Christopher Andrew Wasilij Mitrochin ARCHIWUM MITROCHINA KGB w Europie i na Zachodzie przełożyli Magdalena Maria Brzeska i Rafał Brzeski Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA w Tytuł oryginału: The Mitrokhin Archive The KGB in Europe and the West Projekt okładki: Roslaw Szaybo Redakcja: Irma Iwaszko Redakcja techniczna: Iwona Adamus Korekta: Magdalena Stachowicz Rzebę buta wykorzystanš na okładce wykonano w pracowni prof. Adama Myjaka Copyright Š Christopher Andrew and Vasili Mitrokhin, 1999 Ali rights reserved Every effort has been madę to tracę or contact all copyright holders. The pubhshers would be pleased to rectify any omissions brought to their notice at the earliest opportunity The morał right of the authors has been asserted All rights reserved. Without limiting the rights under copyright reserved above, no part of this publication may be reproduced, stored in or introduced into a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means (electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise), without the prior written permission of both the copyright owner and the above publisher of this book Š for the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 2001 for the Polish translation by Magdalena Maria Brzeska and Rafał Brzeski ISBN 83-7200-651-2 Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA Warszawa 2001 Wszystkim, którzy chcieli wiadczyć prawdę, ale nie mieli - powięcam Wasilij Mitrochin Spis treci ŁŤ Ewolucja KGB w latach 1917-1991 .........".T/fhr:* f!?'h^ .. f:^ Nazwy i skróty.............................................. 11 Przedmowa.....,>tiswi*...................................... 23 1. Archiwum Mitrochina .Y.'?^'?y??:.............V^"V?r^. M 2. Od leninowskiej CzeKa do stalinowskiego OGPU ............61 3. Era wielkich nielegałów ....................................96 4. Pięciu Wspaniałych" .....................................124 5. Terror ...................................................146 6. Wojna ........................\ WSi-...........!R?*'?:1 $$L 7. Wielka koalicja ...........................................209 8. Zwycięstwo ..............................................245 9. Od goršcej" do zimnej wojny" ...........................273 10. Główny Przeciwnik f-WW ' :swo>no3J DtóoinW . I L Częć 1: Nielegałowie w Ameryce Północnej w latach pięćdziesištych......................................316 11. Główny Przeciwnik Częć 2: Samorodki" i legalne rezydentury Ś ?$^#^ we wczesnym okresie zimnej wojny"........................339 12. Główny Przeciwnik Częć 3: Następcy nielegała Abla" .........................363 13. Główny Przeciwnik <ta}s- p:Ťff2->nc MWO^"""Ž1'^'bwwCM)N Częć 4: Samorodki" i legalne rezydentury lAswasM^f) :3 8)l9fsA pod koniec zimnej wojny"...............................384 14. Walka polityczna rodki aktywne" i Główny Przeciwnik ......................421 15. Operacje PROGRIESS ,,.,. Częć 1: Zdławienie praskiej wiosny".......................460 16. Operacje PROGRIESS Częć 2: Szpiegowanie w bloku sowieckim ....................486 I 17. KGB i partie komunistyczne na Zachodzie ..............509 18. Eurokomunizm ..................................539 19. Dywersja ideologiczna Częć 1: Walka z dysydentami___^.l4.!....................560 20. Dywersja ideologiczna Częć 2: Zwycięstwo dysydentów...........................583 21. Radiowywiad w czasach zimnej wojny" ................605 22. Zadania specjalne" Częć 1: Od marszałka Tito do Rudolfa Nuriejewa ..............636 23. Zadania specjalne" ^^ mj.uv.MI &\aŤio-. Częć 2: Czasy Andropowa i póniejsze lata ...................666 24. Zimnowojenne operacje przeciwko Wielkiej Brytanii Częć 1: Po Pięciu Wspaniałych"...........................702 25. Zimnowojenne operacje przeciwko Wielkiej Brytanii rtuwtos Częć 2: Po operacji FOOT...............................736 26. Republika Federalna Niemiec ........................769 27. Francja i Włochy w latach zimnej wojny" M&iac;n?$f uiotjii,, ,4> Penetracja agenturalna i rodki aktywne" ....................807 28. Penetracja i przeladowanie kociołów w Zwišzku Sowieckim .............................856 29. Polski Papież i zryw Solidarnoci" ....................891 30. Polski kryzys i rozpad bloku sowieckiego .......w>z.