gleby.doc

Gleby

1.     Wiadomości ogólne:

·         Gleba to zewnętrzna warstwa skorupy ziemskiej, składająca się z luźnych cząstek mineralnych, organicznych, powietrza, wilgoci oraz organizmów żywych.

·         Gleba powstaje w wyniku długotrwałego procesu glebotwórczego        (1 cm³ próchnicy tworzy się w ciągu kilkuset lat). Proces ten polega na przemianie substancji mineralnych w organiczne i odwrotnie oraz przemieszczaniu substancji pod wpływem krążenia wody i powietrza w warstwie zwietrzelinowej.

·         Do głównych czynników glebotwórczych zaliczamy: klimat, stosunki wodne, szatę roślinną, rodzaj skały macierzystej, rzeźbę terenu, działalność człowieka i czas, np. istnieje zależność między rozmieszczeniem stref klimatycznych i stref glebowych. Opad wpływa na kształtowanie się formacji roślinnych, od roślinności zależy ilość materii organicznej (próchnicy) docierającej do gleby. Wysokie opady prowadzą do procesu wymywania składników mineralnych i organicznych w dół profilu glebowego. Jeśli parowanie przewyższa opad, woda i sole mineralne podsiąkają ku górze.

·         Dojrzała gleba składa się z kilku warstw zwanych poziomami. Pionowy przekrój przez poziomy glebowe nazywamy profilem glebowym. Podczas analizy profilu np. gleby bielicowej, widać wyraźnie 4 poziomy: próchniczny, wymywania, wmywania i skały macierzystej. Najwyższy i najważniejszy (bo jego miąższość stanowi o żyzności gleby) to poziom próchniczny – to mniej lub bardziej rozłożone szczątki organiczne obumarłych roślin i zwierząt przemieszane z materiałem nieorganicznym gleby. Drugi poziom – wymywania – charakteryzuje się wymywaniem z niego łatwo rozpuszczalnych związków mineralnych do warstwy niższej. Trzeci poziom – wmywania – powstaje wskutek osadzania sączących się z wodą składników z warstwy wyższej. Czwarty poziom stanowi skała macierzysta, w której nie występują już procesy glebotwórcze, natomiast wyraźne są skutki wietrzenia. Gleby niewykształcone nie posiadają w pełni rozwiniętych poziomów glebowych.

·         Przydatność rolniczą gleby określają jej 2 cechy: żyzność, czyli zdolność gleby do dostarczania roślinom potrzebnych składników odżywczych oraz wody i powietrza. Urodzajność, czyli jej produktywność rozumiana jako wielkość możliwych do uzyskania plonów po poddaniu gleby określonym zabiegom agrotechnicznym.

2.     Strefowe i astrefowe rodzaje gleb:

Strefowość klimatyczna powoduje strefowe występowanie roślinności i strefowe zróżnicowanie procesów glebotwórczych, co prowadzi do powstania różnych stref glebowych. Do gleb strefowych zaliczamy, m.in. tundrowe, bielicowe, brunatne, czarnoziemy, pustynne. Niektóre typy gleb powstają na całej kuli ziemskiej, niezależnie od warunków klimatycznych, a na ich powstanie mają wpływ warunki lokalne. Są to tzw. gleby astrefowe, które zawsze zachowują właściwości skały macierzystej (w przeciwieństwie do strefowych). Należą do nich, m.in. rędziny, mady, czarne ziemie, czy gleby bagienne. Charakterystyka poszczególnych typów gleb – patrz tabela.

3.     Gleby w Polsce i ich wartość użytkowa:

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, dla którego charakterystyczne są lasy iglaste i mieszane. W tych warunkach powstają głównie gleby brunatne i bielicowe (około 82% powierzchni Polski). Są to gleby średnie i słabe. Do najżyźniejszych gleb w Polsce należą czarnoziemy (tylko 1% powierzchni kraju). Występują przede wszystkim na Wyżynie Lubelskiej, Sandomierskiej, Przedgórzu Sudeckim i na Nizinie Śląskiej. Do żyznych gleb astrefowych zaliczamy: mady, min. Na Żuławach Wiślanych, czarne ziemie, m.in. na Kujawach i rędziny np. na Wyżynie Lubelskiej.

Aby ocenić jakość użytkową gleb, najczęściej stosuje się w Polsce klasyfikację bonitacyjną.

Tabela 2. Klasyfikacja bonitacyjna gleb Polski

4.     Erozja gleb:

Gleby są zagrożone erozją – wietrzną i wodną. Erozji sprzyja:

·         trwałe lub okresowe przesuszenie gleby,

·         nieumiejętna uprawa,

·         brak pokrywy roślinności,

·         zmniejszenie lesistości,

·         duże nachylenie stoków, duże i intensywne opady deszczu,

·         lessowe, gliniaste lub ilaste podłoże,

Erozji można zapobiec, m.in:

·         utrzymując stałą pokrywę roślinną,

·         zalesiając pasy terenu pomiędzy polami uprawnymi (zmniejszenie V wiatru),

·         stosując orkę wzdłuż poziomic,

·         terasując zbocza przeznaczone pod uprawę.

W wyniku erozji gleba traci najbardziej wartościowe składniki, głównie próchnicę, decydującą o urodzajności. Nie można zapominać o tym, że oprócz sił przyrody do niszczenia gleb w dużym stopniu przyczynia się gospodarka człowieka, np. poprzez karczowanie lasów, zaorywanie ogromnych powierzchni ziemi, chemizację rolnictwa, skażenia przemysłowe i komunikacyjne. Działalność człowieka prowadzi do niszczenia gleb przez dewastację (całkowite zniszczenie gleby) i degradację (obniżenie żyzności gleby).