Pozycja tektoniczna obszaru Polski na tle Europy.
WSTĘP:
Referat mój porusza problem pozycji tektonicznej obszaru Polski na tle Europy. Na początku przedstawię ogólne rysy tektoniczne Europy, w dalszej części postaram si ę omówić główne jednostki tektoniczne Polski a w części końcowej spróbuję przybliżyć problemy tektoniczne Europy.
Obszar Polski zajmuje szczególne miejsce w strukturze geologicznej kontynentu europejskiego, tu bowiem stykają się ze sobą 3 wielkie jednostki tektoniczne Europy:
v Prekambryjska platforma wschodnioeuroejska
v Młoda platforma paleozoiczna Europy zachodniej i środkowej
v Strefa fałdowań alpeskich Europy południowej z bardzo dobrze rozwiniętym zapadliskiem przedgórskim (mapka 1)
Sytuacja ta powoduje, iż tektonikę Polski rozpatrujemy na tle ogólnej tektoniki Europy, która została poznana w dostatecznym stopniu. Dodatkowym ku temu powodem jest fakt, że znaczna część obszaru Polski pokryta jest młodymi, głównie, głównie czwartorzędowymi osadami, co utrudnia a niejdnokrotnie nawet uniemożliwia badania wgłębnej struktury geologicznej Polski.
RYSY TEKTONICZNE EUROPY:
Podziału tektonicznego Europy dokonujemy głównie na podsawie określonej wiekowo konsolidacji tektonicznej obszarów. Europa dzieli się na obszary konsolidacji:
v Prekambryjskiej
v Kaledońskiej
v Waryscyjsiej
v Alpejskiej, przy czym konsolidacja tego obszaru nie jest jeszcze zakończona
Platforma prekambryjska wschodniej Europy stanowi najstarszy element tektoniczny Europy. Jej podłoże zostało skonsolidowane w czasie ery archaicznej i proterozoicznej i pokryte osadami kambryjsko-kenozoicznymi, a niekiedy wendyjsko-kenozoicznymi. W obrębie tej platformy wydziela się 2 tarcze:
· Bałtycką
· Ukraińską,
Na powierzchni których ujawnia się trzon krytsliczny kratonu wschodnioeuroejskiego.
W platformie tej wyróżnia się także duże jednostki tektoniczne jak naprzykład:
§ wyniesienia (garby)
§ obniżenia
§ olbrzymie rowy
§ kopuły
§ wły itp.
Od północnego-zachodu platformę prekambryjską ogranicza skandynawsko-brytyjski łańcuch kaledoński. Zakończył on swoja konsolidację z końcem starszego paleozoiku. Od wschodu platformę ogranicza Ural, którego rozwuj zakończył się definitywnie w epoce waryscyjskiej.
Platforma paleozoiczna powstała w wyniku przekształcenia przeważającej części kaledońsko-waryscyjskiego górotworu Europy zachodniej i środkowej już po jego zrównaniu i przykryciu permsko-kenozoiczną pokrywa osadową. W podłożu tej platformy trudno jest jeszcze dzisiaj jednoznacznie wydzielić części kaledońskiej i waryscyjskiej konsolidacji. W platformie paleozoicznej podobnie jak w platformie prekambryjskiej wyróżnia się duże obszary depresyjne o głęboko zanurzonym podłożu i grubej pokrywie osadowej oraz takie, które charakteryzuja się pokrywa osadową nieznacznej grubości i stosunkowo płytkim występowaniu podłoża. Do obszarów o grubej pokrywie osadowej możemy zaliczyć m.in.:
· basen angloparyski
· basen akwitański
· obniżenie Nowej Kastylii
· obniżenie Aragonii
· obniżenie niemiecko-polskie
· obniżenie wołoskie
Najmłodszym górotworem są Alpidy, powstałę w geosynklinie alpejskiej, rozwinięte w mezozoiku i trzeciorzędzie. Doskonale widoczne są w nich strefy wewnętrznerozwinięte jako serie metamorficzne i masywy śródgórskie i centralne dobrze zaznaczające się w formie jąder starszych konsolidacji. Należą do nich masywy granitowe Pirenejów, Alp, Karpat oraz masywy: panoński i rodopski. Na zewnątrz zaznacza się strefa młodsza- alpejskiego fliszu. Należy tutaj wymienic Pireneje, Alpy, Apeniny, Dynarydy, Hellenidy, Karpaty, Bałkanidy, Kaukaz wraz z ich zapadliskami przedgórskimi.
JEDNOSTKI TEKTONICZNE POLSKI:
Do jednostek geologicznych obszaru Polski, które mają wyraźnie określone stanowisko tektoniczne należą:
Ø platforma prekambryjska
Ø paleozioidy Gór Świętokrzyskich, Sudetó Wschodnich, Sudetów Zachodnich wraz z blokiem przedsudeckim i z zapadliskami orogenicznymi: śląsko-krakowskim, południowo-sudeckim i północno-sudeckim
Ø Platforma paleozoiczna
Ø Alpidy (mapka 2)
Na terenie Polski występuje także strefa Teisseyre’a- Tornquista (strefa T-T) o kierunku NW-SE, jedna z najważniejszych struktur tektonicznych Europy, która oddziela wielkie prowincje geologiczne tego kontynentu: platformę wschodnioeuropejską od młodych pasm fałdowych.
PLATFORMA PREKAMBRYJSKA
Plstforma prekambryjska leżąca na wschód od strefy T-T ma charakter proterozicznego i lokalnie młodoprekambryjskiego, metamorficznegopodłoża oraz charakter pokrywy osadowej, wśród której dadzą się wyróżnić kompleksy strykturalne odzwierciedlające stadia rozwojowe poszczególnych części platformy. Są to:
· Wyniesienie Łeby wykazujące istnienie 3 kompleksów strukturalnych w pokrywie osadowej –staropaleozoicznego, perms-triasowego i kredowo-kenozoicznego
· Obniżenie (niecka) perybałtyckie. W pokrywie osadowej wyodrębnia się 3 kompleksy strukturalne:
o kambryjsko-sylurski
o permo-triasowy
o jurajsko-kenozoiczny
· Wyniesienie (garb) mazursko-suwalski. W pokrywie osadowej brak jest dolnego piętra strukturalnego tj. paleozoicznego. Fundament wyniesienia przykrywa głównie dolnotriasowy kompleks strukturalnya na nim leży niezgodnie, bo przekraczająco kompleks osadowy jurajsko-kenozoiczny.
· Obniżenie podlaskie. Ma ono najprawdopodobniej charakter zrębowy. Pokrywa osadowa składa się z 3 kompleksów strukturalnych:
o Kompleks dolny złożony ze skał osadowego prekambru u podstaw którego występuje trap bazaltowy, oraz ze skał kambro-syluru
o Kompleks środkowy to osady górnego permu i w dużej mierze dolnego triasu
o Kompleks górny to skały jury-kenozoiku, które leżą przekraczająco na oby starszych kompleksach
· Wyniesienie (zręb) sławatycz. Pokrywa osadowa jest bardzo cienka i skąpa, co jest wynikiem działalności erozyjnej, głownie pokarbońskiej i przedjurajskiej, która spowodowała zupełne zdarcie istniejących poprzednio na wyniesieniu kambryjsko-sylurskich i karbońskich kompleksów osadowych. Zachowały się tylko 2 kompleksy strukturalne:
o Dolny składający się ze skał najmłodszego prekambru z trapem bazaltowym u podstawy
o Górny zbudowany ze skał jurajsko-kenozoicznych. Miejscami zachowały się strzepy osadu karbonu który przed erozją jurajską tworzył na wyniesieniu środkowy kompleks strukturalny.
· Obniżenie (niecka) nadbużańskie. Rozwinięte jest ono za zachodnim, zanurzającym się zboczu tarczy ukraińskiej. Pokrywa osadowa rozwinięta jest o wiele pełniej niż w innych jednostkach tektonicznych platformy prekambryjskiej. Jest ona dwupietrowa:
o Dolny kompleks strukturalny zbudowany jest najprawdopodobniej ze skał najmłodszego prekambru oraz kambro-syluru i dewono karbonu oraz karbonu.
o Górny kompleks składa się ze skał jury-kenozoiku. Leży na kompleksie dolnym niezgodnie, przekraczająco i z dużą luką stratygraficzną.
PALEOZOIDY:
Do paleozoidów należą:
§ Sudety
§ Góry Świętokrzyskie
Sudety Zachodnie, Wschodnie i blok przedsudecki stanowią część zachodnio- i środkowoeuropejskich waryscydów. Ich budowa geologiczna jest skomplikowana, a historia tektoniczna wieloetapowa. Składaja się one ze skał metamorficznych, plutonicznych i wylewnych prekambru i starszego paleozoiku. Uzupełniają je kompleksy osadowe i krystaliczne wieku młodopaleozoicznego powstałe w geosynklinie waryscyjskiej.
Góry Świętokrzyskie są górotworem paleozoicznym zbudowanym z osadowych kompleksów najmłodszego prekambru wykazujących silną diagenezę oraz z osadowych kompleksów kambro-syluru wykształconych w facji terygenicznej ilasto-mułowcowo-kwarcytowej. Znacząca jest obecność szarogłazów środkowego ludlowu i diabazów na pograniczu dolnego i środkowego ludlowu. Na zgradowanym prekambrze i kambro-sylurze leży dewon lub karbon albo kompleksy stratygraficznie jeszcze młodsze!
PLATFORMA PALEOZOICZNA:
Platforma paleozoicza na terenie Polski zajmuje znaczne obszary. Należy do niej część Lubelszczyzny, głównie zachodniej. Wiemy o niej, że jej starszy paleozoik jest sfałdowany i stanowi podłoże dla epikontynentalnie rozwinietego dewonu i karbonu.
Poza Lubelszczyną do platformy tej zaliczyć możemy także obszar przedsudecia, dla którego podłożem są waryscyjskie Sudety Zewnętrzne i Wewnętrzne oraz obszar śląsko-krakowski, którego podłoże to sfałdowany staropaleozoik na którym rozwinęła się w młodszym paleozoiku tektonika wymuszająca powstanie fałdów charakterystcznych dla młodych platform. Do platformy tej należą także: Kujawy, Wielkopolska i Pomorze Zachodnie, których wiek nie jest definitywnie ustalony.
ALPIDY:
Na obszarze naszego kraju Alpidy reprezentowane są przez całkowicie odsłonięte Tatry, Pieniny i Karpaty fliszowe oraz ich przedkarpackie zapadlisko przedgórskie. Alpidy mają bardzo wyraźnie i jednoznacznie określoną pozycje tektoniczna. Konsolidacja tego obszaru nie jest jednak jeszcze zakończona.
PODSUMOWANIE:
Fakt, iż obszar Polski leży w wielkim węźle tektonicznym, gdzie graniczą ze soba 3 wielkie jednostki tektoniczne Europy, sprawia, że występują na nim jednostki geologiczne (tektoniczne) różnego wieku. Ich granice przebiegają nie tylko na powierzchni terenu, lecz i poniżej niej, niejednokrotnie się przecinając. Powoduje to trudności sporządzenia przejrzystej mapy jednostek tektonicznych obszaru Polski. Problem z wyznaczeniem granic dotyczy nie tylko Polski, ale także Europy. Jednym z głównych problemów jest ustalenie granic jednostek prekambryjskiej i paleozoicznej. Bardzo ważną rolę odgrywa tu strefa T-T, która dzieli Europę a część północno-wschodnią -> platforme prekambryjską i część południowo-zachodnią utworzoną z pasm fałdowych.
Uogulniając, obecny stan rozpoznania tektonicznego obszaru Polski można stwierdzić, że nie jest on jednolity. Najlepiej poznane sa jednostki alpejskie, nastepnie paleozoiczne sudetów i Gór Świętokrzyskich, najsłabiej jednostki tektoniczne podłoża platformy prekambryjskiej i w znacznej mierze również platformy paleozoicznej.
Tofinek3-reaktywacja