Klasyfikacja zagrożenia pożarowego lasów Polski.pdf

Leœne Prace Badawcze ( Forest Research Papers ) , 2009, Vol. 70 (2): 131–141.

Ryszard Szczygie³ 1 , Barbara Ubysz 1 , Miros³aw Kwiatkowski 1 , Józef Piwnicki 1

Klasyfikacja zagro¿enia po¿arowego lasów Polski

Forest fire hazard classification in Poland

Abstract . The paper presents a new method of classifying forest areas with regard to fire hazard. In comparison with

the rules in force in Poland, in determining fire hazard not Selianinov’s hydrothermal coefficient neither air pollution

coefficient have been applied. As concerns stand criterion, 3 to 6 forest habitat types have been added to the list of the

most flammable forest habitat types, while stand age has not been taken into consideration. The number of fires

criterion has been replaced by a more objective one – fire density, that is the number of fires per 1000 hectares of forest

area. Moreover, the anthropogenic criterion has been added, taking into account the number of inhabitants per 1000

hectares of forest areas, which is related to forest fire occurrences. This method enables classification on different

administration levels applying uniform criteria.

On its basis, classification of fire hazard have been performed for forest districts, counties, sub-regions, provinces

and regional directorates of the State Forests in Poland.

Key words : forest risk fire

1. Wstêp

Rozporz¹dzenie podawa³o tylko ogólne zasady

klasyfikacji obszarów leœnych pod wzglêdem zagro-

¿enia po¿arowego. Jako tereny wysokiego ryzyka mog³y

byæ sklasyfikowane wy³¹cznie te obszary, na których

wystêpuj¹ce stale lub cyklicznie po¿ary lasu stwarzaj¹

powa¿ne zagro¿enie dla równowagi ekologicznej oraz

bezpieczeñstwa ludzi i dóbr lub przyspieszaj¹ proces

pustynnienia terenów wiejskich. Natomiast obszary, na

których po¿ary lasu nie wystêpuj¹ stale lub cyklicznie,

ale stwarzaj¹ znaczne zagro¿enie dla ekosystemów leœ-

nych, mog³y byæ sklasyfikowane jako obszary œredniego

ryzyka.

W rozporz¹dzeniu wymieniono obszary, które zali-

czono do wysokiego ryzyka zagro¿enia po¿arowego

lasu, po³o¿one:

– w Portugalii,

– w Hiszpanii,

– we Francji (regiony Akwitanii, Œrodkowych Pire-

nejów, Korsyki, Langwedocji-Roussillion, Prowansji-

Alp-Lazurowego Wybrze¿a oraz departamenty Ardèche

i Drôme),

Ocena zagro¿enia po¿arowego lasu jest zasadnicz¹

przes³ank¹ do planowania wszelkich przedsiêwziêæ

zwi¹zanych z ochron¹ przeciwpo¿arow¹, zarówno w

zakresie profilaktyki, przygotowania terenów leœnych na

wypadek po¿aru, jak i dzia³añ operacyjnych jednostek

ratowniczych. Odgrywa ona równie¿ decyduj¹c¹ rolê

przy dystrybucji œrodków finansowych przeznaczonych

na ochronê lasów przed po¿arami. Obowi¹zek klasy-

fikacji lasów pod wzglêdem zagro¿enia po¿arowego

zosta³ na³o¿ony na kraje cz³onkowskie Unii Europejskiej

Rozporz¹dzeniem Rady (EEC) nr 2158/92 z dnia 23

lipca 1992 r. o ochronie lasów Wspólnoty przed

po¿arami. Artyku³ 2 rozporz¹dzenia postanawia³, ¿e

kraje cz³onkowskie sklasyfikuj¹ swoje terytoria wed³ug

stopnia ryzyka po¿aru lasu. Obszar sklasyfikowany

musia³ odpowiadaæ obszarowi administracyjnemu, co

najmniej równemu podregionowi, tj. grupie powiatów

(III poziom NUTS 2 ).

Instytut Badawczy Leœnictwa, Samodzielna Pracownia Ochrony Przeciwpo¿arowej Lasu, Sêkocin Stary, ul. Braci Leœnej 3,

05-090 Raszyn, Fax +48 22 7150422, e-mail: R.Szczygiel@ibles.waw.pl

NUTS – Nomenclature Unit Territorial Statistic (Jednostka Terytorialna do Celów Statystycznych)

132

R. Szczygie³ et al. / Leœne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (2): 131–141.

Poziom zagro¿enia

Risk level

niski / low

œrednioniski / low-medium

œredni / medium

œredniowysoki / medium-high

wysoki / high

Kategoria zagro¿enia

Fire risk class

niska / low

œrednia / medium

wysoka / high

brak danych / no fire data

Rycina 1. Poziom zagro¿enia po¿arowego obszarów leœnych w 1992 r. okreœlony na podstawie Council Regulation (EEC)

No. 2158/92 of 23 July 1992 on protection of the Community's forests against fire (A) oraz kategoria zagro¿enia

po¿arowego w 2006 r. ustalona na podstawie liczby i powierzchni po¿arów (B)

Figure 1. Level of fire hazard for forest areas in 1992 determined on the basis of Council Regulation (EEC) No. 2158/92 of 23

July 1992 on protection of the Community's forests against fire (A) and fire hazard category in 2006 determined on the basis of

the number and area of fires (B)

– we W³oszech (regiony Mezzogiorno, Lacji, Toska-

nii, Ligurii, Umbrii, Marchi, Emilii-Romagni, prowincje

Cuneo i Alessandrii w Piemoncie oraz prowincja Pavia

w Lombardii, a tak¿e obszary na zalesionych terenach

górskich na pó³nocy kraju),

– w Grecji.

W innych regionach Unii, poza wymienionymi po-

wy¿ej, obszary leœne mog³y zostaæ uznane za obszary

wysokiego ryzyka, jeœli pañstwo cz³onkowskie przed³o-

¿y³o uzasadniony wniosek. Pozosta³e obszary Wspól-

noty powinny byæ sklasyfikowane jako obszary o ma³ym

ryzyku. W marcu 2006 roku na spotkaniu ekspertów z

krajów UE ds. po¿arów lasów w Brukseli przedstawiono

propozycjê skategoryzowania obszarów leœnych na

podstawie wystêpowania po¿arów lasu i powierzchni

objêtej po¿arem. Kategoryzacjê zagro¿enia po¿arowego

obszarów leœnych na podstawie unijnego rozporz¹dze-

nia przedstawiono na rycinie 1A, a wynik klasyfikacji na

podstawie liczby i powierzchni po¿arów – na rycinie 1B.

Z rycin wynika, ¿e Polska uznana zosta³a pocz¹tkowo za

kraj o ma³ym zagro¿eniu po¿arowym lasów, co wyni-

ka³o przede wszystkim z braku pe³nych danych o po¿a-

rach lasu w naszym kraju.

W Polsce zasady klasyfikacji lasów pod wzglêdem

zagro¿enia po¿arowego po raz pierwszy opracowane

zosta³y przez Instytut Badawczy Leœnictwa w 1975 r.

(Karlikowski et £onkiewicz 1975) i na ich podstawie

dokonano pierwszej kategoryzacji terenów leœnych,

bêd¹cych tylko w zarz¹dzie Lasów Pañstwowych. W

1992 r. dokonano modyfikacji kryteriów oceny zagro¿e-

nia po¿arem (Santorski 1992, 1993, 1994). Na rycinie 2

przedstawiono aktualnie obowi¹zuj¹c¹ (stan na

31.12.2007 r.) kategoryzacjê Lasów Pañstwowych pod

wzglêdem zagro¿enia po¿arowego.

Zasady kategoryzacji lasów okreœla rozporz¹dzenie

Ministra Œrodowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie

szczegó³owych zasad zabezpieczenia przeciwpo¿aro-

wego lasów (Dz.U. Nr 58, poz. 405). W myœl tego przepi-

su kategoryzacji zagro¿enia po¿arowego dokonuje siê dla

nadleœnictwa albo parku narodowego, bior¹c pod uwagê:

– œredni¹ roczn¹ liczbê po¿arów z 10 lat;

– procentowy udzia³ powierzchni Bs, Bœw i BMœw i

powierzchni I i II klasy wieku, jako najbardziej po-

datnych na po¿ary;

Kategorie zagro¿enia po¿arowego

Fire risk classes

III

Rycina 2. Kategoryzacja zagro¿enia po¿arowego nadleœ-

nictw wed³ug instrukcji ochrony przeciwpo¿arowej

obszarów leœnych (stan na 31.12.2007 r.)

Figure 2. Classification of fire hazard for forest districts in

accordance with the forest fire prevention instruction

(status as of 31.12.2007)

R. Szczygie³ et al. / Leœne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (2): 131–141.

133

– warunki klimatyczne okreœlone wspó³czynnikiem

hydrotermicznym Sielianinowa;

– wskaŸnik zanieczyszczeñ powietrza.

Poniewa¿ obowi¹zuj¹ca metoda kategoryzacji doty-

czy³a tylko nadleœnictw i parków narodowych, celem

pracy by³o opracowanie nowych zasad kategoryzacji

obszarów leœnych Polski pod wzglêdem zagro¿enia po-

¿arowego oraz ocena tego zagro¿enia dla wszystkich

lasów (bez wzglêdu na rodzaj ich w³asnoœci) na ró¿nych

poziomach podzia³u administracyjnego kraju. Uznano

za wskazane uwzglêdnienie bardziej miarodajnych

czynników kszta³tuj¹cych zagro¿enie po¿arowe lasu i

wystêpowanie po¿arów, z jednoczesnym wziêciem pod

uwagê propozycji unijnych w tym zakresie.

Przeprowadzenie nowej oceny zagro¿enia po¿aro-

wego polskich lasów sta³o siê konieczne równie¿ z tego

powodu, ¿e rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z

dnia 20 wrzeœnia 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju

obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na

rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) ogra-

nicza³o pomoc finansow¹ na wsparcie dzia³añ z tytu³u

zapobiegania po¿arom tylko do obszarów sklasyfikowa-

nych przez pañstwa cz³onkowskie jako obszary wyso-

kiego lub œredniego ryzyka zagro¿enia po¿arowego.

Spoœród czynników antropogenicznych uwzglêd-

nione zosta³y:

– liczba mieszkañców w przeliczeniu na 1000 ha

lasu,

– gêstoœæ dróg publicznych (w analizie uwzglêd-

niono drogi powiatowe i gminne),

– stopa bezrobocia,

– nasilenie ruchu turystycznego wyra¿one liczb¹

udzielonych noclegów,

– wielkoœæ emisji zanieczyszczeñ,

– stê¿enie podstawowych zwi¹zków szkodliwych w

powietrzu.

Spoœród czynników klimatycznych uwzglêdnione

zosta³y:

– œrednia wartoœæ wspó³czynnika hydrotermicznego

Sielaninowa dla sezonu palnoœci lasu (kwiecieñ –

paŸdziernik),

– œrednia liczba miesiêcy z wartoœci¹ wspó³czynnika

hydrotermicznego Sielaninowa mniejsz¹ od 1,2 (okresy

suszy),

– œrednia temperatura powietrza dla sezonu palnoœci,

– suma opadów atmosferycznych dla sezonu pal-

noœci,

– œrednia temperatura powietrza, wilgotnoœæ œció³ki i

wilgotnoœæ wzglêdna powietrza oraz stopieñ zagro¿enia

po¿arowego lasu i suma opadów atmosferycznych z go-

dziny 9.00 na podstawie danych z sieci prognostycznej.

W pierwszym etapie prac przeprowadzono analizy

wystêpowania po¿arów lasu w przeliczeniu na 1000 ha

powierzchni leœnej w zale¿noœci od wszystkich wybra-

nych czynników, stosuj¹c metodê korelacji jednoczyn-

nikowej. W drugim, wyniki tych analiz pos³u¿y³y do

ustalenia rangi poszczególnych czynników oraz do

opracowania wzorów pozwalaj¹cych na obliczenie licz-

by punktów do ustalania kategorii zagro¿enia po¿arowe-

go lasu. Przeprowadzaj¹c klasyfikacjê nadleœnictw w

kilku wypadkach napotkano trudnoœci w uzyskaniu

pe³nych danych nieodzownych do jej wykonania. Spo-

wodowane by³y one m.in. zmianami granic b¹dŸ

utworzeniem nowych nadleœnictw. W takich wypadkach

kategoryzacji dokonano na podstawie dostêpnych da-

nych, bior¹c te¿ pod uwagê wyniki klasyfikacji s¹sia-

duj¹cych nadleœnictw.

2. Metodyka

W celu okreœlenia kryteriów klasyfikacji lasów pod

wzglêdem zagro¿enia po¿arowego wybrano cztery gru-

py parametrów, tj.:

– wystêpowanie po¿arów,

– czynniki drzewostanowe,

– czynniki klimatyczne,

– czynniki antropogeniczne.

Charakteryzuj¹c wystêpowanie po¿arów lasów

objêto analiz¹ po¿ary z lat 2002-2006 (Perliñska 2003,

2004, 2005, 2006). Listê elementów przyjêtych do ana-

lizy rozszerzono o 14 nowych w stosunku do uwzglêd-

nianych w obowi¹zuj¹cej aktualnie metodzie katego-

ryzacji zagro¿enia po¿arowego lasu ( ZPL ). Ocenie pod-

dano wystêpowanie po¿arów w zale¿noœci od czynni-

ków klimatycznych, œrodowiskowych i antropogenicz-

nych. Wszystkie analizy uwzglêdnia³y wystêpowanie

po¿arów lasu w odniesieniu do 1000 ha powierzchni

leœnej danego obszaru (gêstoœæ wystêpowania po¿arów).

Spoœród czynników drzewostanowych uwzglêd-

niono udzia³ powierzchni zajmowanych przez:

– siedliskowe typy lasu ( STL ).

– drzewostany poszczególnych klas wieku,

– panuj¹ce gatunki drzew,

3. Wyniki

Sformu³owanie metody kategoryzacji

Wystêpowanie po¿arów

Najistotniejszym czynnikiem, który zosta³ uwzglêd-

niony przy opracowywaniu zasad ustalania kategorii

zagro¿enia po¿arowego obszarów leœnych by³o wystê-

powanie na danym terenie po¿arów we wczeœniejszym

134

R. Szczygie³ et al. / Leœne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (2): 131–141.

okresie. W tym celu zbadano korelacjê pomiêdzy

gêstoœci¹ wystêpowania po¿arów w poszczególnych

latach analizowanego okresu w zale¿noœci od przeciêt-

nej gêstoœci wystêpowania po¿arów na tym samym

obszarze w pozosta³ych czterech latach tego okresu. Na

tej podstawie opracowano wzór (1) pozwalaj¹cy na

okreœlenie wp³ywu gêstoœci wystêpowania po¿arów w

minionych latach na wystêpowanie po¿arów:

Tabela 1. WskaŸnik palnoœci lasu w zale¿noœci od siedlis-

kowego typu lasu

Table. 1. Forest flammability index in relation to forest

habitat type

Po¿ary lasu

Forest fires

, log( ,

11 2

0 725 1 5

) ,

(1)

gdzie:

P p – liczba punktów odpowiadaj¹ca gêstoœci wystê-

powania po¿arów,

G p – œrednia gêstoœæ wystêpowania po¿arów w okre-

sie wieloletnim (zakres wartoœci: 0–8,79).

Dla tej zale¿noœci uzyskano bardzo wysok¹ wartoœæ

wspó³czynnika korelacji, wynosz¹c¹ 0,7800, co po-

twierdzi³o za³o¿enie o koniecznoœci uwzglêdnienia tego

parametru przy ustalaniu kategorii zagro¿enia po¿aro-

wego lasu. Rozk³ad przewidywanej gêstoœci wystêpo-

wania po¿arów obliczonej za pomoc¹ powy¿szego

wzoru w porównaniu z obserwowanymi wartoœciami

przedstawiono na rycinie 3.

0,41

423

1,80

4,39

0,99

421

1,79

1,81

Bœw

22,41

8739

37,25

1,66

BMœw

24,80

7550

32,19

1,30

BMw

4,47

1235

5,26

1,18

L³

0,40

0,41

1,03

LMw

3,31

665

2,83

0,85

LMœw

17,41

2805

11,95

0,69

BMwy¿

0,18

0,09

0,50

L³G

0,02

0,01

0,50

LMwy¿

1,43

159

0,68

0,48

Lœw

8,97

819

3,49

0,39

BMb

0,51

0,19

0,37

1,56

115

0,49

0,31

BMG

0,58

0,16

0,28

LMG

1,79

108

0,46

0,26

1,84

0,38

0,21

LMb

0,52

0,10

0,19

0,12

0,02

0,17

Lwy¿

2,89

0,30

0,10

OlJ

0,77

0,06

0,08

4,41

0,09

0,02

0,18

0,00

BbG

0,00

BWG

0,03

0,00

OlG

0,00

Rycina 3. Gêstoœæ wystêpowania po¿arów lasu w poszcze-

gólnych latach okresu 2002-2006 w przeliczeniu na 1000

ha powierzchni leœnej w zale¿noœci od przeciêtnej gêstoœci

w pozosta³ych czterech latach dla poszczególnych

nadleœnictw

Figure 3. Forest fire density by year in 2002-2006 per 1000

hectares of forest area in relation to average fire density in

the remaining four years for individual forest districts.

Razem

Total

100

23465

100

1,0

* Bs – dry coniferous forest, Bw – wet coniferous forest,

Bœw – fresh coniferous forest, BMœw – fresh mixed coniferous

forest, BMw – wet mixed coniferous forest, L³ – floodplain for,

LMw – fresh broadleaved forest, LMœw – fresh mixed broadleaved

forest, BMwy¿ – upland mixed coniferous forest, L£G – mountain

floodplain forest, Lmwy¿ – upland mixed broadleaved forest,

Lœw – fresh broadleaved forest, BMb – mixed bog coniferous forest,

Lw – wet broadleaved forest, BMG – montane mixed coniferous

forest, LMG – montane mixed broadleaved forest, Ol – alder carr,

LMb – boggy mixed broadleaved forest, BG – montane coniferous

forest, Lwy¿ – upland broadleaved forest, OlJ – alder-ash forest,

LG – montane broadleaved forest, Bb – boggy coniferous forest,

BbG – montane boggy coniferous forest, BWG – high mountain

coniferous forest, OlG – mountain alder carr

Czynniki drzewostanowe

W celu ustalenia, które siedliskowe typy lasu, klasy

wieku i gatunki drzew panuj¹cych nale¿y uwzglêdniæ

przy okreœlaniu kategorii ZPL , przeprowadzono analizê

12 5

+ +

R. Szczygie³ et al. / Leœne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (2): 131–141.

135

wystêpowania po¿arów w zale¿noœci od nich, uwzg-

lêdniaj¹c wielkoœæ powierzchni drzewostanów o danej

cesze. Wyniki tych analiz przedstawiono w tabelach

1–3, w których miar¹ jest wskaŸnik palnoœci, bêd¹cy

ilorazem udzia³u procentowego, np. liczby po¿arów w

drzewostanach rosn¹cych na danym siedlisku, i udzia³u

powierzchniowego danego siedliska w LP.

Z tabel tych wynika, ¿e najbardziej podatnymi na

po¿ary s¹ siedliska borowe i las ³êgowy w wieku do 40

lat, a spoœród gatunków panuj¹cych – sosna i modrzew.

Do dalszych analiz przyjêto udzia³ powierzchni

zajmowanej przez drzewostany I i II klasy wieku, udzia³

powierzchni zajmowanej przez drzewostany z sosn¹

jako gatunkiem panuj¹cym oraz udzia³ powierzchni

drzewostanów rosn¹cych na siedliskach Bs, Bœw, Bw,

BMœw BMw i L³. Ocena ich wp³ywu na wystêpowanie

po¿arów wykonana metod¹ regresji wielokrotnej

krokowej wykaza³a, ¿e spoœród tych czynników jedynie

udzia³ wybranych STL ma istotny wp³yw na wystêpowa-

nie po¿arów. W zwi¹zku z powy¿szym do ustalania

liczby punktów odpowiadaj¹cych kryteriom drzewo-

stanowym przyjêto wzór (2) na przewidywan¹ gêstoœæ

wystêpowania po¿arów uzyskany na podstawie korelacji

jednoczynnikowej:

Tabela 2. WskaŸnik palnoœci lasu w zale¿noœci od klasy

wieku drzewostanów

Table 2. Forest flammability index in relation to stand age

class

Po¿ary lasu

Forest fires

= 0,

(2)

gdzie:

P d – liczba punktów odpowiadaj¹ca czynnikom

drzewostanowym,

U s – udzia³ procentowy powierzchni drzewostanów

rosn¹cych na siedliskach Bs, Bœw, Bw, BMœw, BMw i L³

(zakres wartoœci: 0–98,41).

Dla opracowanego wzoru uzyskano wspó³czynnik

korelacji równy 0,3126 (ryc. 4).

11,65

6105

26,78

2,30

18,13

4659

20,45

1,13

III

25,93

4864

21,35

0,82

23,76

4158

18,25

0,77

V i starsze

V and older

20,53

3000

13,17

0,64

Razem

Total

100

22786

100

1,00

Tabela 3. WskaŸnik palnoœci lasu w zale¿noœci od

panuj¹cego gatunku drzew

Table 3. Forest flammability index in relation to dominant

tree species

Panuj¹ce gatunki

drzew

Dominant tree

species

Po¿ary lasu

Forest fires

So, Mo / pine, larch

68,9

19656 85,76

1,24

Db , Kl , Wz /

oak, maple, elm

7,4

1310

5,72

0,77

Brz / birch

5,8

817

3,56

0,61

Rycina 4. Wystêpowanie po¿arów lasu w poszczególnych

nadleœnictwach (œrednio rocznie w okresie 2002-2006 r. w

przeliczeniu na 1000 ha powierzchni leœnej) w zale¿noœci

od udzia³u procentowego drzewostanów rosn¹cych na

siedliskach Bs, Bœw, Bw, BMœw, BMw i L³

Figure 4. Forest fire frequency in individual forest districts

(annual average in 2002-2006 per 1000 hectares of forest

area) in relation to the percentage of forest habitat types: dry

coniferous forest, fresh coniferous forest, wet coniferous

forest, fresh mixed, coniferous forest, wet mixed coniferous

forest and floodplain forest

Os / aspen

0,2

0,07

0,35

Œw / spruce

5,5

422

1,84

0,33

Bk / beech

5,1

334

1,46

0,29

Tp / poplar

0,4

0,12

0,29

Ol / alder

4,4

252

1,10

0,25

Gb / hornbeam

0,3

0,05

0,16

Jd / fir

2,0

0,32

0,16

Razem

Total

100

22919

100

1,00

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: