W wykładach z mikroekonomia omawialiśmy najważniejsze instytucje i kategorie gospodarki kapitalistycznej - towar, pieniądz, cenę, rynek. Dowiedzieliśmy się jak siły podaży i popytu określają ceny oraz kupowane i sprzedawane ilości.
Wiemy już, że interakcja między tym, do czego dążą nabywcy i tym, do czego dążą sprzedawcy, przy uwzględnieniu ograniczeń, z którymi mają do czynienia, określa cenę i ilość równowagi na każdym rynku. Tendencja rynków do osiąganie równowagi jest podstawą samoczynnego mechanizmu rozstrzygającego: co jak i dla kogo produkować. U jego podstaw leży racjonalne zachowanie ludzi, Dowiedzieliśmy się, że zarówno dostawcy jak i nabywcy dostosowują się do warunków rynkowych w sposób do pewnego stopnia przewidywalny. Gdy domy towarowe ogłaszają obniżkę cen, klienci będą tłoczyć się, aby wykorzystać nadarzającą się okazję. Im bardziej obniży się ceny, tym tłok będzie większy. Gdy ceny benzyny wzrosną, posiadacze samochodów będą jeździć na rzadsze i krótsze wycieczki. Jeśli cena pozostanie na wysokim poziomie przez dłuższy czas, zaczną kupować mniejsze, bardziej oszczędne samochody. Gdy państwo płaci rolnikom wysokie ceny produkują więcej żywności niż nam potrzeba, gdy narzuca zbyt wysokie podatki produkcja maleje
Zanim zajmiemy się problemem zasady podejmowania decyzji ekonomicznych parę słów przypomnienia o zjawisku rzadkości, które jest podstawą istnienia ekonomii jako nauki.
Problem rzadkości i wyboru
Wiemy już, że nasze potrzeby zawsze przekraczają możliwości ich zaspokojenia. Nigdy nie możemy mieć wszystkiego w ilościach, jakie pragniemy, a w dodatku pragniemy mieć coraz więcej i więcej. Ta rozbieżność miedzy tym co chcielibyśmy a tym co możemy mieć, to towarzysząca nam na każdym kroku naszemu życia rzadkości. Jest ona źródłem wszelkiej ekonomicznej aktywności człowieka
Rozbieżność miedzy tym, co możemy mieć, a co mieć chcemy towarzyszy nieustanny wybór. Niedostatek zmusza nas do rezygnacji z jednych dóbr na rzecz innych.
Wiemy już, że rynek istnieje, gdy występują tworzący strona popytową odbiorcy oraz stronę podażową dostawcy jakiegoś produktu. Wiemy równie, że w zależności od przedmiotu obrotu możemy mówić o rynku dóbr i usług lub czynników wytwórczych Wiemy też, że prawie każdy z nas występuje na obu rodzajach rynków jednocześnie czy to po stronie popytowej czy podażowej
Wybór nie jest ani dowolny, ani przypadkowy. Skłonność do działanie we własnym interesie powoduje, że nasz wybór jest, a przynamniej powinien być, dokonywany z myślą o poszukiwaniu rozwiązań najlepszych, to znaczy przynoszących wybierającemu w danych warunkach najwięcej uświadamianych sobie korzyści.
W sytuacji, w której mamy do czynienia z ograniczoną dostępnością czynników możemy albo maksymalizować, to, co chcemy mieć, co zamierzamy osiągnąć z posiadanych zasobów lub minimalizować nakłady, jakich trzeba użyć, by osiągnąć zamierzony cel. W ten sposób postępują podmioty po obu stronach rynku zarówno sprzedający jak i kupujący.
Na rynku dóbr i usług konsumpcyjnych pojedynczy konsumenci lub grupy konsumenckie dokonują wyborów przynoszących im maksymalne korzyści z wydawanych na zakupu dóbr konsumpcyjnych środków pieniężnych. Korzyści te to satysfakcja, jaką przynosi im użytkowanie lub samo posiadanie dóbr konsumpcyjnych Jej synonimem w języku ekonomicznym jest użyteczność. Z drugiej strony sprzedawcy (przedsiębiorstwa) próbują osiągnąć maksymalne korzyści ze stojących do ich dyspozycji czynników. Korzyści te, zwane zyskami, służą zaspokojeniu potrzeb bieżących lub przyszłych potrzeb konsumpcyjnych właścicieli firm.
Na rynku zasobów, nabywcy czynników produkcji (przedsiębiorstwa) próbują maksymalizować zyski, minimalizując koszt użycia czynników produkcji, potrzebnych do osiągnięcia danej wielkości produkcji lub maksymalizują efekt, jaki można uzyskać z posiadanych zasobów. Z drugiej strony sprzedawcy czynników produkcji (a dokładniej usług świadczonych właściciele zasobów) dążą do maksymalizacji korzyści (a dokładniej dochodów) otrzymywanych w zamian za świadczone usługi czynników
W ekonomii zakłada się, że zachowanie na rynku wynika z zachowań indywidualnych (a nie z zachowań grupowych).Tak, więc, by zrozumieć siły popytu i podaży, musimy przede wszystkim zrozumieć zachowania indywidualnych jednostek po stronie kupujących (konsument) i sprzedających (producent).
W teorii ekonomii interesuje nas przede wszystkim to, o czym może decydować poszczególny uczestnik życia gospodarczego, a więc to, jaki może mięć wpływ na swój los i na swoje otoczenie, w tym także na innych uczestników. Interesuje nas więc jego podmiotowość. Zacznijmy jednak od tego, że podmioty rynkowe działają w różnych sektorach gospodarki , zobaczy zatem co kryje się pod tym pojęciem
Sektory gospodarki narodowej
Poprawna definicja sektora, w którym działa podmiot jest trudna do określenia, jako że jest to pojęcie wieloznaczne. Najczęściej stosowany podział to : sektor rynkowy/komercyjny i nierynkowy/publiczny
Istnieją dwie główne drogi, jakimi dobra mogą przechodzić od tych, którzy je wytwarzaj do tych, którzy je użytkuj.
Po pierwsze, dobra mogą być sprzedawane przez producentów i kupowane przez nabywców na rynku. Jeśli tak to się odbywa, to ich producenci muszy pokryć koszty, które ponieśli, z przychodów otrzymanych ze sprzedaży produktu. Produkcję taką nazywamy produkcją rynkową a działalność taka należy do sektora rynkowego.
Po drugie, produkt może być "rozdawany". W tym przypadku koszty produkcji muszy być pokryte ze środków innych, niż przychody ze sprzedaży. Ten rodzaj produkcji nazywamy produkcją nierynkową, a sferę działalności- sektorem nierynkowym.
Rozróżnienie sektora rynkowego i nierynkowego ma charakter ekonomiczny: zależy od tego, czy koszty wytwarzania dóbr są pokryte czy nie, przez przychody pochodzące ze sprzedaży tych dóbr konsumentem.
Wytwarzane dobra znajdują więc albo w sektorze nierynkowym, gdy koszty produkcji są w całości pokrywane przez państwo, albo w rynkowym (komercyjnym), gdy państwo w ogóle nie pokrywa kosztów produkcji.
W pewnych przypadkach produkcja należy częściowo do obu sektorów. Jeśli np. 10% kosztów jest pokrywane przez konsumentów, a 90 % przez rząd, wtedy 10% produkcji to sektor rynkowy, a 90% - nierynkowy.
W pewnych krajach np. usługi medyczne i szpitalne należy do sektora rynkowego – są one sprzedawane konsumentom po cenie, która musi pokryć koszty wytworzenia. W innych krajach, np. w W.. Brytanii, produkcja tych usług jest w sektorze nierynkowym; są one dostarczane za niewielki opłatą, bądź bezpłatnie, a koszty ich wytworzenia są pokrywane przez rząd.
Z drugiej strony pewna część tego produktu jest wytwarzana przez przedsiębiorstwa prywatne, pozostała część jest wytwarzana w instytucjach państwowych organizacjach gospodarczych będących własnością kolektywną, czyli komunalnych np. spółkach z udziałem skarbu państwa. Mając to na uwadze użyteczny jest podział na sektor prywatny i publiczny.
W wykładzie tym będziemy zajmować się podmiotami działającymi w sektorze rynkowym, sektorem publicznym zajmiemy się bliżej w dalszych wykładach z mikro ekonomii i powrócimy do tej tematyki w wykładach z makroekonomii
Sektor rynkowy (komercyjny)
Sektor prywatny obejmuje wszystkie ekonomiczne transakcje podejmowane dobrowolnie przez poszczególne osoby indywidualnie lub w stowarzyszeniu z innymi ludźmi Ten złożony z ogromnej ilości podmiotów sektor, z którego większość z nas czerpie istotną część swych dochodów, jest konsekwencją istnienia i celowego działalności wyodrębnionych jednostek, które definiujemy jako podmioty gospodarcze
Podmioty rynkowe
W większości państw życie gospodarcze jest corocznie określane trylionami decyzji milionów osób działających na własną rękę, lub jako członków organizacji społecznych i gospodarczych.
Mianem podmiotu gospodarczego, (czy też podmiotu gospodarującego) możemy określić każdego aktywnego uczestnika procesu gospodarowania, który może sam, według swoich preferencji i na własny rachunek, dokonywać wyboru określonego działania i działanie to realizować W ten sposób ma on określony wpływ na swój los i na innych uczestników. Jest to zatem osoba fizyczna zorganizowana grupa osób fizycznych lub osoba prawna prowadząca w zorganizowany sposób działalność gospodarczą, polegającą na produkcji dóbr względnie świadczeniu usług. Pomioty mogą być pojedyncze (firma jednoosobowa, jednoosobowe gospodarstwo domowe) lub zbiorowe (spółka, firma rodzina, szkoła, internat, zakon)
Wspólną cechą wszystkich podmiotów gospodarczych jest posiadanie podmiotowości prawnej, związanej z przypisaniem im własności i odpowiedzialności oraz konieczności ponoszenie ryzyka związanego ze skutkami jego działania
Podmiotowość
W teorii wyboru interesuje nas przede wszystkim to, o czym może decydować poszczególny uczestnik życia gospodarczego, a więc to, jaki może mięć wpływ na swój los i na swoje otoczenie, w tym także na innych uczestników. Interesuje nas jego podmiotowość. Jest to jeden z głównych celów i tematów badawczych ekonomii. O podmiotowości decyduje stopień wolności gospodarczej w danym społeczeństwie.
Swoboda działalności
Podmioty gospodarcze mogą mieć różną swobodnie działanie, czyli różny może być stopień wolności gospodarczej. Im większa swoboda, w tym wyższym stopniu dany uczestnik jest podmiotem życia gospodarczego.
Zauważmy, że bywają uczestnicy, których podmiotowość jest bliska zeru: na przykład niewolnicy z czasów antycznych, więźniowie hitlerowskich obozów koncentracyjnych czy sowieckich łagrów, dawni chłopi pańszczyźniani, ale też na przykład polscy rolnicy w czasach stalinowskich. Niski stopień podmiotowości wykazują nie zorganizowani w związki zawodowe pracownicy najemni, którzy są pozbawieni praw lub nie umieją z nich korzystać.
Wyróżniając rodzaje uczestników życia gospodarczego, bierzemy, pod uwagę stopień ich podmiotowości oraz stosujemy inne kryteria, a przede wszystkim ich funkcję w podziale pracy, ich sferę podejmowania decyzji, (o czym decydują, na kogo mogą oddziaływać). Na tej podstawie wydzielamy kilka wielkich grup podmiotów, które można dalej dzielić na bardziej szczegółowe kategorie zwane podmiotami rynkowymi (market subjects).
Rodzaje podmiotów rynkowych
Podmiotami rynkowymi są osoby fizyczne i zorganizowana grupa osób fizycznych lub osoba prawna, występujące w roli sprzedawców lub (i) nabywców, a więc reprezentujące podaż lub (i) popyt, które podejmują samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem.[1] Zobaczmy czym równi się osoba fizyczna od prawnej
Osoba fizyczna
Jest to prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci, w odróżnieniu od osób prawnych . Bycie osobą fizyczną pociąga za sobą zawsze posiadanie zdolności prawnej ,czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (praw i zobowiązań).
Zdolność prawna
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Podmiotem prawa jest ten kto może posiadać uprawnienia (prawa) lub obowiązki, a więc ma zdolność prawna. Zdolność prawna jest atrybutem podmiotów prawa :
* osób fizycznych, którym służy od urodzenia (art. 8 Kodeksu cywilnego);
* jednostek organizacyjnych, którym ustawa przyznaje tę zdolność (art. 331 Kodeksu cywilnego), w tym osób prawnych o czym piszemy niżej .
Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna. Można ją mieć lub nie. Zakres, w jakim można z niej korzystać, definiuje osobny atrybut podmiotu prawa, jego zdolność do czynności prawnych .
Zdolność do czynności prawnych
To w prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań).
Zdolność do czynności prawnych, która jest szczegółowo uregulowana przez przepisy części ogólnej Kodeksu cywilnego. Może być ona pełna , ograniczona, można jej również nie mieć w ogóle.
Inaczej niż w przypadku zdolności prawej, którą ma każda osoba fizyczna) pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby fizyczne pełnoletnie oraz wszystkie osoby prawne.
Osoba fizyczna pełną zdolność do czynności prawnych nabywa po osiągnięciu pełnoletniości, ograniczoną zdolność do czynności prawnych od chwili ukończenia lat 13.[2]
Osoba i osobowość prawna
Osoba prawna to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Zazwyczaj definiuje się ją jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawna .
Osoba prawna jest tworem abstrakcyjnym - nie istnieje namacalnie. W związku z tym w nauce prawa istnieje kilka teorii wyjaśniających istotę osoby prawnej.
Osoby prawnej nie należy mylić z przedsiębiorcą i z zakładem pracy lub pracodawca. Zakresy tych pojęć się krzyżują - można być przedsiębiorcą, pracodawcą lub zakładem pracy nie będąc osobą prawną i odwrotnie.
Osobowość prawna
Jest to pojęcie określające zdolność osób prawnych do bycia podmiotem praw i obowiązków i oraz do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych[3]. Jest immanentnie związane z powstaniem osoby prawnej, gdyż bez osobowości prawnej osoba prawna przestaje istnieć.
Zgodnie z treścią art. 37 Kodeksu cywilnego jednostka organizacyjna otrzymuje pełnię podmiotowości prawnej, w szczególności nabywa zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych (atrybuty przysługujące osobom fizycznym z racji samego istnienia) po wpisaniu do Krajowego Rejestru Sądowego[4]
Powstanie, ustrój i istnienie osób prawnych określają właściwe przepisy, tak więc osobami prawnymi są tylko takie jednostki organizacyjne, którym prawo wprost nadaje ten status.[5] Nie wolno więc tworzyć nowych rodzajów osób prawnych nie przewidzianych przez prawo. Prawo również określa organy osoby prawnej, za pomocą których osoba ta działa. Niekiedy dopuszczalna jest w tym zakresie pewna swoboda - wtedy trzeba określić sposób działania organów osoby prawnej w jej statucie (bądź umowie - akcie założycielskim).
Rodzaje osób prawnych
Wśród osób prawnych nauka prawa (nie samo prawo!) rozróżnia dwa rodzaje:
* Korporacje - związki osób - zbiorowości osób fizycznych mających kompetencje do dysponowania majątkiem korporacji i rozwijania jej działalności.
* Fundacje - masy majątkowe - oparte na majątku, który miał być przeznaczony na dany cel (określony w akcie fundacyjnym).
Klasyfikacja pomiotów gospodarczych
Pod pojęciem podmiotu rynkowego kryje się określona forma organizacji:
* osoba fizyczna,
* zorganizowana grupa osób fizycznych lub osoba prawna, występujące w roli sprzedawców lub (i) nabywców, a więc reprezentujące podaż lub (i) popyt, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem.
Po tych wstępnych wyjaśnieniach możemy przejść do klasyfikacji podmiotów rynkowych Oto najważniejsze z nich :
* gospodarstwa domowe (konsumenci);
* przedsiębiorstwa produkcyjne (przemysłowe przedsiębiorstwa produkcyjne, rolne, budowlane, wydobywcze itp.);
* przedsiębiorstwa usługowe (handlowe, transportowe, ubezpieczeniowe, turystyczne, banki, itp.),
* fundacje
* korporacje
* instytucje państwowe:
- centralne
- samorządy lokalne.
Pomioty mogą być pojedyncze :
- firma jednoosobowa,
- jednoosobowe gospodarstwo domowe)
Pomioty mogą być również zbiorowe :
- wieloosobowe gospodarstwo domowe
- spółka,
- firma rodzina,
- instytucja państwowa
- szkoła,
- internat, zakon
Najstarszym pomiotem rynkowy jest gospodarstwo domowe dlatego od niego zaczynamy nasz opis
Gospodarstwa domowe
Gospodarstwo domowe należy do najstarszych, powszechnych i dotychczas, najtrwalszych podmiotów gospodarczych. Jest kategorią ekonomiczną, którego cechą wyróżniająca jest posiadanie oraz zarządzanie wspólnym majątkiem oraz wspólnym budżetem w celu zaspokajania potrzeb jego członków.[6]
Po pojęciem tym kryje się zatem jedna osoba lub ich zespół, razem zamieszkujących i utrzymujących się, wspólnie podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy.[7] W ogromnej większości osoby te połączone są więzami biologicznymi i stanowią rodziny.[8]
Z punktu widzenia teorii ekonomii można pominąć fakt, czy decyzje podejmowane są wspólnie, indywidualnie, czy też pod dyktando głowy rodziny.[9] Nauka ekonomii przypisuje gospodarstwom domowym szereg cech oto najważniejsze z nich:
* Po pierwsze przyjmuje się ,że mają one zdolność do podejmowania określonych decyzji (w tym decyzji ekonomicznych),
Po trzecie przyjmuje się ,że gospodarstwa domowe mają swoje preferencje w pewnych granicach potrafią określić swoje dążenie i są zdolne do uporządkowania tych dążeń nadając im hierarchiczny układ.
* Po drugie , zakładamy, że każde gospodarstwo domowe podejmuje logiczne, spójne decyzje tak jakby było pojedynczy jednostką. Pominiemy, więc w naszych rozważaniach sposób podejmowania decyzji przez gospodarstwo domowe. Może to być dyktatura ojcowska lub demokratyczne głosowanie - nie ma to znaczenia. Konflikty wewnątrz rodzin, moralne i prawne problemy dotyczące kontroli rodzicielskiej, te problemy są przez ekonomię pomijane pozostawiamy je naukom społecznym..
* Po trzecie, zakładamy, że każde gospodarstwo domowe dąży do maksymalnego zadowolenia. Próbuje to robić w ramach dostępnych mu ograniczonych środków. Dokonując wyborów kieruje się zasadą maksymalizacji swojej użyteczności (zadowolenia)[10].
* Po czwarte, zakładamy, że gospodarstwa domowe są zasadniczymi właścicielami wszystkich czynników wytwórczych. To gospodarstwa domowe dostarczaj przedsiębiorstwom dóbr kapitałowych oraz pieniędzy potrzebnych do zakupu usług czynników wytwórczych. W zamian za to otrzymują jako swoje dochody część zysków wypracowanych w będących ich własnością przedsiębiorstwach.
Jeśli wszystkie lub prawie wszystkie gospodarstwa domowe postępuje według podobnych zasad, to znaczy, że ich zachowanie cechują pewne prawidłowości. Wiedza o nich pozwala przewidzieć ich zachowanie rynkowe.
Gospodarstwo domowe a konsument
...
emax8