Prawdziwe czy fałszywe - przypadki błędodruków na banknotach.pdf - 2006 - siomak

Z PRAKTYKI

Prawdziwe czy fa³szywe

– przypadki b³êdodruków na banknotach

W ¿yciu codziennym pieni¹dz jest

œrodkiem p³atniczym, pozwalaj¹cym

na dokonanie zakupu lub bezzw³ocz-

ne i ostateczne uregulowanie d³ugu.

Z ekonomicznego punktu widzenia

pe³ni funkcjê:

– powszechnie akceptowanego

œrodka wymiany,

– narzêdzia oceny wartoœci,

– instrumentu oszczêdzania.

Papierowe pieni¹dze s¹ specy-

ficznym rodzajem dokumentów. Za-

wieraj¹ sta³e elementy, które odró¿-

niaj¹ je od innych dokumentów, a s¹

to:

Wymagania produkcyjne s¹ bar-

dzo wysokie. Obecnie specjalnie do

zintegrowanej, kompletnej produkcji

banknotów budowane s¹ maszyny

o wydajnoœci wynosz¹cej 10 000 ar-

kuszy na godzinê, z synchronizowa-

nym systemem nadzoru, który kon-

troluje ka¿dy arkusz od pocz¹tku pro-

cesu a¿ do jego koñca. Automatycz-

na linia do obróbki koñcowej tnie, li-

czy, wi¹¿e i foliuje banknoty.

Pomimo licznych kontroli zdarza

siê, ¿e do obiegu trafiaj¹ banknoty

obarczone b³êdami drukarskimi,

zwane b³êdodrukami. Nale¿¹ one do

rzadkoœci, a wy³apane przez fachow-

ców zyskuj¹ status banknotów kolek-

cjonerskich, których wartoœæ rynko-

wa niejednokrotnie przewy¿sza no-

minaln¹.

Najczêœciej wystêpuj¹cy na bank-

notach b³¹d to podwójne zadrukowa-

nie – elementy awersu i rewersu

znajduj¹ siê wtedy na jednej stronie –

lub brak nadruku czêœci jednej ze

stron. B³êdy mog¹ dotyczyæ braku

zabezpieczenia

w rodzaju holo-

gramu, kinegra-

mu, z³otej rozety,

farby zmiennej

optycznie lub me-

talizowanej. Zda-

rza siê, i¿ znak

wodny lub pasek

zabezpieczaj¹cy,

popularnie zwany

nitk¹, znajduj¹ siê

po niew³aœciwej

stronie banknotu.

Jest to wynik nie-

prawid³owego u³o-

¿enia stosu papie-

ru do druku.

Pojawiaj¹ siê te¿

b³êdy polegaj¹ce

na opuszczeniu w tekœcie litery lub

wystêpowaniu niew³aœciwej. Ukaza-

nie siê w obiegu banknotów z b³êdem

jest zjawiskiem naturalnym, wystêpu-

j¹cym nawet w przypadku renomo-

wanych firm. Fakt ten nie powinien ni-

kogo bulwersowaæ. Przyk³adem ta-

kiej pomy³ki s¹ banknoty brazylijskie,

wydrukowane w firmie Thomas de la

Rue, na których umieszczono napis

MINSTRO zamiast w³aœciwego MINI-

STRO. Pomy³ki najczêœciej powstaj¹

na skutek:

– nieuwagi obs³ugi,

– wady urz¹dzenia drukuj¹cego.

– nazwa emitenta: banku, pañ-

stwa lub zwi¹zków pañstw,

– wielokrotnie powtórzone ozna-

czenie nomina³u, serii i numeru,

– najczêœciej data emisji,

– podpis, podpisy.

Banknoty drukowane s¹ zawsze

w arkuszach, dlatego b³êdy powsta³e

podczas druku dotycz¹ najczêœciej

wszystkich banknotów w arkuszu.

Banknot o nominale 10 dolarów

Elementy te w harmonijny sposób

s¹ wplecione w szatê graficzn¹ bank-

notu, tak aby by³y widoczne i jedno-

czeœnie wspó³gra³y z symbolik¹ pa-

triotyczn¹, postaciami historycznymi,

obrazami przyrody czy architektury

danego kraju, wype³niaj¹cymi grafikê

banknotu.

Banknoty wykonane s¹ na papie-

rze o specjalnych w³aœciwoœciach,

zadrukowane dwustronnie z zastoso-

waniem unikalnych technik i specjal-

nych farb. Dodatkowo na ich po-

wierzchniê s¹ naniesione ró¿nego ro-

dzaju elementy zabezpieczaj¹ce, np.

znaki holograficzne. Banknot dobrze

wykonany stanowi dzie³o sztuki. Jest

on te¿ w mistrzowski sposób zabez-

pieczony. Wszystko to ma u³atwiæ

u¿ytkownikowi b³yskawiczn¹ weryfi-

kacjê, a fa³szerzowi utrudniæ jego

podrobienie. Banknoty wykonuje siê

w formatach wygodnych w u¿ytkowa-

niu i liczeniu.

Na awersie brak lewej czêœci na-

druku, który znajduje siê z prawej

strony rewersu banknotu (ryc. 1a, b).

Ryc. 1a, b.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

Z PRAKTYKI

Ryc. 2.

Ryc. 3.

Uszkodzenie spowodowane zo-

sta³o za³amaniem rogu arkusza

w trakcie druku (ryc. 2).

Banknot o nominale 50 dolarów

wodowaæ niew³aœciw¹ zmianê koloru

na pierwszych arkuszach (ryc. 6).

Na awersie stempel banku emisyj-

nego zosta³ wykonany technik¹ typo-

graficzn¹, czyli w³aœciw¹ dla tego ele-

mentu, ale kolorem zielonym, a nie

czarnym. Drukarz pomyli³ kolor farby

(ryc. 5).

Banknot o nominale 100 z³

Banknot o nominale 20 dolarów

Na awersie widaæ z lewej strony

przesuniêcie stempla banku emisyj-

nego (ryc. 3). Przyczyn¹ jest b³¹d

techniczny. W czasie druku maszyna

nie wyrówna³a marginesu górnego

arkusza.

Na stronie awersowej widoczne

s¹ elementy wykonane technik¹ ty-

pograficzn¹, a brak jest elementów

wykonanych technik¹ stalorytnicz¹

(ryc. 4). Wada powsta³a podczas

druku, kiedy podajnik maszyny po-

bra³ dwa arkusze papieru i tym sa-

mym papier spodni nie zosta³ zadru-

kowany.

Na prawid³owo wydrukowanym

rewersie znalaz³ siê fragment awer-

su – czêœæ cyfry i krzy¿yka. B³¹d po-

wsta³ wskutek nieprawid³owego

funkcjonowania urz¹dzenia podaj¹-

cego arkusze do druku (ryc. 7). Ma-

szyna nie wyrówna³a marginesu

i czêœæ obrazu odbi³a siê na cylin-

drze dociskowym, a nastêpnie jej lu-

strzane odbicie zosta³o utrwalone po

stronie rewersowej arkusza.

Na awersie banknotu wydrukowa-

no dwa ró¿ne oznaczenia numeracji.

Banknot zosta³ powtórnie przepusz-

czony przez maszynê typograficzn¹

(ryc. 8).

Banknot o nominale 100 dolarów

Na awersie seria i numer, symbol

banku oraz stempel Skarbu Pañstwa

zosta³ wykonany w³aœciw¹ dla tych

elementów technik¹ typograficzn¹,

ale kolorem niebieskim, a nie zielo-

nym. Spowodowane to by³o najpraw-

dopodobniej niedok³adnym umyciem

ka³amarza lub zespo³u farbowego

maszyny drukarskiej po poprzednim

druku. To niedopatrzenie mog³o spo-

Ryc. 4.

Ryc. 5.

Ryc. 6.

Ryc. 7.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

Z PRAKTYKI

Ryc. 8.

Ryc. 9.

B³êdodruki powstaj¹ równie¿ pod-

czas procesów wykoñczeniowych –

wania farby pozbawionej w³aœciwoœci

fluorescencyjnych (ryc. 10a, 10b).

do arkusza w nieprzewidzianym do

tego miejscu. Po pociêciu arkusza na

Ryc. 10a.

Ryc. 10b.

w trakcie nanoszenia dodatkowych

elementów.

W banknocie o nominale 100 z³

brak folii na awersie. Przyczyn¹ tego

b³êdu jest elektryzowanie siê pa-

pieru w trakcie procesu nanosze-

nia folii i w efekcie sczepienie siê

jego dwóch arkuszy. Dodatkowo

na banknotach nie ma elementów

wykazuj¹cych fluorescencjê w

œwietle UV (ryc. 9). B³¹d powsta³

w wyniku niezadrukowania arkusza

farb¹ fluorescencyjn¹ b¹dŸ zastoso-

Banknot o nominale 200 z³

banknocie znalaz³ siê jeden ca³y ho-

logram i dwa kawa³ki, pochodz¹ce

z innych banknotów.

Na powierzchni awersu banknotu

widnieje jeden ca³y hologram i dwa

jego kawa³ki (ryc. 11). Banknoty dru-

kowane s¹ w arkuszach, które po za-

koñczeniu ca³ego cyklu produkcyjne-

go tnie siê na poszczególne sztuki.

B³¹d ten powsta³ w czasie nanosze-

nia hologramu na arkusz z banknota-

mi. Przyczyn¹ mog³o byæ zerwanie

taœmy z hologramami. W efekcie ho-

logramy z zerwanej taœmy przylgnê³y

Banknot

o nominale 50 z³

Banknot ten jest nieforemny: bra-

kuje jego prawej górnej czêœci, a pra-

wa dolna jest wyd³u¿ona o pasek

kontroli nasycenia i pasowania kolo-

rów (ryc. 12). Wada powsta³a w trak-

cie ciêcia na gilotynie zagiêtego arku-

Ryc. 11.

Ryc. 12.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

Z PRAKTYKI

sza. Po przyciêciu i roz³o¿eniu po-

wsta³ banknot o nieforemnych wy-

miarach (ryc. 13).

O przydatnoœci

poligrafu g³osowego

– wstêpne wyniki badañ

Wprowadzenie

sytetu Warszawskiego rozpoczêto

przed kilku laty badania nad zasto-

sowaniami poligrafu g³osowego. Ba-

dania s¹ prowadzone na studentach

oraz innych osobach, ale ze wzglê-

du na swoj¹ skalê nie s¹ jeszcze re-

prezentatywne. Jednak ju¿ wstêpne

wyniki badañ pilota¿owych okaza³y

siê na tyle interesuj¹ce, ¿e wydaje

siê celowe przedstawienie choæby

czêœci z nich.

Materia³ dotycz¹cy omawianych

badañ zosta³ podzielony na dwie

osobne publikacje zarówno ze

wzglêdów merytorycznych, jak i z

powodu obszernoœci omawianego

zagadnienia. W pierwszej czêœci zo-

stanie przedstawiony tylko przebieg

badañ pilota¿owych, ich wyniki oraz

skrótowy opis urz¹dzeñ, na których

przeprowadzano testy. W drugim –

pogl¹dowym artykule, który uka¿e

siê w kolejnym numerze „Problemów

Kryminalistyki”, zostanie przedsta-

wionych wiele innych praktycznych

zastosowañ VSA.

Celowe wydaje siê przypomnienie

czytelnikom, ¿e w Stanach Zjedno-

czonych Ameryki Pó³nocnej od wielu

lat analizatory g³osu s¹ u¿ywane rów-

nie¿ przez policjê do weryfikacji wy-

powiedzi, np. w tak powa¿nych spra-

wach jak zabójstwa. Znane s¹ przy-

padki, w których przeprowadzenie

badañ za pomoc¹ tego urz¹dzenia

poœrednio wp³ynê³o na przyznanie

siê sprawców do winy 5 .

Przy pisaniu niniejszego artyku³u

przyjêto za³o¿enie, ¿e nie jest ko-

nieczne objaœnianie czytelnikom pod-

stawowych pojêæ z zakresu klasycz-

nych badaniach poligraficznych, sze-

rzej natomiast zosta³y przedstawione

zagadnienia dotycz¹ce eksperymen-

tu i poligrafu g³osowego.

Ryc. 13.

Od kilkudziesiêciu lat do Polski

importowane s¹ urz¹dzenia 1 , któ-

rych polska nazwa nie zosta³a jesz-

cze ostatecznie uzgodniona, i praw-

dopodobnie, tak jak w przypadku

nazw „poligraf” i „wariograf”, bêdzie

ona podlega³a ewolucji. Urz¹dzenia

te zwane s¹: poligrafami g³osowymi,

analizatorami stresu w g³osie (VSA –

Voice Stress Analyser), analizatora-

mi g³osu, wariografami g³osowymi,

psychologicznymi analizatorami

stresu, LVA (Layer Voice Analyser),

PSE (Psychological Stress Valuator)

lub Truster i Vericator. Analizator

stresu w g³osie to urz¹dzenie, które

ujawnia zmiany stanu emocjonalne-

go i reakcje rozmówcy na bodŸce na

podstawie analizy jego g³osu. Urz¹-

dzenia te s¹ obecnie u¿ywane

w Polsce, ale prawie nikt oficjalnie

tego nie potwierdza 2 . Brak polskich

badañ nad zastosowaniami poligra-

fu g³osowego i opisuj¹cych je publi-

kacji jest odczuwany zarówno przez

œwiat nauki, organy œcigania i wy-

miaru sprawiedliwoœci, jak i sferê

biznesu. W polskiej literaturze temat

zmian emocjonalnych g³osu jest po-

ruszany od ponad 20 lat, o zagad-

nieniu tym pisa³ m.in. jeden z pionie-

rów badañ poligraficznych w Polsce

prof. Jan Widacki 3 . Tak¿e wiêkszoœæ

podrêczników do kryminalistyki

skrótowo przedstawia analizator

mowy, ale trudno z tych publikacji

jednoznacznie wywnioskowaæ o je-

go przydatnoœci 4 .

