POJĘCIE PRZEDMIOT I SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO
Prawo cywilne wywodzi się z prawa rzymskiego.
CECHY:
þ ZASADA RÓWNOŚCI PODMIOTÓW WOBEC PRAWA – w stosunkach cywilno – prawnych podmioty występują na zasadach partnerskich (nie ma nadrzędności i podrzędności)
þ ZASADA AUTONOMII PRAWA (AUTONOMII PRYWATNEJ) – w sferze stosunków cywilno – prawnych podmiot sam decyduje o swojej sytuacji prawnej, sam kształtuje swoja sytuację prawną – możemy zawrzeć lub nie jakąś umowę
· dotyczy czynności prawnych dwu – lub wielostronnych (np. umowy) oraz czynności prawnie jednostronnych (jedna osoba składa oświadczenie woli, nikt mu nie jest strona np. testament, pełnomocnictwo)
STOSUNEK PRAWNY nie równy jest UNOWA PRAWNA
STOSUNEK PRAWNY – ma bogatszą treść bo powstaje w trakcie umowy
UMOWA PRAWNA jest to czynność prawna (oświadczenie woli) mające na celu wywołanie określonych skutków prawnych między zawierającymi ją podmiotami.
CZYNNOŚĆ PRAWNA – wywołuje skutki nie tylko te, które z niej wynikają; czynność prawna sprzeczna z ustawą lub mająca obejście ustawy jest NIEWAŻNA.
¿ to takie prawo, które reguluje stosunki o charakterze majątkowym ale nie wyłącznie
¿ to takie prawo, które posługuje się specyficzną metodą regulacji prawnej
¿ to zespół norm i przepisów regulujących stosunki o charakterze majątkowym i nie majątkowym regulowane na zasadzie równorzędności stron
PRZEDNIOTEM PRAWA CYWILNEGO są stosunki cywilno – prawne, czyli takie, które regulowane są na zasadzie równorzędności stron
KODEKS REGUKUJE STOSUNKI MIĘDZY OSOBAMI:
¿ osoba fizyczna – osoba fizyczna
¿ osoba fizyczna – osoba prawna
¿ osoba prawna – osoba prawna
¿ jest to podział przepisów prawa cywilnego według pewnych podziałów
DZIAŁY PRAWA CYWILNEGO:
1 – CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO
(I KSIĘGA KODEKSU CYWILNEGO)
jest to zespół przepisów regulujących zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego.
2 – PRAWO RZECZOWE
jest to zespół przepisów regulujących prawne formy korzystania z rzeczy i niektórych praw; możliwość korzystania z rzeczy ukształtowana została w postaci praw podmiotowych bezwzględnych (czyli takich, które są skuteczne wobec wszystkich osób); wyróżniamy następujące rodzaje praw rzeczowych podmiotowych:
własność
użytkowanie wieczyste (art. 232)
ograniczone prawa rzeczowa (art. 244)
PRAWA ZBYWALNE np. zastaw (art. 327 , 306)daje możliwość przeniesienia go na inną osobę.
RZECZAMI wg kodeksu cywilnego są tylko przedmioty materialne będące we władzy człowieka.
ZASTAW stanowi zabezpieczenie wierzytelności konkretną rzeczą ruchomą oddaną w posiadanie wierzycielowi przez dłużnika
3 – PRAWO ZOBOWIĄZAŃ
(III KSIĘGA KODEKSU CYWILNEGO)
jest to zespół przepisów regulujących stosunki prawne, z których powstają wierzytelności, wierzytelności mają charakter praw podmiotowych względnych (czyli takich, które są skuteczne wobec określonych osób)
ZOBOWIĄZANIE – stosunek prawny między dwiema lub więcej osobami, w którym jedna zwana wierzycielem może żądać od drugiej zwanej dłużnikiem określonego zachowania się – świadczenia (art. 353), a dłużnik ma obowiązek to świadczenie spełnić.
WIERZYTELNOŚĆ – prawo podmiotowe, które przysługuje wierzycielowi (art. 876)
Rys. 1
(W) WIERZYCIEL < -------- > DŁUŻNIK (D)
PORĘCZYCIEL (PD)
prawo zobowiązań jest najobszerniejszym działem prawa cywilnego
podział prawa zobowiązań:
CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ – zespół przepisów regulujących zagadnienia wspólne dla prawa zobowiązań.
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ – zawiera podstawowe typy umów występujących w życiu codziennym.
4 – PRAWO SPADKOWE
jest to zespół przepisów regulujących przejście praw i obowiązków majątkowych zmarłego na inne podmioty
moment nabycia spadku (lecz nie jest on definitywny) następuje w chwili otwarcia spadku (śmierć spadkodawcy)
spadek można przyjąć wprost lub dobrodziejstwem inwentarza (po sporządzeniu inwentaryzacji przejmujemy długi, ale tylko do wysokości aktywów, spadkobierca pokrywa koszty inwentaryzacji)
spadkobierca może również odrzucić spadek
SPADEK – ogół majątkowych praw i obowiązków zmarłego, który z chwilą śmierci zmarłego (spadkodawcy) przechodzi na spadkobiercę.
SPADKODAWCA – osoba zmarłego pozostawiająca spadek, może nią być tylko osoba fizyczna
SPADKOBIORCA – osoba uprawniona do przejęcia spadku, może nią być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna np. fundacja
DZIEDZICZENIE – przyjęcie spadku przez spadkobiercę
SUKCESJA UNIWERSALNA – masa spadkowa i masa spadkobiercy łączą się w jedną całość
TESTAMENT – jednostronne oświadczenie woli złożone na wypadek śmierci, sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych
5 – PRAWO RODZINNE (*)
jest to zespół przepisów regulujących stosunki prawne związane z zawarciem małżeństwa, z pokrewieństwem i powinowactwem o raz z opieką kuratela
istnieją dwa poglądy na temat tego prawa
prawo rodzinne traktowane jest, jako dział prawa cywilnego
prawo rodzinne traktowane jest jak odrębna gałąź prawa
prawo rodzinne ma odrębny kodeks – „Kodeks rodzinny i opiekuńczy”
prawa rodzinnego nie da się stosować bez odpowiednich zasad prawa cywilnego
6 – PRAWO NA DOBRACH NIEMATERIALNYCH
jest to zespół przepisów, które obejmują prawo autorskie i prawo wynalazków.
OBOWIĄZYWANIE PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO W PRZESTRZENI I CZASIE
OBOWIĄZYWANIE PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO W PRZESTRZENI
przepisy prawa cywilnego obowiązują na terenie tego państwa, na którym zostały ustanowione (ale nie zawsze)
DO KOLIZJI PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO W PRZESTRZENI dochodzi w dwóch przypadkach:
¤ brak jednolitości przepisów w danym państwie
¤ stosunek cywilno – prawny wykracza w pewien sposób po za granice państwa
OBOWIĄZYWANIE PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO W CZASI
żaden przepis nie obowiązuje w nieskończoność (jedne przepisy są zastępowane przez inne).
Rys. 2
KOLIZJE PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO W CZASI
PUBLIKACJA POMULGACJE
USTAWY (przepisy wchodzą w życie)
VACATIO LEGIS
publikacja akt prawny
aktu jest opublikowany
ale jeszcze nie
obowiązuje
naturalny obszar naturalny obszar
obowiązywania obowiązywania
danego prawa pewnego prawa
(nowego prawa)
Dozdarzeń jednorazowych stosuje się:
~ zasadę nieretroakcji – ustawa nie ma mocy wstecznej (nie działa wstecz) chyba, że wynika z jej brzmienia lub celu (dotyczy obszaru vacatio legis ) – art. 3
~ zasadę retroakcji – ustawa działa wstecz
~ zasadę bezpośredniego (natychmiastowego) działania ustawy nowej – od momentu wejścia ustawy w życie należy ją stosować;
· do oceny skutków prawnych zdarzeń, które wystąpiły pod rządem dawniej obowiązujących przepisów należy od momentu wejścia w życie nowych przepisów stosować te nowe przepisy
~ zasadę dalszego obowiązywania ustawy dawnej (mediacyjna, tranzytoryjnej) – obok przepisów nowych obowiązują także dawne
· do oceny skutków prawnych zdarzeń, które wystąpiły pod rządem dawniej obowiązujących przepisów należy mimo wejścia w życie nowych przepisów nadal stosować te dawne przepisy
te zasady znajdują się w przepisach wprowadzających kodeksu cywilnego (w formie rzymskich oznaczeń)
· to możność posiadania uprawnień i obowiązków
· to zdolność do posiadania określonych praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego
· (art. 8) – każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną; artykuł ten jest bezwzględnie obowiązujący (nikt nie może po przez swoje czyny pozbawić, ani ograniczyć swojej zdolności prawnej)
· (art. 9) – w razie urodzenia się dziecka (tj. chwila odłączeni się od ciała matki) domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.
NASCYTULUS – dziecko poczęte nie narodzone
Zdolność prawna dziecka poczętego jest:
· ograniczona (ustawodawca misi przyznać zdolność prawną)
· warunkowa (musi urodzić się żywe)
Dziecko poczęte lecz nie narodzone:
· może być spadkobiercą (art. 927 par.2)
· może być zapisobiercą (art. 972)
ZAPIS – rozporządzenie testamentowe, na mocy którego spadkodawca zobowiązuje spadkobiercą ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia na rzecz innej osoby
· może być uznany (tzn. może dojść do ustalenia ojcostwa na rzecz mężczyzny, który nie jest mężem matki lecz jest biologicznym ojcem dziecka) przez ojca biologicznego
· może dojść do nałożenia na mężczyznę, którego ojcostwo zostało jedynie uwiarygodnione, obowiązku świadczenia pewnej kwoty pieniężnej na utrzymanie matki jeszcze przed narodzeniem dziecka (art. 142 „Kodeks rodzinny i opiekuńczy”)
· dla dziecka poczętego można ustanowić kuratora jeżeli jest to potrzebne dla strzeżenia przyszłych praw dziecka (art. 446 „Kodeks rodzinny i opiekuńczy”)
· z chwilą urodzenia dziecko może rządzić naprawienia szkód wyrządzonych jeszcze przed jego urodzeniem( art. 466’ „Kodeks cywilny”)
· zdolność osoby fizycznej kończy się z chwilą jej śmierci (chwila śmierci – to chwila śmierci mózgu)
INSTYTUCJE:
SĄDOWE STWIERDZENIE ZGONU
naturalnym sposobem udokumentowania śmierci jest akt zgonu
akt zgonu sporządza się na podstawie:
· karty zgonu, którą wypełnia lekarz i wpisuje do niej chwilę śmierci
· naczelnego stwierdzenia śmierci przez pracownika USC (Urzędu Stanu Cywilnego)
· pisemnego zawiadomienia organu, który w związku ze śmiercią osoby fizycznej prowadził dochodzenie lub śledztwo (policja lub prokuratura)
UZNANIE ZA ZMARŁEGO
są uregulowane w kodeksie cywilnym art. 29 i w przepisach następnych, a także w przepisach wprowadzających
instytucje uznania za zmarłego stosujemy wtedy w odniesieniu do osób zaginionych, czyli takich o których trudno powiedzieć czy żyją, czy umarli
ze względu na przesłanki, od których ustawa uzależnia możliwość uznania za zmarłego wyróżniamy dwa rodzaje zaginięcia:
·zaginięcie proste (zwykłe) – to takie, któremu nie towarzyszyły okoliczności przemawiające za zwiększonym prawdopodobieństwem śmierci (art. 29)
· zaginięcia kwalifikowane (złożone) - to takie, któremu towarzyszyły okoliczności przemawiające za zwiększonym prawdopodobieństwem śmierci (art. 30)
MIEJSCE ZMIESZKANIA OSOBY FIZYCZNEJ
miejsce osoby fizycznej przedstawione jest w kodeksie cywilnym w art. od 25 do 28
MIEJSCE nie równa się MIEJSCE
ZAMIESZKANIA ZAMELDOWANIA
MIEJSCE ZAMIESZKANIA – (art. 25) to tylko miejscowość, w której ta osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu; stwierdzamy go w oparciu o dwa cele:
? CORPUS – faktyczne przebywanie w pewnej miejscowości
? ANIMUS – zamiar przebywania w pewnej miejscowości na stałe
MIEJSCE ZAMELDOWANIA – to zarówno miejscowość jak i ulica, na której dana osoba mieszka jest zameldowana.
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNEJ – to możność samodzielnego objawiania woli ze skutkiem prawnym.
PRZESŁANKI ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNEJ:
þ osiągnięcie określonego wieku
þ nie ubezwłasnowolnienie
RODZAJE (STANY) ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNEJ:
1 – zupełny brak zdolności do czynności prawnych
2 – ograniczona zdolność do czynności prawnych
3 – pełna zdolność do czynności prawnych
podmioty pozbawione zdolności do czynności prawnej:
þ osoby, które nie ukończyły lat 13
þ osoby całkowicie ubezwłasnowolnione (art. 12 K.C.)
· skutkiem zupełnego braku zdolności do czynności prawnej jest bezwzględna nieważność czynności dokonanej przez osobę zupełnie pozbawioną zdolności do czynności prawnych (art. 14 par.1)
· od tej zasady jest jeden wyjątek dotyczący umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (art. 14 par.2)
OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
podmioty, które mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych:
þ osoby, które ukończyły 13 lat, lecz nie ukończyły 18 lat
þ osoby częściowo ubezwłasnowolnione
þ osoby, co do których w toczącym się postępowaniu sąd ustanowił doradcę tymczasowego (art. 15)
skutki ograniczonej zdolności do czynności prawnej są różne w zależności od rodzajów czynności prawnych, o które chodzi.
TRZY GRUPY SKUTKÓW:
niektóre czynności prawne mogą być dokonane przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnej lecz do ważności tych czynności potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego; chodzi tu zwłaszcza o czynności, które po stronie osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnej mają charakter rozporządzający bądź zobowiązujący (art.17)
niektóre czynności prawne mogą być swobodnie dokonywane przez osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnej
niektóre czynności prawne zupełnie nie mogą być dokonywane przez osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnej (art. 944)
pełną zdolność do czynności prawnej mają:
þ osoby pełnoletnie
þ osoby nie ubezwłasnowolnione (art. 10,11)
ZDARZENIA (FAKTY) PRAWNE – to okoliczności, które wywołują skutki w sferze prawa cywilnego, polegają one (skutki) najczęściej na powstaniu, zmianie lub wygaśnięciu jakiegoś stosunku cywilno – prawnego
Zdarzenia prawne dzielą się na:
þ zdarzenia sensu stricto (w ścisłym tego słowa znaczeniu) – to takie okoliczności, które są nizależne od woli ludzkiej, a które powodują skutki w sferze prawa cywilnego (np. śmierć człowieka)
þ działania – to taki zdarzenia, które są wynikiem woli podmiotu
czynności zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych
czynności prawne w tym oświadczenie woli – definicja oświadczenia woli zawarta jest w art. 60 K.C.
akty administracyjne – mają nie duże znaczenie w sferze stosunków cywilno – prawnych
orzeczenie sądowe o charakterze konstytutywnym (prawotwórczym) – pewne orzeczenia tworzące nową jakość (nowy standard) np. rozwód
czyny
...
knsia