właściwości lecznicze porostów.pdf

Tom 57 2008

Numer 1–2 (278–279)

Strony 85–91

A nnA M Atwiejuk

Zakład Botaniki

Instytut Biologii

Uniwersytet w Białymstoku

Świerkowa 20B, 15-950 Białystok

e-mail: matwiej@uwb.edu.pl

POROSTY I ICH WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

POROSTY

Porosty są wyjątkową grupą organizmów

żywych, które powstały w wyniku symbio-

tycznego połączenia dwóch organizmów

— cudzożywnego (heterotroficznego) grzy-

ba i samożywnego (autotroficznego) glonu.

Oba symbionty w pełni się integrują tworząc

zupełnie nową jakość biologiczną (F Ałty -

nowicz 1995). Są to organizmy plechowate

utworzone przez powiązanie komórek glonu

— fotobionta [zielenice (Chlorophyta) lub si-

nice, czyli cyjanobakterie (Cyanobacteria)]

i strzępek grzyba — mykobionta [workowce

(Ascomycota) lub podstawczaki (Basidiomy-

cota)]. Uznawane są za grzyby lichenizowa-

ne, Fungi lichenisati (zdolne do symbiozy z

glonami). Związki między komponentami w

plechach porostów mogą mieć różny cha-

rakter, od bardzo swobodnego po bardzo

ścisły, i są różnie interpretowane. Niektórzy

uważają je za związki mutualistyczne, inni

za symbiozę antagonistyczną: helotyzm (nie-

wolnictwo) — grzyb panuje nad uwięzionym

glonem i umożliwia mu wzrost i rozmnaża-

nie tylko na miarę swoich korzyści, pasożyt-

nictwo — grzyb pasożytuje na glonie, a w

skrajnych przypadkach może nawet przeni-

kać ssawkami do cytoplazmy komórek glo-

nowych i odżywiając się nimi doprowadzić

niektóre z nich do śmierci, endosaprofityzm

— grzyb odżywia się martwymi komórkami

glonowymi, glonopasożytnictwo — glon sty-

muluje grzyba do reakcji obronnych, prze-

jawiających się rozrostem strzępek i wytwa-

rzaniem warstwy korowej w plesze (B ystrek

1997, w ójciAk 2003). Niektóre porosty z

fotobiontem zielenicą zawierają także sinice,

które umieszczone są zazwyczaj w określo-

nych partiach plechy — cefalodiach, organach

wewnętrznych lub zewnętrznych, przybiera-

jących postać brodawek. Na plechach poro-

stów mogą także występować grzyby naporo-

stowe — w formie pasożytów, saprobiontów

lub organizmów parasymbiotycznych. Poro-

sty rozmnażają się wegetatywnie przez me-

chaniczną fragmentację plechy oraz wyrostki

(izydia) i urwistki (soredia), które są diaspo-

rami zlichenizowanymi. Izydia to uwypukle-

nia plechy porostów, złożone z warstwy ze-

wnętrznej korowej i wewnętrznej glonowej,

łatwo odłamujące się, zbudowane zarówno z

komórek glona, jak i strzępek grzyba. Soredia

powstające w soraliach, to jedna lub więcej

komórek glonu otoczone strzępkami grzyba.

Zdolność rozmnażania płciowego w plechach

porostów posiada tylko grzyb, czego przeja-

wem jest tworzenie owocników (M Atwiejuk

2007).

Ciało porostów, zwane plechą, występuje

w różnych formach morfologicznych: przez

skorupiaste, czasami niewidoczne gołym

okiem, łuskowate, listkowate do krzaczkowa-

tych, osiągających długość do kilku metrów.

Porosty rosną na korze drzew i krzewów

(epifity), martwym i murszejącym drewnie

(epiksyle), glebie (epigeity) oraz na natural-

nych i antropogenicznych podłożach skal-

nych, takich jak skałki, kamienie i głazy na-

rzutowe, beton, tynk, cegły, eternit, dachów-

A nnA M Atwiejuk

ki (epility). Duża grupa porostów zasiedla

różne podłoża, gatunki takie określamy jako

ubikwistyczne.

Porosty są organizmami szeroko rozpo-

wszechnionymi na całej kuli ziemskiej. Zna-

nych jest około 13 500 gatunków, z czego w

Polsce żyje 1554 (F Ałtynowicz 2003). Poro-

sty obecne są na każdym kontynencie i we

wszystkich formacjach roślinnych. Porosty

nie rosną tylko w miejscach stale zalewanych

słoną wodą, na polach uprawnych, świeżych

i wilgotnych łąkach, trzcinowiskach, turzyco-

wiskach, a także na obszarach o szczególnie

dużym skażeniu powietrza atmosferycznego i

podłoży (B ystek 1997).

WTÓRNE METABOLITY POROSTOWE

Cechą wyróżniającą porosty wśród innych

organizmów żywych jest ich zdolność do

produkcji specyficznych substancji zwanych

powszechnie kwasami porostowymi, będą-

cymi wtórnymi metabolitami. Wtórne me-

tabolity porostowe nie są zaliczane do kwa-

sów, a stanowią specyficzną i zróżnicowaną

chemicznie i funkcjonalnie grupę związków

organicznych. Powstają w wyniku symbiozy,

jaka zachodzi między glonem a grzybem w

plechach porostów. Komórki fotobionta w

wyniku fotosyntezy produkują węglowodany

(cyjanobakterie — glukozę, zielenice — erytry-

tol, ribitol lub sorbitol), które transportowa-

ne są do strzępek grzyba. Tam w wielu szla-

kach metabolicznych są przekształcane we

wtórne metabolity (n Ash 2004).

Pod względem struktury i właściwości

wtórne metabolity porostowe stanowią zróż-

nicowaną grupę związków chemicznych. Za

Asahina dzielimy je na dwie grupy: (i) alifa-

tyczne i acykliczne związki bezbarwne: 1-,

2- lub 3- zasadowe kwasy laktonowe, trójter-

peny, wielowodorowe alkohole oraz (ii) aro-

matyczne substancje porostowe: pochodne

kwasu fulwinowego, depsydy, depsydony,

chinony, pochodne ksantonu, dwubenzofu-

razy (A sAhinA i s hiBAtA 1954, B ystrek 1997).

Według G AlunA i s hoMer -I lAnA (1988) zalicza

się je do trzech podstawowych grup: octano-

wo-polimalonianowej, mewalonianowej i szi-

kimianowej. Związki należące do grupy octa-

nowo-polimalonianowej to głównie związki

aromatyczne zbudowane z jednego, dwóch

lub trzech pierścieni fenolowych, np. depsy-

dy, tridepsydy, depsydony, depsony. Do tej

grupy zaliczane są m. in. kwasy: lekanorowy,

usninowy i gyroforowy, a także wyższe kwasy

tłuszczowe, takie jak kwas protolichesteryno-

wy i kwas roceliowy. Grupa mewalonianowa

jest reprezentowana przez związki chemiczne

powszechnie występujące u roślin i grzybów.

Należą do nich terpeny oraz steroidy i karo-

teny. W obrębie grupy szikimianowej znajdu-

ją się przede wszystkim związki aromatyczne

złożone głównie z dwóch pierścieni fenolo-

wych. Wyróżnić tu można pochodne kwasu

fulwinowego, takie jak kwas wulpinowy czy

kalicyna (o pAnowicz 2002).Większość wtór-

nych metabolitów to substancje bezbarwne.

Niektóre z nich są żółte lub cytrynowo po-

marańczowe (kwas usninowy, kwas wulpino-

wy), a nieliczne krwistoczerwone, np. kwas

rodokladoniowy. Są to związki nierozpusz-

czalne w wodzie, bez zapachu i najczęściej

bez smaku. Tylko nieliczne są gorzkie i pie-

kące. Sporadycznie są one trujące (kwas wul-

pinowy).

Wtórne substancje porostowe posiada-

ją właściwości bakteriostatyczne i antybio-

tyczne, dzięki którym chronią plechę przed

różnymi patogenami (l Awrey l986, 1989).

Wśród kwasów porostowych najbardziej ak-

tywne są kwas usninowy, pochodne kwasu

fulwinowego, depsydy i depsydony grupy

orcynowej oraz kwasy alifatyczne. Wrażliwe

na działanie metabolitów są bakterie gramdo-

datnie, niektóre szczepy bakterii gramujem-

nych i grzyby. Mechanizm aktywności anty-

biotycznej tych substancji nie jest do końca

wyjaśniony. Według l Awrey ’ A (1986) kwasy

porostowe wpływają na podziały komórko-

we poprzez hamowanie aktywności enzymu

DNA-azy lub poprzez niedopuszczenie do

fosforylacji oksydatywnej w komórkach bak-

terii. Kwas usninowy hamuje wzrost wielu

bakterii gramdodatnich, jak Mycobacterium

tuberculosis , Staphylococcus , Streptococcus ,

Pneumococcus , a także wielu pasożytniczych

grzybów, jak Fomes annosus, Fusarium oxy-

sporum , Achorium gallinae , Candida tropi-

calis . Kwas usninowy został zidentyfikowany

w plechach wielu rodzajów porostów, m.in.

Usnea , Cladonia , Cetraria , Lecanora , Rama-

lina , Evernia , Parmelia i Alectoria . Kwas

usninowy wykazuje również niski poziom ak-

tywności przeciw rakowi płuc (n Ash 2004).

Podobne do kwasu usninowego właściwo-

ści antybiotyczne w odniesieniu do wielu

grzybów i bakterii gramdodatnich posiadają

Porosty i ich właściwości lecznicze

liczne inne kwasy porostowe: ewerniowy,

lobariowy, pinastriowy, protolichesteryno-

wy, sekikowy i inne. Nieaktywne bakterio- i

grzybobójczo okazały się kwasy: fumaropro-

tocetrariowy i salacynowy, a wyłącznie nie-

aktywne bakteriobójczo kwasy psoromowy,

rangiformowy (B ystrek i l eonowicz 1987).

Zainteresowanie naukowców budziło także

synergistyczne (w połączeniu z typowymi

antybiotykami) działanie kwasu usninowego

i innych substancji porostowych. Badano na

przykład wpływ kwasu usninowego i strepto-

mycyny na rozwój gruźlicy.

Wtórne metabolity porostowe mają rów-

nież działanie antywirusowe. Porostowe dep-

sydy i depsydony mogą hamować aktywność

jednego z głównych enzymów wirusa HIV, a

kwas usninowy rozwój innych wirusów zwie-

rzęcych PV i HSV (o pAnowicz 2002).

WYKORZYSTANIE POROSTÓW W MEDYCYNIE NATURALNEJ

Od stuleci człowiek wykorzystywał poro-

sty w różnych celach. Stosował je do produk-

cji perfum (np. Evernia prunastri, Pseude-

vernia furfuracea ), lakmusu, barwników (np.

Rocella , Parmelia , Ochrolechia , Evernia ),

włókien, środków zwalczających roślinożer-

ne owady i ślimaki oraz do sporządzania

trucizn ( Letharia vulpina ) na lisy i wilki (r i -

chArdson 1974, s eAwArd 1977, p urvis 2000,

B rodo i współaut. 2001). Porosty pomimo

stosunkowo niskiej wartości odżywczej stały

się także składnikami potraw wielu plemion

i narodów, np. w Japonii spożywana jest

kruszownica jadalna Umbilicaria esculenta i

włostka Bryoria pellucida , w brytyjskiej Ko-

lumbii włostka zwiewna Bryoria fremontii ,

w Laponii do wypieku chleba dodawane są

zmielone plechy Cetraria islandica lub Ever-

nia prunastri (r ichArdson 1974, s eAwArd

1977) . Prawdopodobnie biblijną manną była

misecznica jadalna Aspicilia (Lecanora) escu-

lenta . Do dziś porost ten spożywany jest

przez plemiona zamieszkujące półpustynne

tereny Azji i północnej Afryki (Beduini). Od

najdawniejszych czasów wykorzystywano po-

rosty w medycynie ludowej. Dzięki odkry-

ciu właściwości antybiotycznych niektórych

wtórnych metabolitów porostowych wytwa-

rzanych wyłącznie przez te organizmy, zain-

teresowanie porostami ponownie wzrosło.

Pierwsze wzmianki dotyczące wykorzysta-

nia porostów w medycynie datowane są na

okres wczesnej cywilizacji chińskiej i egip-

skiej. W starożytnym Egipcie plechy poro-

stów odnaleziono w szczątkach wielu mumii.

Stosowano je do balsamowania zwłok. W

Chinach stosowano m. in. brodaczki Usnea

do sporządzania nalewek wykrztuśnych

(Sun-Lo), a zasypki z porostów jako środki

przeciw owrzodzeniem skóry. Hipokrates z

Kos (V–IV wiek p.n.e.), „ojciec medycyny”

w dziele pt. „ Corpus Hipokraticum ” podał

opis około 300 leków pochodzenia roślin-

nego, zwierzęcego i mineralnego, dzieląc je

według działania. Hipokrates zalecał m. in.

brodaczki Usnea w chorobach kobiecych.

W najstarszych przekazach starożytnej medy-

cyny znalazły się wśród leków również inne

gatunki porostów ( Pseudevernia furfura-

cea, Ramalina , Cetraria ). W średniowieczu

porosty miały szerokie zastosowanie w me-

dycynie. Od V w. panował pogląd, według

którego opatrzność nadawała roślinom taki

wygląd, by wskazywał na sposób wykorzysta-

nia dla potrzeb człowieka (B ystrek i l eono -

wicz 1987). W wielu przypadkach kojarzono

choroby z morfologią plech porostów, np.

brodaczki Usnea i włostki Bryoria stosowa-

no jako lek na porost włosów, plechami gra-

nicznika płucnika Lobaria pulmonaria przy-

pominającymi nieco płuca leczono choroby

płuc, pawężnica psia Peltigera canina była

remedium przeciwko wściekliźnie, a złoto-

rost ścienny Xanthoria parietina z powo-

du swego żółtego zabarwienia zalecana była

przeciwko żółtaczce. Nierzadko te sposoby

leczenia były nieskuteczne. W wielu przypad-

kach uzyskiwano jednak pozytywne efekty,

bowiem ekstrakty z porostów były stymulato-

rami wzmacniającymi odporność organizmu,

a zawarte w nich substancje bakteriobójcze

dawały pozytywne wyniki leczenia. Kwas fu-

maroprotocetrariowy, w smaku bardzo gorz-

ki, stosowany był jako namiastka chininy.

Plechy porostowe od XV w. były ważnym

produktem wymiany handlowej. Były składni-

kami wielu mieszanek wykorzystywanych do

leczenia malarii, epilepsji, wścieklizny, gruźli-

cy, podagry, krwotoków. Niektóre z nich swą

nazwę zawdzięczają zastosowaniu jako leku

( Peltigera aphthosa , Lobaria pulmonaria ).

Karol Linneusz (1707–1778) w 1749 r. podał

szczegółowe opisy stosowania w lecznictwie

kilku gatunków porostów, np. zalecał stoso-

A nnA M Atwiejuk

wanie tarczownicy skalnej Parmelia saxatilis

do wyrobu tamponów tamujących krwotoki

i chrobotka koralkowego Cladonia coccifera

jako środka przeciwkaszlowego (B ystrek i

l eonowicz 1986). W XVIII w. w literaturze

polskiej o właściwościach leczniczych poro-

stów pisał ksiądz Gabriel Rzączyński (1721),

który w traktacie o roślinach leczniczych

Polski ( Historia naturalis curiosa regni Polo-

niae ) wymienia cztery taksony porostów sto-

sowane w medycynie ludowej. Są to Cetraria

islandica, Parmelia saxatilis, Peltigera cani-

na i chrobotek Cladonia. XVIII-wieczny flo-

rysta ksiądz Krzysztof Kluk (1739–1796) w

swoim 3-tomowym „Dykcyonarzu roślinnym”

umieścił wśród roślin leczniczych porosty.

Do dnia dzisiejszego w Ogrodzie Roślin Zdat-

nych do Zażycia Lekarskiego, założonym wg

księdza Kluka przy Muzeum Rolnictwa jego

imienia w Ciechanowcu, rośnie płucnica is-

landzka Cetraria islandica zalecana przy cho-

robach miesięcznych i suchotach (u szyński i

c hochlew 1987). W XIX w. płucnicę islandz-

ką stosowano powszechnie jako lek przeciw-

gruźliczy, leczono nim m. in. Fryderyka Cho-

pina.

W 1946 r. w dziele „ Pharmacopeya uni-

versalis ” zamieszczono listę porostów leczni-

czych, w której na pierwszym miejscu znala-

zła się płucnica islandzka Cetraria islandica ,

oskrzelka (płucnica) niwalna Flavocetraria

nivalis i brodaczka spleciona Usnea plica-

ta. Do dnia dzisiejszego porosty są wyko-

rzystywane jako środki lecznicze. Plemiona

zamieszkujące Nową Zelandię stosują poro-

sty z rodzaju brodaczki Usnea do opatrun-

ków i okładów na rany (o pAnowicz 2002).

Podobnie Hindusi i zielarze chińscy stosują

ekstrakty z porostów jako środki lecznicze.

Spośród porostów najczęściej stosowane są

brodaczki Usnea i Cetraria islandica, zaleca-

ne w chorobach płuc i górnych dróg odde-

chowych, katarze. W Europie są do kupienia

preparaty, głównie syropy i pastylki z ich

wyciągami. Peltigera canin a jest spożywana

w Indiach jako lekarstwo w dolegliwościach

wątroby (h Ale 1983). Istnieją także prepara-

ty handlowe kwasu usninowego: „usniakin”

w Austrii jako zasypka do ran, „ewozyna” w

Niemczech, będąca mieszaniną kwasu usni-

nowego i ewerniowego (Evosin I) lub mie-

szaniną kwasów fyzodowego, fyzodalowego

i usninowego (Evosin II) — skuteczny lek w

zwalczaniu otwartej gruźlicy płuc, „lichusnin”

w Szwajcarii, „usnin” w Japonii, stosowany

przeciw grzybom powodującym schorzenia

skóry i „usnina sodu” w Rosji, przeciwdziała-

jąca bakteriom gramdodatnim (B ystrek i l e -

onowicz 1987).

W XIX w. oficjalne farmakopee wymienia-

ły „usneę” jako lek o niezwykłej mocy. Tajem-

nicza Usnea jest porostem, ale, jak dowodzi

historia, mającym bardzo niezwykłe pocho-

dzenie. W XVII w. uważano, że właściwościa-

mi leczniczymi odznaczał się tylko specyfik

zdrapany z czaszki przestępcy, którego po-

wieszono w żelaznych kajdankach. Ponieważ

specyfik występował na czaszce, miał przede

wszystkim leczyć choroby mózgu. Woreczek

z tym lekiem zaszyty w podszewce lewego

rękawa zabezpieczał też przed kulami, cięcia-

mi szabli i sztyletu. Ponieważ niewiele było

źródeł tego specyfiku, cena jego była bardzo

wysoka. Z braku wisielców, zdrapywano też

„usneę” z innych starych czaszek. Na Targach

Lipskich w 1684 r. pojawiło się mnóstwo

kupców z beczkami pełnymi tureckich cza-

szek. Nastąpił krach cen — za czaszkę płaco-

no zaledwie talara. Do nadzwyczajnej podaży

czaszek tureckich przyczynił się król Jan III

Sobieski pokonując turecką armię Kara Mu-

stafy oblegającą Wiedeń (12.09.1683). Prze-

myślni zaopatrzeniowcy po prostu zbierali

czaszki z pola bitwy pod Wiedniem. Dodać

trzeba, że na tak świeżych czaszkach nie była

to prawdopodobnie Usnea , ale raczej nalot

glonów (A ntoszewski 1995).

POROST ISLANDZKI ( LICHEn ISLAndICUS ), CZYLI PŁUCNICA ISLANDZKA CEtRARIA

ISLAndICA (L.) ACH. I JEJ WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Lichen islandicus to zwyczajowa nazwa

surowca leczniczego (d roBnik i B Acler

2006). Obejmuje ona plechy porostu z ga-

tunku płucnica islandzka Cetraria islandica.

Zarówno nazwę, jak i sam surowiec używa

się do dzisiaj. Jej dosłowne tłumaczenie to

„porost islandzki”, choć nie jest to naukowa

nazwa gatunku. Cetraria islandica jest poro-

stem mającym plechę listkowato-krzaczkowa-

tą, do 5 (lub więcej) cm wysokości. Występu-

je w postaci kępkowych murawek. Jest oliw-

kowo- lub brunatnozielona do brunatnoczar-

nej, u nasady czerwonawo nabiegła. Odcinki

do 1 (lub więcej) cm szerokości, prawie

płaskie lub płytkowo rynienkowo zwinięte,

z kolcowatymi wyrostkami na brzegach. Na

Porosty i ich właściwości lecznicze

dolnej, jaśniejszej powierzchni występują

liczne białe pseudocyfelle — pęknięcia war-

stwy korowej ułatwiające wymianę gazową

(Ryc. 1). Rośnie na piaszczystej i próchniczej

glebie w lasach iglastych, na wrzosowiskach

itp. Jest gatunkiem objętym w Polsce częścio-

wą ochroną (w ójciAk 2003).

bakterii gramdodatnich, np. gronkowców

Staphylococcus , paciorkowców Streptococcus ,

ale także prątków gruźlicy Mycobacterium

tuberculosis . Kwas protolichesterynowy od-

działywuje także na chorobotwórczy dla czło-

wieka Helicobacter pylori, bakterię gramu-

jemną odpowiedzialną za chorobę wrzodową

żołądka i dwunastnicy. Kwas usninowy służy

do leczenia chorób skóry, a w praktyce chi-

rurgicznej — do przyspieszania gojenia się

ran. Kwas cetrariowy zapobiega odruchom

wymiotnym, co zostało wykorzystane do pro-

dukcji środków leczniczych przeciw choro-

bie morskiej i lokomocyjnej. Polisacharydy

i śluz działają osłaniająco na błony śluzowe

górnych dróg oddechowych, przełyku, żołąd-

ka. Ze względu na gorzki smak, płucnica po-

budza wydzielanie śliny i soku żołądkowego.

Odwary z porostu islandzkiego stosuje się w

stanach nieżytowych oskrzeli, gardła, jamy

ustnej, a niekiedy w zapaleniu płuc i gruźli-

cy. Jako środek osłaniający i przeciwzapalny

używany jest w nieżycie żołądka oraz w cho-

robie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, po-

nadto w niedokwaśności oraz utrudnionym

trawieniu i przyswajaniu pokarmów. Ma też

działanie przeciwwymiotne. Duże dawki od-

waru mogą osłabiać motorykę jelit (o żArow -

ski i j Aroniewski 1989).

Wyciąg z porostu islandzkiego obecnie

wchodzi w skład m. in. preparatu Pektosol,

pastylek do ssania Angilorl, Angidin, Dolo-

Angin, Isla Mint oraz wybielającej pasty do

zębów Blanx Classis, pasty Aloe Ice, dostęp-

nych do kupienia w aptekach. Substancje

czynne pozyskane z Cetraria islandica za-

warte w pastach do zębów usuwają głębo-

kie osady bakteryjne w przestrzeniach mię-

dzy zębowych, a przy kontakcie ze szkliwem

uwalniają aktywne molekuły, które hamują

działanie próchnicotwórczych bakterii Strep-

tococcus mutans .

Ryc. 1. Cetraria islandica i Cladonia rangiferi-

na, C. furcata (fot. Anna Matwiejuk).

Porostowi islandzkiemu przypisuje się

wiele właściwości (M Acku i k rejčA 1989).

Porost ten jest wymieniany na pierwszym

miejscu przy różnych dolegliwościach. Sto-

sowany jest w schorzeniach górnych dróg

oddechowych jako lek osłaniający, łagodzący

stany zapalne błon śluzowych gardła, prze-

łyku, jako lek przeciwkaszlowy, pobudzają-

cy również wydzielanie soku żołądkowego

i innych soków trawiennych (B rodo 1998).

Głównymi składnikami plech są polisachary-

dy lichenina, izolichenina, śluz, witaminy A,

B1, jod oraz gorzkie kwasy porostowe głów-

nie kwas fumaroprotocetrariowy, cetrario-

wy, protocetrariowy, D-protolichesterynowy

i usninowy. Kwasy te nazywane są nawet

„miękkimi’ antybiotykami. Mają silne działa-

nie bakteriostatyczne, hamują rozwój wielu

BRODACZKA WŁAŚCIWA USnEA BARBAtA (L.) WEBER EX F.H. WIGG — SUROWIEC O

DZIAŁANIU PRZECIWZAPALNYM I PRZECIWBAKTERYJNYM

Współcześnie porosty są organizmami,

które od wielu lat wzbudzają zainteresowa-

nie związane z biologiczną aktywnością licz-

nych grup związków chemicznych z nich

izolowanych, część z nich wykazuje działa-

nie antybiotyczne, przeciwzapalne, mogące

znaleźć zastosowanie w zewnętrznej terapii

schorzeń dermatologicznych i stomatolo-

gicznych. Są również dane, że wewnętrzne

podanie zwierzętom doświadczalnym odpo-

wiednich preparatów obniża temperaturę

ich ciała. Badania nad brodaczką właściwą

Usnea barbata wskazują na duże działanie

przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Wska-

zaniem do stosowania mogą być schorzenia

błony śluzowej jamy ustnej — stany zapal-

ne z obrzękami, z towarzyszącymi nadka-

żeniami bakteryjnymi, częstokroć związane

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: