VII. RADA MINISTRÓW
Powoływanie
- czynności prawne i czynności faktyczne; powoływanie rządu w dwóch znaczeniach: ogólne określenie dla czynności prowadzących do ukonstytuowania się rządu oraz akt urzędowy Prezydenta
- RM – organ niekadencyjny; prawnie – powoływana na czas nieokreślony; dymisja: na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu; w razie nieuchwalenia wotum zaufania, w razie wyrażenia wotum nieufności
- dymisja składana Prezydentowi – ma obowiązek przyjąć
- dymisja może nastąpić także, jeżeli Prezydent przyjmie rezygnację Prezesa RM (nie jest to jego obowiązek)
Procedury
- procedura zasadnicza: 2 etapy – prezydencki i sejmowy; inicjowana przez Prezydenta aktem desygnacji Prezesa RM (wyznaczenie kandydata, upoważnienie do działań zmierzających do sformowania nowego gabinetu) – zakres swobody uzależniony faktycznie od politycznej struktury sejmu
- w ramach działań desygnowanego – rozmowy, konsultacje partyjne; w praktyce wypracowano tzw. umowy koalicyjne, określające program większości i mechanizmy współdziałania
- okres konstruowania – nie może przekroczyć 14 dni; termin o charakterze terminu zawitego – w tym czasie desygnacja i skompletowanie rządu
- aktem zamykającym – akt powołania Prezesa RM i pozostałych członków; przysięga wobec Prezydenta
- w ciągu następnych 14 dni – Prezes RM ubiega się o uzyskanie inwestytury – formalnej zgody na rozpoczęcie działalności: w tym celu przedstawia program swego gabinetu oraz przedstawia wniosek o uchwalenie wotum zaufania – bezwzględną większością głosów przy obecności najmniej połowy ustawowej liczby posłów; powołany rząd – większościowym
- brak określenia terminu głosowania nad uchwaleniem wotum zaufania
- w przypadku konstruktywnego wotum nieufności – formowanie rządu rozpoczyna się od wyboru nowego premiera: Prezydent dokonuje jedynie aktu powołania
- I procedura rezerwowa: inicjowana przez Sejm – wybór nowego premiera w terminie do 14 dni od dnia, kiedy upłynął termin prezydencki lub upłynął termin wyrażenia wotum zaufania lub nie udzielono wotum zaufania
- kandydatury – zgłaszane pisemnie przez grupy co najmniej 46 posłów
- wybór bezwzględną większością głosów; głosowanie ma charakter imienny
- w ciągu 14 dni – skład rządu i jego program; głosowanie nad powołaniem RM – analogicznie do wyboru premiera – formalny wybór rządu przez Sejm
- wybór dokonywany łącznie, nie głosuje się każdej kandydatury z osobna
- Prezydent – wręcza akty powołania (ma obowiązek zaakceptowania nowego rządu) i odbiera przysięgę
- II procedura rezerwowa – identycznie, jak zasadnicza
- wotum zaufania – zwykłą większością głosów – rząd mniejszościowy
- w przypadku niepowodzenia tej procedury – konstytucyjny obowiązek Prezydenta skrócenia kadencji parlamentu i zarządzenia wyborów parlamentarnych
- zmiany mogą dotyczyć wszystkich członków RM z wyjątkiem Prezesa RM – jego ustąpienie = kres działalności gabinetu, któremu przewodzi
- może dotyczyć „wymiany” członka rządu, zmniejszenia bądź zwiększenia liczebności RM
- złożenie premierowi dymisji lub udzielenie mu jej; wyrażenie zgody na dymisję przez Prezesa RM (w przypadku złożenia dymisji); przyjęcie przez Prezydenta; złożenie Prezydentowi przez Prezesa wniosku o powołanie konkretnego kandydata do RM; powołanie kandydata – dokonywanie zmian w zakresie określonym przez Prezesa RM
- w żadnym wypadku Prezydent nie może powołać osoby nieobjętej wnioskiem
- akt powołania – kontrasygnata Prezesa RM
- liczba członków – niezdeterminowana konstytucyjnie; w skład RM: wchodzący obligatoryjnie (Prezes i ministrowie) i fakultatywnie (obecność zależy od samego Prezesa RM; wicepremierzy i przewodniczący określonych w ustawach komitetów)
Powoływanie rządu i jego rekonstrukcja
- całkowicie odpowiedzialny za kompletowanie składu przyszłego rządu
- ma możliwość wnioskowania o powołanie osób, których zakres działania określi samodzielnie; obok tego – konieczność powołania konkretnych ministrów resortowych (MON, MS)
- odpowiedzialny za podstawy programowe rządu
- samodzielna rola w procedurze dokonywania zamiany w rządzie – jego wniosek jest jedynym warunkiem formalny, od którego spełnienia uzależniony jest akt odwołania członka rządu
- teoretycznie rekonstrukcja może objąć całą Radę Ministrów
- jedyny wyjątek – gdy Prezydent odwołuje członka RM wobec którego uchwalono wotum nieufności
Wpływ na trwałość rządu
- jedynym organem uprawnionym do zdymisjonowania Prezesa RM – Sejm; jedyną formą wymuszenia tej dymisji – uchwalenie wotum nieufności dla całej RM
- decyzja o wystąpieniu do Sejmu z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania – wyłącznie w gestii Prezesa RM
Wpływ na tok i kierunek prac rządu
- zwoływanie posiedzeń, otwieranie i zamykanie obrad, określanie porządku posiedzenia, przewodniczenie obradom, decydowanie o sposobie przyjęcia konkretnego rozstrzygnięcia
- określa, kto poza konstytucyjnym składem, może uczestniczyć w posiedzeniach RM, decyduje o utajnieniu części lub całości posiedzenia
Wpływ na pracę członków rządu
- kompetencje koordynacyjne wobec członków rządu – możliwość zarządzenia korespondencyjnego uzgodnienia stanowisk, prawo tworzenia organów pomocniczych
- organy pomocnicze – na mocy zarządzenia Prezesa RM: stałe komitety RM, komitety RM, komitety do określonych kategorii spraw lub sprawy, rady i zespoły doradcze i opiniodawcze
- kompetencje koordynacyjne – Kancelaria PRM – realizacja polityki kadrowej, współdziałanie z innymi organami, działalność kontrolna wobec administracji rządowej
- uprawnienia kontrolne wobec członków rządu; PRM określa szczegółowy zakres działania ministra; prawo żądania od wszystkich członków rządu informacji, dokumentów i sprawozdań okresowych lub dotyczących danej sprawy
- sankcją – zdymisjonowanie członka rządu
- powoływanie i odwoływanie kierowników urzędów centralnych (niektórych, m.in. AW, UOKiK, ABW, USłużby Cywilnej)
- powoływanie na wniosek ministra sekretarzy i podsekretarzy stanu; powoływanie i odwoływanie wojewodów i wice
kompetencje koordynacyjno-nadzorcze wobec samorządu terytorialnego
- prawo zawieszenia organów gminy (powiatu, województwa) i ustanowienia zarządu komisarycznego na okres dwóch lat w przypadku przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych
- prawo wnioskowania do Sejmu o rozwiązanie organów stanowiących samorządu w przypadku naruszenia Konstytucji lub ustaw
- nadzór nad urzędami centralnymi – GUS, UOKiK, ABW), zwierzchnik służbowy pracowników administracji rządowej
dopuszczalna możliwość łączenia stanowiska Prezesa RM z funkcją innego członka rządu
- nie jest to stanowisko obowiązkowe
- premier określa zadania i kompetencje wykonywane w jego imieniu
- może łączyć z funkcją ministra
- przewodniczy komitetom stałym RM
- wykonują działania jako jednoosobowe naczelne organy administracji – kierują podległą im strukturą administracyjną danego działu lub działów administracji rządowej
- ustawa – 30 działów
- określenie zakresu działania ministra – do Prezesa RM; jeden minister może kierować kilkoma działami administracji
- z mocy ustawy jednemu: budżet, finanse publiczne, instytucje finansowe
- minister – kompetencje do wydawania aktów normatywnych, decyzji administracyjnych i aktów administracyjnych w toku postępowania admin., sprawowania nadzoru nad państwowymi osobami prawnymi w ramach swojego działu
- w niektórych – kompetencja sprawowania nadzoru nad pewnymi instytucjami centralnymi
- Prezes RM – w drodze rozporządzenia określa ministerstwo, które zapewniać będzie ministrowi obsługę administracyjną
- minister – obowiązek inicjowania i opracowywania polityki RM w stosunku do działu
- minister w drodze obwieszczenia ogłasza ustala wykaz jednostek organizacyjnych jemu podległych i przezeń nadzorowanych
- konstytucyjnie dopuszczalny – wariant kolegialnego kierowania działem administracji (jako komitet lub komisja) – przewodniczący może wchodzić w skład RM, ale nie ma to charakteru obligatoryjnego
- nie stoją na czele wyodrębnionego działu administracji, wykonują jedynie wyznaczone przez premiera zadania
- aparat wykonawczy ministra – określony przez Prezesa RM rozporządzeniem
- ministrowie – nie mogą wydawać rozporządzeń
- powoływani przez Prezesa RM na wniosek ministra
- zakres czynności – określa sam minister, zawiadamiając Prezesa
- sekretarz – może łączyć zatrudnienie w administracji ze sprawowaniem mandatu poselskiego lub senatorskiego
- organy pomocnicze, komisje do opracowania projektów kodyfikacji, komisje wspólne w celu uzgodnienia z zainteresowaną instytucją lub środowiskiem
- Komitety Rady Ministrów – członkowie RM, organy admin. rządowej, inne osoby (z administracji i spoza niej); przewodniczący powoływany przez premiera, pozostałe osoby przez premiera w porozumieniu z przew.
- zadania: uzgadnianie stanowisk członków RM, koordynowanie działalności organów administracji rządowej, inicjowanie i przygotowywanie przyszłych rozstrzygnięć RM, określanie zadań członków Komitetów i nadzorowanie sposobu ich wykonywania
- czynności o charakterze pomocniczym, realizacyjnym, kierowniczym
- komitety doraźne – dla rozpatrzenia indywidualnej, konkretnej sprawy
- rady i zespoły – zakres działania związany z zagadnieniami należącymi do kompetencji ministra lub Prezesa RM – np. Rada Legislacyjna (powoływani przez premiera)
- komisje wspólne – w składzie: przedstawiciele instytucji i środowisk społecznych
- powoływane przez Radę Ministrów; Komisja Wspólna Rządu i Sam. Terytorialnego, wspólna ds. Żeglugi Morskiej i Rybołówstwa Dalekomorskiego
- w Konstytucji – klauzula domniemania kompetencji – do RM należą sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów i samorządu terytorialnego
- podstawowym zadaniem – realizowanie (wykonywanie) ustaw
- kierowanie administracją rządową – funkcja kierowania – w stosunku do całej administracji rządowej; w drodze wydawania aktów stosowania prawa
- funkcja rządzenia – prowadzenie polityki państwa, wytyczanie generalnych zasad polityki państwa, podejmowanie decyzji o charakterze strategicznym; funkcja o charakterze samoistnym;
- kompetencje inicjatywne – grupa kompetencji, które uruchamiają działanie innych organów państwa
- inicjatywa ustawodawcza; wyłączna w odniesieniu do ustawy budżetowej i zmian w niej, ustawy o prowizorium budżetowym, o zaciąganiu długu publicznego, o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo
- wobec Prezydenta – np. wnioski o wprowadzenie stanów nadzwyczajnych: wojennego i wyjątkowego
- kompetencje wykonawczo-realizacyjne względem aktów i decyzji innych organów państwowych – realizacja ustaw i budżetu (składanie sprawozdania i informacji o działalności rządu – szczególnie sprawozdania z wykonania budżetu oraz o stanie zadłużenia państwa; informacji o wykonywaniu ustaw lub o polityce, gdy jest ona przynajmniej częściowo zdeterminowana przez inne organy państwa)
- funkcja bieżącego kierownictwa państwowego – możliwość kreowania dyrektyw działania prawnie wiążących organy podporządkowane; kompetencje koordynacyjno-kontrolne
- kompetencje nadzorcze i kontrolne – wobec organów i instytucji niepodporządkowanych; np. Prezes – wobec samorządu terytorialnego
- rozporządzenie – Rada Ministrów, Prezes RM, ministrowie (tylko resortowi)
- mają charakter wykonawczy w stosunku do ustaw; wydawane na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie – szczegółowe: wskazanie organu (określenie w ten sposób, aby kompetencje przypisano jedynie organowi, który mieści się w katalogu konstytucyjnym), określenie zakresu spraw (wskazanie materii regulowanej rozporządzeniem, wskazanie spraw, które ma regulować akt), wytyczne dotyczące treści aktu (wskazówki określające sposób regulacji)
- zakaz subdelegacji – przekazywania kompetencji do wydania rozporządzenia innemu organowi
- rozporządzenie niewydane – jedynie gdy w ustawie przewidziano fakultatywne upoważnienie do jego wydania
- publikowane w Dzienniku Ustaw
- zarządzenia – Prezes RM i ministrowie
- uchwały RM
- akty te obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu
- wyłączną podstawą prawną do wydawania zarządzeń – ustawy, określające organ i przedmiot regulacji
- uchwała – ma charakter samoistny (nie wykonawczy); rząd reguluje sprawy znajdujące się w sferze jego konstytucyjnych uprawnień, nie musi powoływać się na konkretną ustawę
- w ten sposób rząd może w sposób samodzielny, nieregulowany ustawowo, podejmować uznane za właściwe zadania
- uchwały nie mogą naruszać sfery praw i wolności obywatelskich
- wiążą jedynie organizacyjnie i służbowo podporządkowane podmioty
- uchwały samoistne – akty kierownictwa wewnętrznego; nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji administracyjnych wobec obywateli
- publikowane w Monitorze Polskim
Zasada kolegialności działania rządu
- umożliwia wszystkim członkom RM uczestnictwo w ustalaniu polityki państwa (w tym m.in. obowiązek udziału w podejmowaniu decyzji, możliwość dyskutowania, prawo przedstawia poglądów, wymóg wyszukiwania rozwiązań kompromisowych, uzyskania akceptacji co najmniej większości członków RM)
- posiedzenia – jako podstawowa formuła działania Rady Ministrów
- inne formy pracy – o charakterze rozwiązań dodatkowych
- formalnie – wszyscy uczestniczą w pracach RM na równych zasadach
- dopuszczalne jedynie powoływanie organów doradczych, pomocniczych, wspomagających rząd
- tylko premier może upoważnić innego członka do zastępowania go w przewodniczeniu
- zdeterminowanie posiedzeń przez premiera (co do początku posiedzenia, zakresu rozstrzygnięć i trybu ich podejmowania)
- stały nadzór premiera nad realizacją ustaleń RM
...
prawozaoczne