Niniejszy artyku³ ma na celu za-

inicjowanie dyskusji o zastosowa-

niach analizatorów stresu w g³osie

i wymianê informacji na ten temat.

W Katedrze Kryminalistyki Uniwer-

Nie zawsze brak któregokolwiek

elementu na banknocie lub ewident-

ne pomy³ki w druku dyskwalifikuj¹ go

jako pieni¹dz. Drobne niedoróbki, po-

my³ki lub nawet u¿ycie innych ni¿ we

wzorcu kolorów farb drukarskich nie

maj¹ wp³ywu na autentycznoœæ bank-

notów.

Urszula Konarowska

Aleksander Pruszak

zdj.: autorka

W nastêpnym numerze

Ÿ ród³a b³êdów

w identyfikacji

daktyloskopijnej

Marek Pêka³a, Maciej Wroñski

Etanol

ska¿ony formaldehydem

w nielegalnym obrocie

napojami alkoholowymi

P. Liwarowski, A. Frankowski,

J. Micha³owski, K. Baranowski, E. Dubis

Odklejanie taœm

samoprzylepnych

od pod³o¿y papierowych

przy zastosowaniu

„roztworu gdañskiego”

Tomasz Farysej

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

Z PRAKTYKI

Uwagi ogólne

5. Identyfikacja problemów, jakie

mog¹ wyst¹piæ w trakcie badañ

i utrudniaj¹ uzyskiwanie oraz ocenê

danych, a tak¿e przygotowanie œrod-

ków zaradczych.

6. Zachêcenie studentów i ich zna-

jomych do udzia³u w dalszych bada-

niach w charakterze probantów.

tlane w formie prostych komunikatów

oraz wykresów. Tryb ten umo¿liwia

rejestracjê rozmowy, w tym równie¿

telefonicznej.

Tryb profesjonalny, zaawanso-

wany (investigation) – jest to naj-

bardziej zaawansowany profesjonal-

ny tryb. Zosta³ on zaprojektowany

w celu podejmowania wa¿nych decy-

zji na podstawie serii pytañ z odpo-

wiedziami typu „tak” lub „nie”. Meto-

dyka pracy w tym trybie jest prawie

identyczna jak w pracy z klasycznym

poligrafem, ró¿nica polega g³ównie

na u¿yciu mikrofonu zamiast typo-

wych pod³¹czeñ do osoby badanej.

Tryb ten wymaga od operatora do-

datkowego, d³u¿szego treningu i wie-

dzy z metodyki zadawania pytañ w

badaniach poligraficznych.

Nagrywanie (recorder) – w trybie

tym s¹ wykorzystywane dwa narzê-

dzia do nagrywania. S³u¿¹ one tylko

do rejestracji dŸwiêków dla póŸniej-

szej ich analizy. Basic recorder jest

urz¹dzeniem do rejestracji konwersa-

cji przez telefon lub mikrofon. Nato-

miast cassette recorder utility to za-

awansowany technicznie magneto-

fon do przegrywania materia³u z ze-

wnêtrznego Ÿród³a, np. magnetofonu

reporterskiego.

Automatyczna analiza nagrania

(automatic offline) – jest to tryb

przeznaczony do pe³nej analizy na-

granego materia³u dŸwiêkowego.

DŸwiêk mo¿na uzyskaæ z innego Ÿró-

d³a (np. magnetofonu) lub z zapisu

dokonanego w jednym z trybów na-

grywania lub programu online. Tryb

ten dostarcza wykresy, raporty itp. Do

pos³ugiwania siê nim niezbêdny jest

pewien trening.

W programach tych zawarte s¹

tak¿e edytory kwestionariuszy, po-

mocne w tworzeniu kwestionariusza

do badañ. Mo¿na wykorzystaæ istnie-

j¹ce kwestionariusze, modyfikowaæ

je lub tworzyæ ca³kowicie nowe. Edy-

tory maj¹ u³atwiæ, nawet osobie nie-

zorientowanej w badaniach poligra-

ficznych, stworzenie prawid³owego

kwestionariusza.

Artyku³ jest form¹ sprawozdania

z eksperymentu przeprowadzonego

za pomoc¹ poligrafu g³osowego, bê-

d¹cego analizatorem poziomu stresu

w g³osie, na grupie studentów Uni-

wersytetu Warszawskiego w dniu

22.09.2005 r. Niniejszy eksperyment

by³ jednym z pierwszych w Polsce

badañ na poligrafie g³osowym

z udzia³em tak du¿ej grupy proban-

tów. Dodatkowym utrudnieniem by³o

nietypowe miejsce badañ – du¿e po-

mieszczenie maj¹ce specyficzn¹

akustykê – sprawiaj¹ce problemy

techniczne i organizacyjne. Ale

wspomniane wy¿ej prekursorstwo

i terenowe warunki stanowi³y jeden

z celów pokazu, tj. rozpoznanie pro-

blemów, które mog¹ wystêpowaæ

w dalszych badaniach.

Przyjêta metoda badania nie jest

pozbawiona mankamentów, z czego

autor zdaje sobie sprawê. Mo¿liwoœæ

wyst¹pienia pewnych niedoci¹gniêæ,

a nawet b³êdu, musi byæ uwzglêdnio-

na przy ka¿dym doœwiadczeniu za-

równo z uwagi na postawê badacza,

jak i z³o¿onoœæ badanego przedmiotu.

Syntetyczny opis komputerowych

poligrafów g³osowych u¿ywanych

w badaniach

Tê czêœæ opracowano na podsta-

wie instrukcji obs³ugi trzech typów

poligrafów g³osowych, stanowi¹cych

kolejne modele jednej rodziny urz¹-

dzeñ, tj.: Trustera Pro, Tipi 6.40 i LVA

6.50, i przedstawiono w niej uprosz-

czony opis komputerowego poligrafu

g³osowego i sposobu jego dzia³ania.

WypowiedŸ probanta mo¿e byæ

analizowana na poligrafie g³osowym

bezpoœrednio w czasie jej trwania lub

póŸniej, na podstawie magnetofono-

wego lub komputerowego zapisu roz-

mowy. Analizie poddawane s¹ mimo-

wolne reakcje organizmu, których od-

zwierciedlenie nastêpuje w tonacji

i czêstotliwoœci drgañ fal g³osowych,

wydawanych przez badanego. Poli-

graf ten wykorzystuje technologiê

analizy poziomu stresu ujawniaj¹cego

siê w g³osie, obliczanego za pomoc¹

specjalnego algorytmu, wykrywaj¹ce-

go natê¿enie stresu: mierzy go i od-

powiednio stopniuje. Nale¿y zdaæ so-

bie sprawê z tego, ¿e dla wiêkszoœci

osób pewne przejaskrawienie zjawi-

ska nie jest k³amstwem i nie wywo³u-

je reakcji emocjonalnych. Podobnie

mog¹ nie wywo³ywaæ reakcji emocjo-

nalnych drobne k³amstwa zawarte

w ¿artach, komplementach, unikach

itp. Wymienione poligrafy maj¹ cztery

podstawowe tryby dzia³ania.

Badanie w czasie rzeczywistym

(online) – ca³kowicie zautomatyzo-

wane – jest najprostsze w obs³udze.

DŸwiêk mo¿e byæ pobierany z mikro-

fonu lub s³uchawki telefonicznej

przez dostarczon¹ razem z urz¹dze-

niem z³¹czkê. Informacje s¹ wyœwie-

Cele eksperymentu

Podstawowym celem ekspery-

mentu by³o:

1. Sprawdzenie warunków i wypra-

cowanie metodyki badañ.

2. Zbadanie, czy osoba-probant

maj¹ca poszukiwany przedmiot wy-

kazuje w g³osie proporcjonalnie naj-

bardziej wydatn¹ reakcjê emocjonal-

n¹ na pytania krytyczne, w stosunku

do pytañ kontrolnych oraz w porów-

naniu z pozosta³ymi probantami bio-

r¹cymi udzia³ w prezentacji.

3. Ustalenie, czy na podstawie

analizy reakcji psychofizjologicznych

œwiadka, przeprowadzonej przez

analizator mowy, mo¿na wywniosko-

waæ, który z probantów ma przedmio-

ty szukane.

4. Nabranie doœwiadczenia przez

operatora analizatora g³osu.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

Prawdziwe czy fałszywe - przypadki błędodruków na banknotach.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: