o Jej historia zaczęła się od starożytności
o Jedno z najwcześniejszych pojęć pojawiało się u Arystotelesa 384-322( min. Pojęcie semeiotikos- pochodzący od znaku)
o Na semiotyczne rozważania w starożytności składały się prace sofistów z V wieku, dialogi i listy Paltona( zwłaszcza w Kratylosie, w „Sofiście” oraz w „Liście VII”; ponadto w pismach Filona Aleksandryjskiego, Ptolemeusza, Sekstusa Empiryka, Galena, Boecjusza i innych
o Na gruncie starożytności pojawiło się rozróżnienie oznak(symptomów) i znaków, które zawdzięczamy tyleż lekarzom empirykom co stoikom i sceptykom
o Za oznaki uznawano pewne zjawiska, stany rzeczy lub widoczne własności organizmów, które pozostawały w określonym związku z ich rozmaitymi zaburzeniami oraz stanami chorobowymi
o Pierwsi semiotycy bardziej skupiali się na oznakach niż znakach, opisywali również specyfikę oznak jako pozostających w bezpośrednim, naturalnym i funkcjonalnym powiązaniu z tym, co oznaczały( np. gorączka jako oznaka choroby, dym jako oznaka pożaru
o Oznaki różniły się zatem od znaków relacją pomiędzy tym, co oznaczone, a samym oznaczaniem
o Semiotykę z kolei zdefiniowano jako wiedzę o znakach lub ogólną teorię znaków
o W starożytności uznano więc, że oznaki mając charakter naturalny, natomiast znaki-konwencjonalny
o Pierce: świat jako uniwersum znaków
o Pierce przejął termin semiotyka od filozofa angielskiego Joahna Lockea,
o Teoria semiotyczna Pierce`a miała charakter triadyczny, znak bowiem definiowany był jak relacja trójczłonowa; połączenia materialnego środka przekazu (tak zwanego wehikułu nośnika znaczenia), przedmiotu oraz znaczenia
o Te trzy konstytutywne elementy były konieczne abyśmy mogli określić coś mianem znaku
o Z środek przekazu(reprezentant) Pierce uznawał właściwie każde zjawisko o charakterze empiryczno-zmysłowym( dźwięki języka, napisy, rzeczy, zachowania, gesty itp.)
o Gdy chodzi o przedmiot(referent), do którego znak się odnosi, to znów Pierce`a nie interesował przedmiot jako taki, lecz tyko jego bycie obiektem realizacji znakowej
o Trzeci element triady-znaczenie znaku- (interpretant) pełnił funkcję mediacyjną między środkiem przekazu i przedmiotem zastępowanym przez znak
o Interpretant oznaczał treść znaku,
o Każdy znak w koncepcji Pierce`a był więc interpretantem w postaci innego znaku
o Konsekwencje takiego założenia były istotne-każdy znak zakładał bowiem zawsze inny znak, a znaczenia było dostępne tylko przez i interpretację, czyli przekład danego znaku na kolejne znaki
o W ten sposób proces tworzenia znaczeń przybierał charakter nieograniczonej semiozy
o Szczegółowa typologia znaków( oparta na powiązaniu znaku z jego przedmiotem):
o Znaki powiązane ze swoimi przedmiotami przyczynowo i ustanawiające bezpośrednią relację wskazywania(indeksy); indeksem ognia jest dym, indeksem choroby kichanie
o Znaki wiążące się z przedmiotami na mocy relacji podobieństwa(znaki ikoniczne lub po prostu ikony); oparte na zasadzie mimiezis np. portret, zdjęcie
o Symbole-znaki powiązane ze swoim przedmiotami jedynie na mocy konwencji, oparte na umowie społecznej, konwencji przyjętej przez ogół społeczeństwa np. cyfry, litery, wyrazy..
Koncepcje Pierce`a rozbudowywano
TRÓJKĄT OGDENA I RICHARDSA
POJĘCIE(odniesienie) Nie istnieje bezpośredni związek między dźwiękiem
a obiektem w rzeczywistości. Do identyfikacji obiektu
niezbędne jest pojęcie.
FORMA OBIEKT
(symbol) (przedmiot)
o Charles Morris poszerzył triadyczny model znaku, dodając do niego dwa składniki i tworząc tym samym semiotykę pentadyczną
o Wyróżniamy w niej następujące elementy:
o Środek przekazu(instrument)
o Interpretant( wszystko, co można pomyśleć na temat danego znaku)
o Znaczenia(podstawowe pojęcie, na które można przełożyć znak
o Denotat(przenośnik znaku, fragment rzeczywistości, od którego odnosi się znak
o Odbiorca znaku lub interpretator, ten kto posługuje się słowem „drzewo” i je interpretuje
PODZIAŁ SEMIOTYKI WG CH. MORRISA
o Syntaktyka à bada relacje między znakami wewnątrz danego systemu (reguły rządzące odmianą jednostek języka, tworzeniem konstrukcji i ich przekształceniem).
o Semantyka à bada relacje między znakami a rzeczywistością, do której odsyłają (reguły przyporządkowujące znakom językowym oraz ich konstrukcjom fragmenty rzeczywistości pozajęzykowej).
o referencjalna
o prawdziwościowa
o Pragmatyka à bada relacje między znakami a użytkownikami (reguły przypisujące znaki językowe klasom sytuacji komunikacyjnych ze względu na zróżnicowanie stylistyczne, socjalne, terytorialne, chronologiczne, idiolektalne).
Semiologia-
o nauka o znakach zainicjowana przez Ferdinanda de Saussure`a, współcześnie rozwijana przed wszystkim we Francji
Ferdynand de Saussure: narodziny semiologii
o Podkreślał system znaków-typ organizacji określonego rodzaju znaków pozostających ze sobą w ścisłych relacjach i zależnościach funkcjonalnych( np. system znaków języka naturalnego)
o Stworzył diadyczną(dwuczłonową) teorię znaków
o Termin znak de Saussure stosował na oznaczenia połączenia obrazu akustycznego i pojęcia, lub inaczej: związek elementu znaczącego i elementu znaczonego
o Ferdynand de Saussure nawiązywał do komunikacyjnego rozumienia znaku. Według niego znakiem nazywany połączenie pojęcia i obrazu akustycznego. Znak językowy łączy więc nie tyle rzecz i nazwę, ale pojęcie i obraz akustyczny. Ten ostatni nie jest dźwiękiem materialnym, czymś czysto fizycznym, ale psychicznym odbiciem dźwięku, wyobrażeniem, jakie daje nam o nich świadectwo zmysłowe. Słowo traktowane jako znak jest czymś dwoistym, powstałym ze złączenia dwóch składników. Obydwa te składniki zawarte w znaku językowym są zatem natury psychicznej, a połączone są więzią asocjacji.
o Saussure proponuje zachowanie wyrazu „znak” dla oznaczenie całości i zastąpienie wyrazu „pojęcie” przez element znaczony (signifie), a „obraz akustyczny” przez element znaczący (signifiant). Znak ma charakter binarny (dwudzielny): złożony ze strony oznaczającej (signifiant) i oznaczanej (signifié). Więź pomiędzy tymi elementami ma charakter arbitralny, ponieważ pojęcia się zmieniają, nie ma żadnego koniecznego, naturalnego, istotnego znaczenia wiążącego signifiant i signifié.
Signifie
Signifiant
Desygnat-rzeczywisty przedmiot, do którego odnosi się znak lub który jest przez znak zastępowany
Łotman: model, tekst, kultura
Szkoła tartuska
o Jedna z ważniejszych szkół semiologicznych XX wieku powstała w latach sześćdziesiątych przy uniwersytecie w Tartu( Estonia)
o Do najważniejszych przedstawicieli należą Jurija M. Łotman, Borys Uspienski,...
o Łotman zajmował się zagadnieniem tzw. Modelowania artystycznego jako najważniejszego problemu semiotycznej teorii sztuki
o Interesowała go idea języka naturalnego jako głównego źródła i wzorca modelowania artystycznego
o Kategoria modelu wykazywała wyraźne związki z Psychologią sztuki Lwa Wygotskiego
o W jednym z programowych artykułów wprowadził podział języków na trzy kategorie: języki naturalne, sztuczne oraz języki wtórne, a więc takich, które nie tylko posługują się językiem naturalnym jako materiałem, ale skonstruowane są na podobnej zasadzie jak język naturalny
o Wg niego wtórnym systemem mogą być: religia, nauka, filozofia, malarstwo, muzyka, rytuał itp., także literatura
o Literaturze przyznawał podwójną rolę-jako jednocześnie systemu modelującego(pełniącego funkcję poznawczą) oraz systemu znakowego( f. komunikacyjna)
o W jego koncepcji stwierdzenie, że dane dzieło sztuki jest modelem oznaczało to, że dane dzieło odtwarza jakiś fragment rzeczywistości, tworząc zarazem jego odpowiednik-podobny, ale nie tożsamy
o Łotman określił każdy znak i każdy tekst jako złożony z planu wyrażania i planu treści
o Systemowość planu wyrażania była oczywista i wielokrotnie już opisywana przez lingwistów
o Łotman twierdził również że plan treści ma charakter systemowy, ponieważ treści znaków mogą być pomyślane jedynie jako powiązane określonymi relacjami łańcuchy strukturalne
o Przeanalizował również procesy powstawania znaczenia w literaturze, uznając je za rodzaj przekodowań wewnętrznych(w ramach tego samego systemu) lub zewnętrznych(pomiędzy różnymi systemami)
o Za pomocą tych kategorii zinterpretował na przykład romantyzm literacki(jako system o dominujących przekodowaniach wewnętrznych) oraz realizm( nastawiony na przekodowania zewnętrzne)
o Początkowo Barthes opisał teorię semiotyczną jako próbę wyjaśnienia pojęcia „mitu”;
o Później wprowadził pojęcie konotacja dla wyjaśnienia bagażu ideologicznego znaku;
o Teoria znaku Barthesa pozostawała pod silnym wpływem Ferdynanda de Saussure’a; Barthes przenosi językoznawczą teorię semiotyczną na znaki ikoniczne;
o Głównym problemem teorii znaku Barthesa był związek elementu znaczącego (signifiant) i znaczonego (signifiè); Barthes zajmował się znaczeniem znaku, jego celem było opisane znaczenia jednostkowego budowanego przez znak;
o Barthes zajmował się również systemami semiologicznymi; w jego ujęciu był min „mit”, „symbol” (oparte na konotacji) i „język” (oparty na denotacji).
o Semiotyka jest według Barthesa nauką o formie, ponieważ bada znaczenie niezależnie od treści; w tym sensie mitologia – uważana przez Barthesa za system znakowy (semiotyczny) jest nauką formalną, ale także ideologiczną; bada ona bowiem formy idei; system Barthesa jest w trójwymiarowy składa się z trzech elementów: znaczącego, znaczonego i znaku, które funkcjonują w porządku oznaczania pierwszego stopnia (opartym na denotatywnym znaczeniu) i drugiego stopnia (opartym na znaczeniu konotatywnym).
o Teoria znaku Barhesa szukała oparta zarówno w języku (denotacja), jak i w powszechnie panujących w danej grupie społecznej uwarunkowaniach kulturowych (konotacja);
o Teoria znaku Barthesa jest więc teorią ideologiczną, a jej systemem może być „język” (system lingwistyczny) „mit”, „symbol” (system kulturowy, ideologiczny);
o Barthes wierzył, że znaczące kulturowe systemy semiotyczne koncentrują się na stanie obecnym; mitologia otaczająca najważniejsze znaki danej społeczności przedstawia dzisiejszy stan świata, choćby nie wiadomo, jak chaotyczny i niesprawiedliwy, jako stan neutralny, nieunikniony i wieczny;
o Znaki znajdujące się w przekazie nie są uniwersalnie dane, ale są określone historycznie i społecznie w wyniku istniejących celów i interesów, które się za nimi skrywają.
o Systemem znaków są również paradygmat i syntagma, które umożliwiają organizację znaków w kody, które rozumieć należy jako „systemy oznaczania”; wszystkie kody niosą ze sobą znaczenie, są uwarunkowane kulturowo; mają funkcję komunikacyjną i społeczną;
o Systemy znakowe mają charakter uniwersalny; „język – zdaniem Barthesa – występuje zarówno w mediach opartych na piśmie jak i w fotografii; jest nim bowiem każda jednostka lub system znaczący nie większego znaczenia czy posługuje się on słowami czy znakami ikonicznymi, indeksalnymi; nie znaczy to jednak, że należy traktować „mit” jako „język”, ponieważ są to oddzielne systemy znakowe.
o Sygnifikacja – porządek oznaczania, system budowania znaczenia danego znak, który może być negocjacyjny i interaktywny;
o Denotacja-odnosi się do opisowego i dosłownego poziomu znaczenia, wspólnego dla praktycznie wszystkich członków danej kultury; „świnia” denotuje zatem pojęcie pożytecznego różowego zwierzęcia, które posiada ryj i zawinięty ogonek;
o opisuje związki zachodzące wewnątrz samego znaku pomiędzy jego elementem znaczącym i znaczonym, a także pomiędzy znakiem i jego odpowiednikiem w rzeczywistości (pojęciem, do którego odsyła); odnosi się do przyczynowo skutkowego znaczenia znaku; denotacja ukazuje na zdjęciu to, co jest na nim znajduje (ulica albo park).
o jest systemem negocjowania znaczenia pomiędzy odbiorcą a tekstem (de Saussure);
o konotacja
o dotyczy znaczeń, które powstają dzięki odniesieniu elementów znaczących do szerszych kontekstów kulturowych; znaczenie znaku obejmuje tutaj skojarzenie z innymi kulturowymi kodami znaczenia; w zależności od wykorzystanego subkodu „świnia” może konotować niemiłego policjanta albo męskiego szowinistę;
o opisuje trzy różne sposoby działania znaku; jest oparta na interakcji, ponieważ znak spotyka się tutaj z emocjami i wartościami kulturowymi jego użytkowników, a znaczenie przez niego budowane nabiera walorów subiektywnych;
o interpretant ulega wpływowi interpretującego i wpływowi obiektu, czy znaku;
o czynnikiem krytycznym konotacji jest element znaczący (signifiant) on jest wyznacznikiem konotacji;
o konotacja ukazuje w jaki sposób dane miejsce zostało sfotografowane (park w słoneczny dzień albo ulica w strugach deszczu).
o według Barthesa mit to opowiadanie, w którym dana kultura tłumaczy i przez który rozumie dane aspekty rzeczywistości i natury;
o mity naturalizują historię; mity są w rzeczywistości produktami pewnej klasy społecznej, która odgrywa ważną rolę w danym okresie historycznym (np. burżuazja) i która zyskała społeczną przewagę właśnie dzięki szczególnemu biegowi historii;
o mity rozpowszechniają pewne znaczenia; są ich nośnikiem; z tego powodu znak według Barthesa jest zmitologizowany i ideologiczny – gdyż mit niosąc ze sobą historię, neguje ją i próbuje zmieniać na korzyść danej klasy społecznej, a następnie przedstawić jako naturalną oraz prawdziwą historycznie i społecznie; Mit zaciemnia i mistyfikuje pochodzenie klasy społecznej, a także jej wymiar polityczny oraz społeczny; mit „kobiecości” i „męskości” rozwijał się n potrzeby męskiej części burżuazji w społeczeństwie kapitalistycznym, powstał on by nadać specjalny sens warunkom społecznym stworzonym przez XIX wieczną industrializację;
o mit to kulturowy sposób myślenia o czymś, sposób konceptualizowania i rozumienia; mit jest związany z myślą, która może być traktowana jako znak (Peirce);
o Barthes widzi mit jako łańcuch powiązanych koncepcji znaczenia.
o mit jest zatem bliski ideologii, która funkcjonuje na poziomie konotacji. Barthes uważał, że nie wszystkie znaki semiotyczne i nie każdy znak niesie ze sobą ideologiczny bag...
chahaviah