Pradzieje Europy Środkowej.doc

Pradzieje Europy Środkowej, część 1

Kultura archeologiczna: zbiór wytworów kultury materialnej, określonych w czasie i przestrzeni, o cechach dystynktywnych.

Kultura archeologiczna ma rolę wiodącą, jest jednak konfrontowana ze źródłami pisanymi pochodzącymi ze strefy Morza Śródziemnego, Czarnego oraz z Bliskiego Wschodu, które pojawiają się późno, ok. 1300 lat pne oraz ze źródłami antropologicznymi, które tracą znaczenie wraz z upływem czasu, zwłaszcza, kiedy pojawiają się źródła pisane.

Cel historii: prowadzenie indywidualnej narracji à stworzenie własnego wyobrażenia o historii.

POJĘCIA: historia, prahistoria, pradzieje, dzieje, archeologia

Dzieje: w odniesieniu do podmiotu lub przedmiotu istotne jest na podstawie jakich źródeł badam dzieje.

Prahistoria i prehistoria: interpretacja najdawniejszych dziejów na podstawie źródeł geologicznych, archeologicznych.

Archeologia: archeo (gr. poszanowanie przeszłości), antiquus (rz. starożytny/dawny); 1 technika badawcza; pozyskiwanie źródeł archeologicznych; 2 nauka o najdawniejszej przeszłości do której nie mamy źródeł pisanych

Chronologia bezwzględna: data historyczna, roczna pewnego wydarzenia (ustalane za pomocą metod przyrodniczych, geologicznych).

Chronologia względna: wynika ze zmian stylistycznych (formalnych: typ wzmiankowania etc.); określenie ciągu na zasadzie coś jest starze, a coś młodsze

Strategrafia (metoda uzupełniająca), im głębiej coś zalega jest tym starsze niż to co jest na górze)

Wyobrażenia chronologiczne powstają na podstawie:

-kryterium surowcowego (stosowany surowiec: kamień, brąz, żelazo), uszczególnienia (pojęcie eneoliu –poj. się miedzi, czy halkolitu)

-podział społeczny (rozwój społeczności: horda- wspólnota rodowa- wielkie rodziny- wspólnoty plemienne- tzw. państwa- wczesne państwa)

Podział chronologiczny wydarzeń.

Granice epok, okresów, etc. są umowne!

Epoka kamienia ok. 1,7 mln. – 700 tys. pne. do 2 tys. pne.

-paleolit (1,7mln.- 20 tys. pne.)

-mezolit (20 tys. pne.- 6 tys. pne.)

-neolit (6tys. pne.- 2 tys. pne.)

Epoka brązu 2 tys. pne.- 700 pne.

-wczesny okres epoki brązu (2 tys.- 1300 pne.)

-środkowy okres epoki brązu (1300- 900 pne.)

-późny okres epoki brązu (900- 700 pne.)

Epoka żelaza 700 pne.- 1200 ne.

-okres halsztacki 700- 500 pne.

-okres lateński 500 pne.- pocz. ne.

-wpływów rzymskich pocz. ne.- 500 ne.

-wędrówek ludów 500- 600 ne.

-wczesnego średniowiecza 600- 1200 ne.

Problem konfrontacji przedmiotu z podmiotem:

-          znalezisko eponimiczne (sformułowane od miejsca odkrycia)

-          znalezisko                       (sformułowane od sposobu wykonania)

Relacja podmiot- przedmiot (na początku dziejów trudno mówić o podmiocie, zaczynamy o nim mówić- o Indoeuropejczykach- pod koniec epoki brązu), na przełomie epoki brązu i żelaza kształtują się społeczności wczesnogermańskie, wczesnoceltyckie i weletów, jest to podział etniczny, spośród nich wyodrębniają się różne ugrupowania kulturowe, powstaje kultura pleminna.

Kultura wczesnopaństwowa

-państwo to zorganizowane społeczności;  pojawia się w okresie cesarstwa rzymskiego, powstają też państwa klientalne (wokół rzymskiego)

Wydarzenia kulturowe- procesy zmian:

-ewolucjonizm (od formy prostej do złożonej ALE z uwzględnieniem procesów załamania kulturowego, nagłych zmian)

-postewolucjonizm (zakłada

elementy postępu

-procesualizm (sposób interpretacji jest postępowy; badamy cały proces, a nie samo zjawisko, „dlaczego to się wydarzyło)

-postprocesualizm- indywidualny dobór źródeł na podstawie których staram się zbadać zjawisko, mam już własne wyobrażenie/założenie

Problem językoznawstwa: nie znamy chronologii zdarzeń; skąd wzięło się pojęcie znaku graficznego i kto je wygenerował?; element czasu pojawienia się odmienności religijnych (za tym idą zmiany kulturowe i językowe).

Moment połączenia podmiotu z przedmiotem- australopitek z kulturą abwilską.

Neandertalczykà rewolucja antropologiczna.

antropogeneza (ewolucyjny proces uczłowieczniania):

dokumentacja (źródła antropologiczne, biologiczne z przyrodniczymi, klimatyczno- geologiczne): 4- 2 mln. lat à przypuszczenia

omawiamy jedną z możliwości

w jakich strefach klim- geolog. mógł się ukazać człowiek?

- -40 do +40 stopni C (zasadniczo od -20 do +20 stopni C)

- z punktu widzenia dotychczasowych źródeł człowiek pojawił się w śr- wsch Afryce ALE są min. trzy miejsca, gdzie mógł się pojawić: obszar środkowoamerykański, strefa południowo- wschodnio azjatyckiej

najlepiej udokumentowana: Azja (możliwe, że wcześniej niż w Afryce), w mniejszym stopniu Afryka (lansowana jest Afryka, gdyż prze długi czas była modna- więcej badaczy, zainteresowania)

zjawisko konwergentne czy czysty ewolucjonizm?

-nie jesteśmy w stanie odpowiedzieć czy ludzie pojawili się w jednym miejscu i rozproszyli, czy pojawili w kilku miejscach

perturbacje geologiczne:

-kula ziemska zaczęła wyglądać niemal jak współcześnie (pęknięcie między Pd- wsch Azją a Australią, Afryką, a Ameryką Pd.)

-pojawienie się sawanny- zjawisko sprzyjające człowiekopodobnym

-wyróżnienie się człowieka idzie w parze z różnicowaniem się innych gatunków

formy pongidalne w wyniku interglacjałów i glacjałów zaczęły się różnicować, w tym zaczęły wyróżniać się małpy człekokształtne à 26mln lat

rejon jeziora Wiktoria,

Pekin                                     à udokumentowana stretografia

postęp antropologiczny oceniamy na podstawie czaszki (zwłaszcza uzębienia):

- otwór potyliczny wskazuje na poz. pionową (prostowanie się człowieka)

- wybrzuszenie jamy zębowej, szczęki: ku przodowi: przeżuwanie (prymitywne)

- wały nadoczodołowe- problem poj. się puszki mózgowej

- wąskonosowi, szerokonosowi

Prawdopodobnie najwcześniej 10- 4 mln. austroantropus (mało zdefiniowany, nie mamy jego czaszki);

4- 2 mln. australopitek (zdefiniowany , ok. 70 osobników, cechy: poj. puszki mózgowej 400cm3 ; wysunięta szczęka dolna à odżywianie: permanentny proces przeżuwania, otwór potyliczny- pozycja półsiedząca): formy archaiczne, udokumentowane: 1. Afryka środkowo-wschodnia 2. południowo- wschodnia Azja (coraz więcej dokumentów). 3. Ameryka Środkowa – Haiti;

pitekantropus (zmiana wyglądu twarzo- czaszki: rozwinięte, duże wały nadoczodołowe, cofnięta czaszka, otwór potyliczny przesuwa się ku środkowi- pozycja pozioma- „zszedł z drzewa”, 800-1000cm3 – pojemność czaszki, nie traktuj tego jak poziomu inteligencji) na jego poziomie pojawia się powtarzalność kultury archeolog.: najlepiej udok. w środ. Afryce, nosiciel kultury abwilskiej- powtarzalna kultura archeolog.

1)      zmiany klimatyczne; procesy stepowienia(osuszanie środ)à poszukiwanie, zmiana osiedleniaà dokonywanie wyboru

2)      udokumentowany: Europa (Bliski Wschód, Sycylia); Afryka (po kolei niemal cała- przesuwanie ku Pd) àprzesuwa się ku północy za ustępującym lodowcem

neandertalczyk à 1mln, antropologiczna rewolucja- gwałtowny proces różnicowania się tego osobnika mógł wygenerować zmiany będące śladowo obecne do dziś:

o       wygładzenie wałów nadoczodołowych

o       zmniejszenie się szerokości nosa

o       zmiany w uzębieniu (zredukowane kły + zęby przeżuwające- tak jak obecnie)

o       zwiększenie pojemności mózgu do 1400 cm3

o       „gubienie” kości ogonowej

o       „gubienie” 6-tego palca

Wydarzenia szczególne u neandertalczyka:

o       zaczyna chować swoich zmarłych

o       ryty naskalne- wiedza przekazywana w sposób rysunkowy

o       powtarzalność wykonywanych narzędzi = brak przypadkowości

Brak kontynuacji neandertalczyka wśród osobników w strefie Azji, głęboką selekcję spowodował głęboki glacjał (gwałtowne oziębienie klimatu).

Istnieje teza, że szczątkową kontynuacją neandertalczyka w Europie jest człowiek z Cro Magnan. Zwolennicy tej teorii wskazują na homo sapiens jako następcę neandertalczyka (ryzykowna teza, bardzo szczątkowa ciągłość!)

TEZAà strefa Niżu Polskiego, jaskinia Ciemna na południu Polski: po odsunięciu lodowca na północ BYĆ MOŻE żyły istoty ludzkie na terenie Polski, ale BYĆ MOŻE szczątki przyniósł tu po prostu wędrujący lodowiec

homo sapiens (pojęcie ogólne, w tym homo erectus etc), nie różni się wybitnie od neandertalczyka:

o       redukcja w układzie kostnym (cofnięcie się szczęki dolnej do pozycji współczesnej; całkowita redukcja wałów nadoczodołowych, wały oczodołowe w stosunku do szerokości nosa odpowiednie do współczesnych)

Problem antropochorii:

o       zjawisko tworzenia się środowiska odpowiedniego dla osobnika (nie tylko człowieka, także np. wilka)

o       człowiek niezależnie od siebie wywołuje zmiany w środowisku, np. pojawienie się zbóż, gromadzenie się zwierząt np. psów

1.      Kultura archeologiczna abwilska (pitekantropus)- narzędzia odłupkowe: krzemień (plastyczny, najwcześniejszy surowiec)

2.      Kultura aszelska (późny pitekantropus)- narzędzia tzw. pięściaki (narzędzie typu pięściakowatego)

3.      Proces pojawiania się narzędzi (ostrzy) liściakowatych:

- pojawia się technika retuszowania (człowiek tworzy je wg. własnej potrzeby

- neandertalczyk, homo sapiens

Problem siedliska osadniczego.

Różnicowanie się homo sapiens.

hordy à wielkie rodziny (wspólnoty rodowe) à wspólnota komunikatywna słowa (pewna, ale nie całkowita izolacja) à wspólnota językowa- pojęciowa --> indywidualizacja językowa

Gospodarka ekstensywna typu traperskiego- ciągłe poszukiwania środowiska umożliwiającego przeżycie, dopiero ok. 10- 6 tysiąclecia następuje zmiana i wytwarza się nowe pojęcie gospodarki rolniczej.

Wspólnota komunikatywna kulturowa à wytwarzanie wspólnot nadrzędnych, wspólnoty plamienne

Neandertalczyk i homo sapiens à pojawienie się grup i kręgów kulturowych

Epoka kamienia

wiodący element poznawczy: źródła archeologiczne (przyrodnicze na 2-gim planie, antropologiczne niemal tracą znaczenie

kultura archeologiczna- zbiór wytworów kultury materialnej, określonych w czasie i przestrzeni o cechach dystynktywnych; dzieli się na grupy kulturowe  przemysły

PALEOLIT à sukcesywnie ustępuje lodowiec, glacjały, interglacjały

etapy (wynikające ze zmienności przyrodniczej, zwł. klimatycznej)

-górny

-środkowy

-dolny

-schyłkowy

àpomiędzy tymi etapami zachodzi doskonalenie się kultury archeologicznej

à z uwagi na zmiany klimatyczne i zmiany kulturalne człowieka oraz na źródła archeologiczne różnią się te etapy w Europie i w Afryce

cecha kulturowa: powtarzalność zachowań

Paleolit: dolny:

1. krzemień- szczególna materia, narzędzia odłupkowe (pozostałości krzemienne znajdowane są w Europie, możliwe, że część została przyniesiona przez lodowiec)
2. poza terenem Europy:

o       najstarsze narzędzia otoczakowe (pięściaki) w kulturze abwilskiej

o       kultura aszelska- przełom neandertalczyka i homo sapiens, tereny Afryki, być może teren Bliskiego Wschodu, południe dzisiejszej Francji

Człowiek w Azji inaczej wykonywał narzędzia, ale były to także narzędzia kamienne, jest to tak zwany zinantropus (człowiek pekiński) i jego występowanie jest zjawiskiem konwergentnym do pojawienia się człowieka w Europie.

Materiały na terenie Europy wskazują na szybkie różnicowanie się ludności (człowiek z Cro Magnan)- pięściaki wykonywane asymetrycznie, niechlujnie; odłupki wykorzystywane do tworzenia innych narzędzi

Krąg kulturowy lewaluaski (schyłek neandertalczyka, początek homo sapiens), obok narzędzi pięściakowych, na bazie odłupków tworzy się kolejne narzędzia, doskonali je, dąży do symetrii, retuszuje), penetracja do łuku ?, osadnicza

Techniki Mustierskie, penetracja osadniczaà przesówaie ku północy w Europie, w Polsce najwcześniej ziemie śląskie, kultura liściakowata

Górny/ schyłkowy paleolit: zmniejszanie narzędzi krzemiennych, duży retusz, różne gatunki krzemienia (różne barwy)

Strefa ostrzy- liściakowatych: śr-zach Europa, Bliski Wschód, Afryka pół i pół-wschà różne ugrupowania kulturowe

Górny paleolit: ostrze trzoneczkowate, pierwszy łuk (40,30 tys pne), pojawia się plastyka figularna (zaczynają przekazywać informacje o swojej wierze, pierwsze wytwory z kości

Schyłkowy paleolit, być może mezolit (nowa jakość kulturowa):

o       zjawisko mikrolityzacji à mikrolity to narzędzia wykonywane na odłupkach, niewielkie; dostrzegana też w Azji u zinantropa

o       geometryzacja

Proces akulturacji- różny.

Paleolit/mezolit- neandertalczyk, cmentarzysko, świadczy o:

o       stabilizacji osadniczej wokół jednego miejsca

o       chowanie zmarłych

à Bliski Wschód zaczyna iść w innym kierunku rozwoju, mezolit jest tutaj najmniej dostrzegalny:

...