> > Ś 904 31. Wnioski końcowe: od systemu monopartyjnego do prezydentury Jelcyna > ^[ Rola rosyjskich służb wywiadowczych........................943 Aneks A: Przewodniczšcy KGB w latach 1917-1991 ŚŚŚŚ) Aneks B: Naczelnicy wywiadu zagranicznego w łatach 1920-1999 fl Aneks C: Organizacja KGB - slinwmsni mwóiO Aneks D: Organizacja Pierwszego Zarzšdu Głównego KGB ~) (wywiad zagraniczny) ,-..., ... Aó Aneks E: Organizacja rezydentury KGB ^\ \ "tóiłcnoww?,,. > fej*") .......;..,..... Przypisy Bibliografia ........, , . ^ Skorowidz ?,,; .} Łl ; >ha Ewolucja KGB w latach 191 7-i 991 s ubciw^w !mb*fw uj w w ćfl .(OHI) Grudzień 1917 CzeKa uŤ\ s ,= i , Ť T Luty 1922 CzeKa włšczona w strukturę NKWD jako GPU T Lipiec 1923 GPU wydzielony z NKWD jako samodzielny OGPU T AtŤi Lipiec 1934 OGPU ponownie włšczony do NKWD jako GUGB f Luty 1941 GUGB wydzielony jako samodzielny NKGB T Lipiec 1941 NKGB powtórnie wcielony do NKWD jako GUGB Kwiecień 1943 GUGB powtórnie wydzielony jako samodzielny NKGB Marzec 1946 zmiana nazwy NKGB na MGB . U ;m Padziernik 1947 wywiad zagraniczny MGB przeniesiony do KI a a - listopad 1951 powstanš prmi, Komas^^tow po tAk-:.<\ciLmn T Marzec 1953 wywiad zagraniczny włšczony do MWD; Oci"so-powstaje poszerzone MWD zóm ke- Marzec 1954 KGB -grudzień 1991 Union W przeciwieństwie do nazw, funkcje sowieckich organów bezpieczeństwa i aparatu wywiadowczego w zasadzie się nie zmieniały. W uznaniu tej cišgłoci oficerowie KGB mówili często o sobie czekici", podobnie jak funkcjonariusze oryginalnej Komisji Nadzwyczajnej. Termin KGB 9 ARCHIWUM MITROCHINA używany jest często dla generalnego okrelenia organów bezpieczeństwa i aparatu wywiadowczego w sowieckich czasach; właciwe KGB utworzono dopiero w 1954 roku. /t, Wywiad zagraniczny __ Utworzony w 1920 roku wydział wywiadu zagranicznego CzeKa znany był w okresie międzywojennym jako Inostrannyj Otdieł (INO). Póniej podniesiono status wywiadu i w latach 1941-1947 nosił nazwę Inostran-noje Uprawlenije (INU), ale posługiwano się również nazwš Pierwszy Zarzšd. W latach 1947-1951 najważniejsze zadania wywiadu zagranicznego przejšł Komitiet Informacii (KI). Od 1952 do 1991 roku wywiad zagraniczny prowadziło Pierwoje Gławnoje Uprawlenije (PZG - Pierwszy Zarzšd Główny, z wyjštkiem rocznego okresu od marca 1953 roku do marca 1954 roku, kiedy nosił powodujšcš wiele pomyłek nazwę Drugiego Zarzšdu Głównego). .,_, :_. __;._. 'MSiedziba tmt Oficerowie wywiadu zagranicznego oraz dyrektywy przysyłane rezyden-turom okrelajš siedzibę KGB mianem Centrali. W praktyce termin Centrala odnosi się raczej do kierownictwa i siedziby wywiadu zagranicznego niż całoci KGB. Struktura organizacyjna Pierwszego Zarzšdu Głównego KGB (wywiadu zagranicznego) przedstawiona została w aneksie D. C' ' ) ni fnr.^0 K v.i rbiabar sin si<e iliwom . ninnoT .janjfisDYWvtłL:/! rjsiifnc>>J ianlcni .LLŤ<* Nazwy i skróty W AD w. M03CO AFSA - Armed Forces Security Agency, Agencja Bezpieczeństwa Sił Zbrojnych; amerykańska służba wywiadu radiowego i kryp-'D'łW>towywiadu, poprzedniczka National Security Agency -NSA. AKEL - Anorthotikon Koma tu Ergazomenu Lau, Cypryjska Postę- powa Partia Ludu Pracujšcego; partia komunistyczna. Amtorg - Amierikanskaja Targowaja Organizacja, angielska nazwa American-Soviet Trading Corporation; założona w 1924 roku w Nowym Jorku sowiecka centrala handlu zagranicznego, będšca kamuflażem dla licznych operacji wywiadow- ARA -American Relief Association, Amerykańskie Stowarzysze- Ť ;./ .nie Pomocy; organizacja humanitarna. ASA ."flw - Army Security Agency, Agencja Bezpieczeństwa Wojsk Lšdowych (Stanów Zjednoczonych); radiowywiad amerykański. AVH yniiiyC; - Allamvedelmi Hatosag - węgierska służba bezpieczeństwa ....... i wywiadu powołana w 1952 roku. AVO - Allamvedelmi Osztaly - węgierska służba bezpieczeństwa > bijsi^ i wywiadu powołana przez komunistów po zakończeniu ;dui? II wojny wiatowej. Potem przemianowana na AVH. BfV - Bundesamt fiir Verfassungsschutz, Federalne Biuro Ochro- no "i ny Konstytucji; służba bezpieczeństwa i kontrwywiadu Republiki Federalnej Niemiec. BND - Bundesnachrichtendienst, Federalna Służba Wywiadow- cza; wywiad zagraniczny Republiki Federalnej Niemiec. CDU - Christlisch-Demokratische Union, Unia Chrzecijańsko- wtarm'; -Demokratyczna; niemiecka partia chadecka. oc> ons Centrala - zwyczajowa nazwa moskiewskiego kierownictwa KGB i wczeniejszych służb specjalnych. Żargonowo - przełożeni w Moskwie. kť!) 1 1 ARCHIWUM MITROCHINA CzeKa - WczeKa, Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucjš i Sabotażem (Wsierossijskaja ...
bogg