Oświecenie
Nazwa
Oświecenie to epoka w dziejach kultury, formacja kulturowa, obejmująca wszystkie dziedziny życia społeczno-kulturalnego o poddająca je kontroli „światła naturalnego”, tj. rozumu. Nazwa wywodzi się z prastarej metafory religijnej światła, światłości, obejmującej przymioty boskie, takie jak: dobro i mądrość, przeciwstawiane ciemności i złu, czyli atrybutom szatana.
W racjonalistycznej filozofii XVII w. (Kartezjusz) powstało pojęcie światła naturalnego jako wrodzonej właściwości umysłu – „wiek świateł” (le siécle des lumiéres). Nazwa oświecenie powstała w Niemczech (Aufklärung), w Anglii wiek XVIII nazwano „wiekiem rozumu”, a we Francji „wiekiem filozofów”. W Polsce używano od początku nazwy oświecenie.
Jedną z ważniejszych cech oświecenia było przekonanie o nieograniczonych możliwościach ludzkiego umysłu.
Chronologia epoki
Kultura oświecenia rozwijała się w Europie w XVII w. i trwała do początku XIX w. Jej centra znajdowały się we Francji, Anglii i Niemczech. Szczególna rola przypadła Francji, Paryż uznawany był za główny ośrodek kultury, a język francuski stał się międzynarodowym językiem ludzi wykształconych.
Doktryny filozoficzne oświecenia:
- racjonalizm – kierunek w filozofii XVII w., zapoczątkowany przez Kartezjusza, uznający rozum za jedyne narzędzie poznania świata oraz głoszący przekonanie o sile i możliwościach rozumu i konieczności kierowania się nim w działaniu
- empiryzm – kierunek filozoficzny, zgodnie z którym źródłem poznania oraz metodą zdobywania wiedzy jest doświadczenie; zapoczątkowany w XVII w. przez Francisa Bacona
- sensualizm – kierunek filozoficzny, według którego źródłem poznania są wrażenia zmysłowe, rozumiane bądź jako odbicie rzeczywistości (materializm), bądź jako jedyna dostępna rzeczywistość (idealizm subiektywny)
- ateizm – pogląd odrzucający wiarę w Boga jako sprzeczną z rozumem i nienaukową
- deizm – kierunek filozoficzny odrzucający ideę bezpośredniego kierowania światem przez Boga, uważanego jedynie za stwórcę i prawodawcę; typowy składnik światopoglądu oświeceniowego
- utylitaryzm – pogląd w etyce XVIII i XIX w., według którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi”
- humanitaryzm – postawa nacechowana poszanowaniem życia i ludzi, pragnieniem oszczędzania im cierpień
- wolterianizm – zespół poglądów wyrażonych w dziełach Woltera; cechuje go krytycyzm, odrzucanie autorytetów, tolerancja dla różnorodności postaw, a także libertynizm i racjonalizm prowadzące do deizmu
- libertynizm – laicki ruch umysłowy skierowany przeciwko katolicko-feudalnemu ideałowi życia i tradycyjnej obyczajowości; jedno z bezpośrednich źródeł racjonalizmu oświeceniowego
Karolina_M