Układ oddechowy.doc

I. Układ oddechowy

     Oddychanie jest jedną z najważniejszych czynności organizmu i podstawowym przejawem życia. Głównym zadaniem oddychania jest dostarczenie tlenu komórkom, w których przy jego udziale następuje utlenianie ( spalanie) substancji organicznych. Ten proces dostarcza organizmowi energii niezbędnej do przebiegu wszystkich procesów życiowych.

     Doprowadzenie tlenu do płuc oraz odprowadzenie tą drogą dwutlenku węgla, czyli tzw. wymiana gazowa, odbywa się przez układ oddechowy.

Układ oddechowy składa się z dwóch dróg oddechowych: górnych i dolnych .

Górne drogi oddechowe to:

·         jama nosowa,

·         gardło.

Jama nosowa

      Jama nosowa to pierwszy odcinek dróg oddechowych, do której prowadzą nozdrza. Podzielona jest na dwie części przegrodą nosową zbudowaną z  kości oraz chrząstki. Wokół jamy nosowej znajdują się przestrzenie wypełnione powietrzem, tzw. zatoki oboczne nosa. Powierzchnia jamy nosowej wyścielona jest błoną śluzową, której główna część tworzy okolicę oddechową. W tej dobrze ukrwionej błonie znajdują się liczne gruczoły wydzielające śluz i płyn surowiczy, tworzące na jej powierzchni dodatkową warstwę, na której osadzają się zanieczyszczenia wdychanego powietrza. Niewielka część błony śluzowej jamy nosowej tworzy tzw. okolicę węchową, zaopatrzoną w wyspecjalizowany nabłonek węchowy oraz gruczoły węchowe. Dzięki nim człowiek ma powonienie, a więc potrafi odróżniać zapachy. Od tyłu jama nosowa łączy się poprzez nozdrza tylne z jamą gardła.

Gardło

Gardło jest odcinkiem, w którym krzyżują się drogi oddechowe i pokarmowe. W gardle znajdują się liczne skupiska tkanki limfatycznej - migdałki, tworzące limfatyczny pierścień gardłowy Waldeyera. Są one bardzo ważnym składnikiem układu odpornościowego.
Do gardła uchodzi przewód trąbkowy zapewniający przewietrzanie ucha środkowego, gdzie ma ono swój początek.
      Gardło jest wyścielone błoną śluzowa. W jego części nosowej - błona ma taką samą budowę jak jama nosowa, w pozostałych częściach śluzówka ma budowę odmienną, charakterystyczną dla górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Dolne drogi oddechowe to :

·         krtań,

·         tchawica,

·         oskrzela,

·         płuca.

Krtań

     Krtań stanowi granicę między górnymi a dolnymi drogami oddechowymi. Wdychane powietrze z gardła przedostaje się do krtani - długiego na 4-6 cm przewodu zbudowanego z kilku rodzajów chrząstek, trzy  nieparzyste to: tarczowata, pierścieniowata i nagłośniowa, oraz trzy parzyste : nalewkowate, różowate i klinowate. Chrząstki tworzą szkielet krtani, który stanowi podporę dla aparatu głosowego. Chrząstki krtani są między sobą połączone stawami lub zrostami więzadłowymi (więzadłami). Cały system połączeń międzychrząstkowych sprawia, że krtań jest narządem zwartym i mocnym, ale posiadającym także określoną ruchomość potrzebną do kształtowania barwy i brzmienia głosu. Ważną rolę w czynności krtani odgrywają mięśnie, mające charakter zwieraczy i rozwieraczy oraz napinaczy warg głosowych.
 

     Wnętrze krtani złożone jest z trzech jam - górnej, pośredniej i dolnej. Górna łączy się z gardłem, pośrednia - jest miejscem powstawania głosu; tam bowiem znajdują się wargi głosowe, lewa i prawa, tworzące tzw. głośnię. Ostry brzeg błony śluzowej warg głosowych tworzy fałdy głosowe, zwane inaczej strunami głosowymi. Pomiędzy nimi znajduje się szpara głośni, długości ok. 23 mm u mężczyzn i 18 mm u kobiet.

       Powierzchnia wewnętrzna krtani jest wyścielona błoną śluzową o budowie typowej dla dróg oddechowych, a więc składającą się z nabłonka wielorzędowego z obecnością będących w ciągłym ruchu mikrokosmków, zawierającą liczne gruczoły produkujące śluz i płyn surowiczy, chroniące krtań przed wysychaniem i zanieczyszczeniami z wdychanego powietrza.

Tchawica

     Krtań bezpośrednio łączy się z tchawicą, kilkunastocentymetrową cewką (rurką), nieco spłaszczoną w wymiarze przednio-tylnym. Jej wymiar poprzeczny wynosi 15-20 mm.
     Zbudowana jest z ok. 20 okrężnych, podkowiastych chrząstek, ułożonych jedna nad drugą, tkwiących w mocnej łącznotkankowej błonie włóknistej. Z tyłu ściana tchawicy jest mniej zwarta i ma charakter błoniasty. W ścianie tchawicy znajdują się pasma okrężnych włókien mięśniowych mających wpływ na stan napięcia ściany.
    Od środka tchawica wyścielona jest typową dla układu tkanką śluzową z nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, którego migawki poruszają się w kierunku krtani oraz z licznymi gruczołami produkującymi śluz i płyn surowiczy, które, tak jak w jamie nosowej i krtani, tworzą najbardziej wewnętrzną warstwę pochłaniającą zanieczyszczenia i nawilżającą napływające w czasie wdechu powietrze. Migawki poruszają się z szybkością 3-10 razy na sekundę. Wytwarzany śluz przesuwa się z dużą szybkością. Mechanizm migawkowy jest bardzo wydajny. Dzięki niemu powietrze w tchawicy (i dalej - w oskrzelach) bardzo intensywnie oczyszcza się.

      Tchawica w dolnym swym końcu dzieli się na dwa duże oskrzela - prawe i lewe. W miejscu rozdwojenia od wewnątrz znajduje się charakterystyczna ostroga, wklęsła listwa, wzmacniająca zarówno tchawicę, jak i oskrzela główne. Kąt rozdwojenia tchawicy jest różny i waha się od 50 do 100 stopni.

Oskrzela

     Drzewo oskrzelowe to część układu oddechowego położona pomiędzy tchawicą a oskrzelikami.

         Jest to zespół rozgałęziających się rurek o szerokości powyżej 1 mm doprowadzających i odprowadzających powietrze do/z płuc. Ściana oskrzeli wysłana jest błoną śluzową z nabłonkiem wielorzędowym migawkowym (umożliwiającym czynne przemieszczanie się śluzu do większych oskrzeli/tchawicy). Umięśnienie składa się z mięśni gładkich, skurcz tych mięśni to jeden z mechanizmów prowadzących do ataku astmy oskrzelowej. W zależności od wielkości oskrzela, chrząstka pomagająca w utrzymaniu kształtu oskrzela występuje jako pierścienie, małe płytki bądź wysepki.
         U człowieka na wysokości IV krążka międzykręgowego tchawica dzieli się na 2 oskrzela główne:

oskrzele główne prawe (grubsze i krótsze 2,5 cm i przebiega bardziej pionowo -> zwykle do niego wpada ciało obce)

oskrzele główne lewe (cieńsze, dłuższe, 5 cm, biegnące bardziej poziomo)

Oskrzela główne stanowią ostatni zewnątrzpłucny odcinek dróg oddechowych.

Płuca

     Płuca są parzystym narządem, w którym zachodzi wymiana gazowa. Proces ten ma miejsce nie w każdej części płuc. Wyróżnia się w nich bowiem tzw. składnik oskrzelowy, służący do przewodzenia powietrza, oraz składnik pęcherzykowy, w którym ma miejsce ostatnia faza oddychania zewnętrznego (przedtkankowego), czyli wymiana gazowa.
      Płuca wypełniają całą klatkę piersiową, oprócz jej centralnej części - śródpiersia, w którym znajduje się serce, duże naczynia krwionośne, tchawica, przełyk, tarczyca. Otoczone są opłucną , podwójną (dwublaszkową) błoną surowiczą z przestrzenią opłucnową wewnątrz, oddzielającą płuca od klatki piersiowej. W jamie opłucnowej znajduje się niewielka ilość płynu surowiczego. Płuca z wyglądu przypominają zaokrągloną u góry piramidę, której podstawa oparta jest na przeponie, a zaokrąglony szczyt sięga do pierwszego żebra i obojczyka. Lewe płuco jest dwupłatowe (posiada górny i dolny płat), prawe - trzypłatowe (posiada górny, środkowy i dolny płat).
       Od strony śródpiersia oba płuca mają wgłębienie na ok. 2 cm. Jest to tzw. wnęka płuca, tj. miejsce wypełnione przez tzw. korzeń płuca, na który składają się: oskrzela, naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy.

      Do każdego płata wnika oskrzele płatowe i tętnica, wychodzą żyły płucne i naczynia chłonne.
        Oskrzela płatowe dzielą się wewnątrz płuca na oskrzela segmentowe. W każdym płucu jest 10 segmentów ułożonych obok siebie.
      W wyniku dalszych podziałów dochodzimy do oskrzelika, który ma średnicę około 1 mm i nie ma już w swojej ścianie chrząstek. Dalszy podział oskrzelika prowadzi do zrazika płuca. Oskrzeliki dzielą się na oskrzeliki oddechowe i dochodzą do pęcherzyków płucnych. Oskrzelik zbudowany jest z mięśni gładkich przebiegających okrężnie. Skurcz tych mięśni decyduje o szerokości oskrzelika i wpływa na ilość powietrza dochodzącego do pęcherzyków płucnych.
        Pęcherzyki płucne mają kształt kulisty, średnica ich wynosi 100 – 200 mikrometrów. W obu płucach liczba pęcherzyków sięga 500 – 700 milionów. Powierzchnia pęcherzyków jest 30 – 50 razy większa od powierzchni ciała ludzkiego. Ścianę pęcherzyka stanowi cieniutka warstwa nabłonka pęcherzykowego, opleciona siecią naczyń krwionośnych włosowatych. Tlen przenika przez te ściany i wnika do wnętrza krwinki czerwonej łącząc się z hemoglobiną i tworząc oksyhemoglobinę. Dwutlenek węgla przenika z krwi do światła pęcherzyków płucnych.
 

Nagłośnia

     Nagłośnia, czyli chrząstka nagłośniowa zbudowana jest z tkanki sprężystej. Początkowo ma kształt zwiniętego liścia, który w czasie rozwoju rozrasta się i prostuje. Położona jest najwyżej i tworzy przednią ścianę wejścia do krtani. Jest ściśle związana z korzeniem języka, który decyduje o położeniu i ruchach nagłośni (cofnięcie języka powoduje opuszczenie nagłośni i zamknięcie krtani). Od strony przedniej oraz górnej części nagłośnia pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym. W pozostałej części nagłośni występuje nabłonek wielorzędowy urzęsiony. Poniżej nagłośni krtań zwęża się lejkowato. W zwężeniu tym występują dwie pary fałdów błony śluzowej.

        Nagłośnia pełni funkcję ochronną – podczas połykania przechyla się ku tyłowi, zakrywa wylot krtani i zapobiega wpadaniu do niej pokarmów lub płynów (ześlizgują się one ponad nagłośnią do przełyku). W czasie mowy, śpiewu, krzyku, szeptu czy podczas spokojnego oddychania unosi się ku górze i otwiera krtań, umożliwia swobodny przepływ powietrza. Bierze także udział w ruchach wykrztuśnych i kaszlu

II.  Układ krążenia

      - KAPILARY czyli naczynia włosowate
      - TĘTNICE

Układ krążenia krwi składa się z naczyń krwionośnych :

·         tętnic,

·         żył,

·         naczyń włosowatych,

·         serca.

Zadaniem układu krążenia (dokładniej: układu krążenia krwi, tj. układu krwionośnego) jest transportowanie krwi - płynu zawierającego niezbędne dla organizmu składniki odżywcze (głównie glukozę, aminokwasy i tłuszcze) oraz tlen, konieczny do spalania niektórych z tych związków i przenoszony za pomocą czerwonego barwnika krwi, zwanego hemoglobiną. Krew transportuje też hormony, uwalniane do niej przez układ dokrewny, a także komórki układu immunologicznego i przeciwciała.

Budowa krwi

      Krew jest ważnym elementem naszego ciała. Często nie zdajemy sobie sprawy, jak wiele spełnia funkcji i jak duży wpływ jej jakość ma na pracę całego organizmu.

      Jest swoistą, płynną łączną tkanką, która krąży w krwionośnym układzie kręgowców; składa się z osocza płynnego oraz krwinek: leukocytów, erytrocytów, trombocytów (płytki krwi u ssaków); dostarcza tlen tkankom, odbiera CO2, rozprowadza odżywcze substancje oraz hormony, odprowadza metabolity szkodliwe, ma swój udział w odpornościowych reakcjach organizmu.

         Wyróżniamy tu osocze i zawieszone w nim elementy morfotyczne, czyli krwinki.

Osocze

To płyn o żółtawym zabarwieniu. Składa się w większości z wody (ponad 90%). Pozostała część to głównie białka (np. fibrynogen, albuminy, globuliny), inne związki organiczne, jak np. hormony, witaminy, lipidy, kwasy tłuszczowe, cukry, a także związki nieorganiczne, m. in. jony. Najbardziej różnorodną funkcję osocza stanowią białka uczestniczące m.in. w transporcie jonów żelaza i miedzi, hormonów sterydowych barwników żółciowych, reakcjach obronnych ustroju oraz procesach krzepnięcia krwi.

Elementy morfotyczne

Elementy morfotyczne to tzw. ciałka krwi. Są to :

·         krwinki czerwone ,

·         krwinki białe ,

·         płytki krwi .

Od lewej: erytrocyt, trombocyt, leukocyt.

Krwinki czerwone, czyli erytrocyty - w 1 mm3 krwi człowieka znajduje się około 4,5-5 mln krwinek; erytrocyty mają kształt dysku. W ich centralnej części widoczny jest prześwit. W tym miejscu występowało jadro (erytrocyty są wtórnie bezjądrzaste - NIE BEZJĄDROWE gdyż tracą jądro w trakcie rozwoju). Taka budowa krwinek sprawia, iż ponoszą one minimalne koszty własnego metabolizmu (mogą przenosić więcej tlenu).Tworzone są one w szpiku kostnym czerwonym, a rozkładane w śledzionie, w ich skład wchodzi hemoglobina, która uczestniczy w transporcie tlenu i tworzy z nim nietrwałe połączenie, tzw. oksyhemoglobinę. Hemoglobina odgrywa podstawową rolę przy oddychaniu jako przenośnik gazów, głównie tlenu. Żyją około 120 dni, zużyte – niszczone są głównie w śledzionie.

Czerwone ciałka krwi.

  Krwinki białe - leukocyty - 4-10 tys/mm3 krwi; ze względu na obecność ziarnistości w cytoplazmie krwinki białe możemy podzielić na granulocyty i agranulocyty (czyli limfocyty i monocyty); uczestniczą one w procesach odpornościowych organizmu. Krwinki białe w odróżnieniu od czerwonych są większe oraz zawierają jądro komórkowe. Leuko...