowi-
skachko±cielnych,niezetkn¡łsi¦G.ztak¡filozofi¡,któramogłabyzaspokoi¢
jegooczekiwania.Tak»eSorbonauczyła,»escholastykajestfilozofi¡,którejnie
wartopoznawa¢,poniewa»niewykroczyłaonanigdywswejhistoriipozaramy
¹lerozumianegoarystotelizmu;ponadto,wsposóboczywistyobaliłj¡Karte-
zjusz.Tymczasembadanianadkartezjanizmemu±wiadomiłyG.wielkiezapo-
mnianebogactwomy±li±redniowiecznej,zwł.my±li±w.TomaszazAkwinu.
Zrozumiał,»eniemo»natwierdzi¢,i»propozycjeKartezjuszawyrastałybez-
po±rednioztradycjifilozofiiantycznej,aokres±redniowieczato„ciemnanoc”
wintelektualnejhistoriiEuropy.Starałsi¦zrozumie¢t¦niezwykł¡epok¦iopisa¢
duchafilozofii±redniowiecznej,którybyłduchemfilozofiichrze±cija«skiej.
G.byłprzekonany,»edokonania±redniowiecznejkulturyfilozoficzno-
-teologicznejstanowi¡wci¡»»ywe¹ródłoiwartoponiesi¦ga¢,dlatego
analizowałoryginalnetekstyAkwinaty.Niemalwszystko,conapisał(wa»ne
pozostajeczwartewyd. Tomizmu w1942ibodajnajwa»niejszedziełoG.
Duchfilozofii±redniowiecznej ),powstawałowduchusprzeciwuzarównowobec
pogl¡dówtzw.endemizmufilozoficznego,któryustaliłsi¦wscholastyceod
XIIIw.,jakipogl¡dówI.Congara,H.deLubacaczyA.Ch.Pegisa.Niezra»ał
si¦niesprzyjaj¡c¡realizmowiatmosfer¡.Był±wiadom,»e»yjewczasach,kiedy
cogito zatriumfowałonad stwarzam ,daj¡cpodstawydoumacnianiasi¦wszelkich
formoboj¦tno±cireligijnejorazateizmu.
Gilson 3
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
Zagadnieniehistoriifilozofii. Historiafilozofiijakonaukawinna,wgG.,
odznacza¢si¦filozoficzno±ci¡.NaMi¦dzynarodowymKongresieFilozoficznym
(15X1926)wUniwersytecieHarvarda,zastanawiaj¡csi¦nadrol¡filozofiiwhi-
storiicywilizacjistwierdził,»ehistoriafilozofiijestnaznaczonafilozofi¡;filo-
zofia,b¦d¡cumiłowaniemm¡dro±ci,musiposzukiwa¢prawdy,gdy»niema
m¡dro±cibezprawdy.Niesposóboddzieli¢filozofiiodjejhistorycznegowy-
miaruirozwoju.Dodziejówfilozofiinale»ypodchodzi¢teleologicznie,zawsze
rozpoczynaj¡codbada«¹ródłowych,któres¡imusz¡by¢najwa»niejsze.Rozpo-
znawa¢wdziejachfilozofiimiejscacentralne,wskazywanenp.wXIIIw.przez
my±l±w.TomaszazAkwinu.Mniejsz¡wag¦maj¡kwestieszczegółowestawiane
przezposzczególnychfilozofów—nale»yraczejskupi¢si¦naideachiproble-
machfilozoficznych.Trzebarównie»uzna¢,»esercemfilozofiijakotakiejjest
metafizyka,azagadnieniametafizyki,mimorozwojunauki,pozostaj¡przez
wiekiniezmienne.St¡ddziejeeuropejskiejfilozofiiklasycznejs¡dziejamime-
tafizyki(conieznaczył¡cznejprezentacjihistoriifilozofiiimetafizyki),której
rdze«stanowi¡koncepcjePlatonaiArystotelesa,pó¹niejza±antropologiaiteo-
riabytu±w.TomaszazAkwinu.Wła±niepoj¦ciebytudecydujeotypiezwi¡zanej
zdan¡filozofi¡metafizyki.Ideefilozoficznenale»yukazywa¢wkontek±ciehi-
storycznymikulturowym,niezapominaj¡cosytuacjiosobistej,wjakiejtworzył
danymy±liciel;niemo»nazezrozumieniemuj¡¢np.±redniowiecznejmy±lifilo-
zoficznejpomijaj¡crol¦ówczesnegoszkolnictwa,Ko±cioła,teologiiczypolityki,
jakrównie»znacz¡cychnaukowychosi¡gni¦¢my±licieligr.,arab.czy»ydow-
skich.Tymistwierdzeniamiprzekre±liłG.konwencjonalneprzekonanie(V.Co-
usin,O.Hamelin)oistnieniuostrychgranicpomi¦dzyposzczególnymiokresami
dziejów,zwł.dziejówkultury,agłówniefilozofii.Zakorzenioneobiegoweopinie
o„ciemnym,pokutniczym±redniowieczu”i„a-teistycznymrenesansie”zostały
wpismachG.przezwyci¦»onejakonale»¡cedoniechlubnegoarchiwumdawnej
metodologii.
AnalizyprowadzoneprzezG.ujawniaj¡wa»no±¢dwóchkategoriitermino-
logicznych,buduj¡cychpodstawyjegointerpretacjidziejówfilozofii:„filozofia
chrze±cija«ska”oraz„filozofia±redniowieczna”.Pierwszeokre±leniejestkontro-
wersyjne.Niektórzygodz¡si¦najegostosowanie,alejedyniewarunkowo.Inni
widz¡wnimterminpusty,gdy»niemo»eistnie¢»adnachrze±cija«ska(lubka-
tolicka)filozofia,filozofiareligijnaczyfilozofiawierz¡ca,podobniejakniema
chrze±cija«skiejfizyki,astronomiiczyjakiejkolwiekinnejnauki(E.Bréhier—
poj¦cie„filozofiachrze±cija«ska”jestsprzeczne).G.twierdziłjednak,»ebez
zastosowaniakategorii„filozofiachrze±cija«ska”niesposóbdokona¢rzetelnej
syntezyhistorycznofilozoficznej.
Opisuj¡crozwójgr.filozofiiG.podkre±lajejukierunkowaniekureligii,
swoist¡t¦sknot¦zakontaktemzbóstwem;takiepodej±cieautomatycznie
kierujeuwag¦nazwi¡zkipomi¦dzyfilozofi¡areligi¡,nafundamentalny
faktstyczno±cichrze±cija«stwazkultur¡Aleksandrii,Rzymu,Antiochii,po
prostucałejkultury,zw.kultur¡ewangelicznegoprzygotowania.Dostrzeganie
tegofaktuuzmysłowiłoG.konieczno±¢posługiwaniasi¦terminem„filozofia
chrze±cija«ska”,oznaczaj¡cymfilozofi¦uprawian¡przezosobyuznaj¡cesi¦za
chrze±cijan.Filozofowanieze±wiadomo±ci¡przynale»no±cidochrze±cija«stwa
niepozostajebezwpływunakształtfilozoficznychdokona«.
Gilson 4
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
Wmetafizycezawarto±ciow¡uwa»ałG.tylkorealistyczn¡filozofi¦bytu.
Warto±¢takiejfilozofiiwzrastawmiar¦jejrealizmu.Wła±ciwierozumiana
filozofianiezabiegaomo»liwo±¢narzucaniarzeczomnaszychsubiektywnych
kategoriianiozadowalaniewyobra¹ni,leczstarasi¦dociera¢doobiektywnej
rzeczywisto±ci,odczytywa¢j¡,medytowa¢nadcudowno±ci¡istnienia,które—
jakoistnieniewła±nie—otwieraczłowiekanareligijniepoj¦tetajemnice—oto
podstawowerozumieniefilozofiiijejceluwyeksplikowaneprzezG.
Realistycznapostawafilozoficznajestniezb¦dnadlapełnegorozwojuczło-
wiecze«stwa,aprzeztodlarozwojuwczłowieku»yciachrze±cija«skiego.Jest
totymistotniejsze,»e—wskazywałG.—współczesn¡europejsk¡kultur¦zale-
wasubiektywizmiidealizmfilozoficzny,zapoznaj¡cykonkretnybytnarzecz
tego,copomy±lane,wykreowane,mo»liweizarazemj¦zykowouchwytne.Kon-
sekwencj¡takiegoprzekonaniabyłostosowanieprzezG.terminu„filozofia±re-
dniowieczna”,rozumianegojakozespalaniewiaryirozumuorazuzasadnienie
tezy,i»tekstywielkiejscholastykimiaływgruncierzeczycharakterteologicz-
ny.Historycznierzeczujmuj¡c—istniejefenomenchrze±cija«skiejfilozofii±re-
dniowiecznej,copoci¡gazasob¡okre±loneskutki,ka»¡ceinaczejspojrze¢na
dorobekchocia»byneoplatonimuczyPseudo-DionizegoAreopagity.Wpracy
L’idéedephilosophiechezsaintAugustinetchezsaintThomasd’Aquin (Lavieintel-
lectuelle3(1930)z.8,46–62;tłum.ang. TheIdeaofPhilosophyinSt.Augustine
andinSt.ThomasAquinas, w: AG.Reader ,NY1957,68–81)podkre±lałG.,»e
zarównoAugustynzHippony,jakiTomaszzAkwinuzasadniczobyliteologa-
mi,cooznacza,»euznawaliprymatwiary.Akwinataprzypisujewierzet¦sam¡
rol¦igodno±¢,coAugustyn.Wiarazawierawsobiepełni¦wiedzyprowadz¡-
cejdozbawienia,cooznacza»eten,ktozadowalasi¦sam¡wiar¡,otrzymuje
ju»wniejpełni¦wszelkichdóbr,którewinnyby¢przedmiotemjegonadziei.
Wodró»nieniuodfilozofii,wiaraniesieprzesłaniewszystkimludziom—uczo-
nymiprostym—zbawieniezostałoofiarowanebowiemcałejludzko±ci.Filozof
natomiastmo»eznale¹¢wwierzeco±specjalniedlasiebieiczerpa¢ztegoko-
rzy±ci.Niezale»nieodswychzdolno±ciintelektualnych,pozostajeontylkoczło-
wiekiem.Zadaniezebraniawjedensystemwszystkichdost¦pnychludzkiemu
umysłowiprawdkoniecznychdozbawienia(bezzanieczyszczaniaichcho¢by
najdrobniejszymibł¦dami,którewkonsekwencjimogłybyzniszczy¢prawd¦)nie
jestniewykonalne,leczwpraktyceprzekraczamo»liwo±cijakiegokolwiekczło-
wiekapozostawionegosamemusobie.Zakładaj¡cnawet,»ekto±byłbywstanie
osi¡gn¡¢tencel,osi¡gn¡łbygowbardzopó¹nymwieku,po±wi¦ciwszynajego
realizacj¦całe»ycie,aprzecie»prawdypotrzebujemynatychmiast,takby±my
moglijaknajpr¦dzejdostosowa¢»yciedojejwskaza«.
Tomizmegzystencjalny. Uprawianiehistoriifilozofiiniejestmo»liwebez
ujawnieniawłasnejwizjifilozofii.DlaG.historiafilozofiistałasi¦narz¦dziem
pomocnymdostworzeniawłasnejrefleksjifilozoficznej—realistycznej,nasta-
wionejnakontemplacj¦rzeczywisto±ci—ostatecznie,wrazzJ.Maritainem
stworzyłnow¡wersj¦tomizmu—nazwan¡tomizmemegzystencjalnym.Mó-
wionoonim,»ebyłtomist¡,nieb¦d¡ctomist¡.Ju»w1945wprowadziłdo
swoichrozwa»a«poj¦cie„egzystencjalnejgranicyfilozofii”;niesugerowałoono
zwi¡zkuznurtemfilozofiiwspółczesnej,okre±lanymmianemegzystencjalizmu,
aledotyczyłosamegotomizmu.
Gilson 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin