Wychowanie( w szerszym znaczeniu) rozumiemy oddziaływanie całokształtu specyficznych pedagogicznych bodźców i doświadczeń ogólnospołecznych, grupowych, indywidualnych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych przynoszących względnie trwałe skutki w rozwoju jednostki ludzkiej w jej sferze fizycznej, umysłowej, społecznej, kulturowej i duchowej.
Wychowanie – przedsięwzięcie złożone: bardziej sztuka niż zaprogramowane z góry oddziaływanie; zwykle pojmowane jako:
· proces – swoisty rodzaj oddziaływań wychowawczych starszego pokolenia na młodsze (może też obejmować dorosłych, człowiek rozwija się nieustannie); ujęcie częstsze – i to w wąskim rozumieniu – odnoszącym się do sfery emocjonalno-motywacyjnej wychowanków, mniej do intelektualnego ich rozwijania;
· wynik tego rodzaju oddziaływań (wychowanie = wydobywanie na jaw tego, umożliwienie zobaczenia tego, co skrywa natura ludzka, jej duchowego bogactwa: człowieczeństwa i osobowości; dzięki temu staje się ona osobą świadomie realizującą siebie).
Cechy wychowania:
· intencjonalność-wiemy co chcemy osiągnąć, świadomość celów wychowania
· interakcyjność- proces wychowawczy ma miejsce w sytuacji interakcji tj. współdziałanie
· długotrwałość- wychowanie trwa przez całe życie
· relatywność- trudność w przewidywaniu skutków wychowania (nie wiadomo co ogląda czyta, rodzina)
· systematyczność- wychowanie ciągłe rozłożone w czasie
· złożoność- wielorakie uwarunkowania zewnętrzne (typ rodziny, miejscowość, status) i wewnętrzne (temperament, potrzeby, aspiracje); wychowanek nabywa zasady i wprowadza je z życie
S. Kunowski wyróżnił cztery grupy definicji:
a) definicje prakseologiczne, według których wychowanie jest równoznaczne z oddziaływaniem na wychowanków, czyli z ich “urabianiem”;
b) definicje ewolucyjne, upatrujące w wychowaniu proces samorzutnego rozwoju wychowanka, w tym szczególnie w wyniku nabywania przez niego doświadczenia;
c) definicje sytuacyjne, doceniające uwarunkowania środowiskowe w procesie wychowania łącznie z tzw. sytuacjami wychowawczymi;
d) definicje adaptacyjne, podkreślające mniej lub bardziej wymierne efekty wychowania, których wyraźnym przejawem jest przystosowanie wychowanka do słusznych wymagań i oczekiwań społecznych.
Możemy wyróżnić następujące podstawowe dziedziny wychowania: 1. Wychowanie przez pracę - praca podobnie jak każdy inny rodzaj działalności człowieka może odgrywać dużą rolę w wychowaniu. Efektywność w zakresie wychowania przez pracę zależy bowiem nie tyle od prostego faktu, czy wychowanek pracuje, ile od tego, w jaki sposób został do pracy wdrążony i jakie warunki są spełnione w samym procesie pracy. Pierwsza praca zawodowa jest pierwszą szkołą samodzielnego życia. Może ona uczyć poszanowania porządku dobrej organizacji pracy. 2. Wychowanie przez naukę - nauka, wiedza o świecie i prawdach nim rządzących. Dziś nauka stała się niezwykle istotnym odcinkiem życia społecznego, zaś wiedza naukowa przedmiotem masowej informacji, stała się elementem środowiska życiowego współczesnych ludzi. Wiedza naukowa oraz jej praktyczne zastosowania stały się rzeczywistością, która otacza każdą jednostkę ludzką od początku jej psychicznego rozwoju. 3. Wychowanie przez kolektyw - podstawową właściwością współczesnego wychowania jest to, że przebiega ona przede wszystkim w formach grupowych. Oznacza to, że wychowawca nigdy nie ma do czynienia z pojedyńczym wychowankiem, lecz z członkiem określonej grupy, która może wywierać na niego bardzo różny wpływ.
4. Wychowanie przez sport i wypoczynek - dziedzina ta, bywa różnie określana. Tradycyjna nazwa „ wychowanie fizyczne „ jest dziś coraz częściej zastępowana pojęciem szerszym, a mianowicie pojęciem „wychowanie zdrowotne „. W życiu człowieka właśnie szeroko rozumiany sport stanowi ten rodzaj aktywności, w którym kształtuje się on i rozwija pod względem fizycznym, i w którym manifestuje swą fizyczną sprawność oraz tężyznę. 5. Wychowanie przez sztukę - mówiąc o nim, można by sądzić, że zawężamy jego treść w stosunku do tego, co dotąd zwykło się nazywać wychowaniem estetycznym. Ta dziedzina ma ogromne znaczenie w życiu każdej jednostki. Odnosi się ona bowiem nie tylko do relacji zachodzących między jednostką a innymi ludźmi, lecz także, i przede wszystkim, spełnia określone funkcje w stosunku do osobistego życia jednostki.
SAMOWYCHOWANIE – czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu własnego postępowania i działania według dobrowolnie przyjętych wzorów postępowania lub systemu wartości. Jest to świadome i celowe kierowanie sobą. Człowiek sam wybiera sobie cele i wartości.Aktywność samowychowawcza powstaje pod wpływem braku równowagi pomiędzy podmiotem a otaczającym światem, przede wszystkim zaś światem ludzi i stosunków między nimi.
KSZTAŁCENIE – to zarówno proces nauczania jak i uczenia się, czyli całość poczynań umożliwiających jednostce uzyskanie wiedzy o przyrodzie, kulturze, społeczeństwie, a także osiągnięcie wszechstronnego rozwoju osobowości, rozwijanie uzdolnień, zainteresowań, ogólnej sprawności umysłowej i fizycznej. W procesie kształcenia człowieka wyrabiają się odpowiednie do celów kształcenia postawy i przekonania. Kształcenie może odbywać się w instytucjach jak i przybierać formę samokształcenia. Wynikiem kształcenia jest wykształcenie.Można wyodrębnić:
· Kształcenie ogólne - umożliwia zdobywanie wiedzy i sprawności potrzebnych niezależnie od pełnionej roli społecznej.
· Kształcenie zawężone - zapewnia zdobycie kwalifikacji w określonej specjalności.
SOCJALIZACJA jest procesem, w czasie którego Twoje dziecko uczy się reguł działania w otoczeniu. Poznaje zasady jego funkcjonowania i normy w im obowiązujące. Proces socjalizacji pozwala zakodować w naszym umyśle określone wzory zachowań, które funkcjonują w obrębie naszej kultury; uczymy się nawyków społecznie akceptowalnych, zdobywamy podstawowe umiejętności społeczne.
Socjalizację zazwyczaj dzieli się na dwa poziomy:
· socjalizację pierwotną
· socjalizację wtórną
Socjalizacja pierwotna to proces, w którym uczymy się podstaw życia społecznego. Ma to miejsce w okresie dzieciństwa, kiedy to poznajemy zasady posługiwania się językiem, rozpoznajemy gesty, odczytujemy znaki i symbole, charakterystyczne dla naszego społeczeństwa czy grupy.
EDUKACJA według Zbigniewa Kwiecińskiego to ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, sprzyjających takiemu ich rozwojowi, aby w najwyższym stopniu stały się one świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, kulturowej i narodowej oraz były zdolne do aktywnej samorealizacji własnej tożsamości i własnego JA poprzez podejmowanie zadań ponadosobistych [...] to prowadzenie drugiego człowieka ku wyższym poziomom rozwojowym i jego własna aktywność w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości. To ogół czynności i procesów sprzyjających rozwojowi oraz stan ich efektów, czyli osiągnięty poziom kompetencji, tożsamości i podmiotowości”
DZIESIĘCIOŚCIAN EDUKACYJNY wg. Kwiecińskiego
1. globalizacja – sprawy światowe, zagrożenia
2. etatyzacja – edukacja dla problemów państwa
3. nacjonalizacja – problemy narodu, edukacja dla narodu – wielość w jedności, wielokulturowość
4. kolektywizacja – sprawy klas społecznych, socjalizacja wtórna – solidarność, przekonania, więź
5. polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja – sprawy organizacji i administracji
6. socjalizacja – uspołecznienie pierwotne – rozwój edukacyjny – wychowanie – rozwój osobowości, wychowanie wchodzi w świat socjalizacji
7. inkulturacja – wchodzenie w problemy kultury, racjonalny współtwórca, odbiorca i twórca i personalizacja – jednostka zamieniana w osobę
8. wychowanie i jurydyfikacja – połączenie dwu ścian, bo: w naszym kraju z wychowaniem prawnym jest źle, nie ma edukacji w sensie prawnym, edukacja w duchu prawa ma na celu wychowanie obywatela
9. kształcenie i humanizacja – połączenie dwu ścian ponieważ humanizacja jest wciąż niedostateczna, a paradygmat pozytywistyczny przeważa nad humanistycznym
10. hominizacja – sfera ciała ludzkiego, zdrowie, strona fizyczna, higiena, wychowanie zdrowotne
Dziesięciościan edukacyjny (patologie nadmiaru)
1. globalizacja – kosmopolityzm, globalizm, marginalizacja procesów społeczności lokalnych
2. etatyzacja – kult państwa, zamiana wychowania w tresurę, etatyzm – zamknięcie życia społecznego w granicach administracji, indoktrynacja, nadkontrola,
3. nacjonalizacja – nacjonalizm, nazizm, rasowość, zamknięcie w światopoglądach narodu
4. kolektywizacja – kolektywizm, panowanie mniejszości nad większością, wyrzekanie się państwa na rzecz partii
5. polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja – uległość, rozłamywanie osobowości
6. socjalizacja – nadmierna wiara w socjalizację pierwotną, zamknięcie, ograniczenie horyzontów
7. inkulturacja i personalizacja – oderwanie od realiów, koncentracja na sobie
8. wychowanie i jurydyfikacja – jednostka zewnątrzsterowna, ciasny styl funkcjonowania
9. kształcenie i humanizacja – akademizm, ozdobność, konserwatyzm
10. hominizacja – kwietyzm, narcyzm, k’sobność, naturyzm
DZIESIĘCIOŚCIAN (patologie niedoboru)
1. globalizacja – partykularyzm, poczucie wyizolowania, analfabetyzm kulturowy
2. etatyzacja – anarchia, prywata, przestępczość, przedmiotowość, upadek świadomości prawnej, delegitymizacja
3. nacjonalizacja – tomizm, kosmopolityzm, wykorzenienie, upadek dumy
4. kolektywizacja – indywidualizm, egocentryzm
5. polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja – indywidualizm, aspołecznośc, alienacja
6. socjalizacja – rozchwianie systemu wartości, ubogi repertuar ról, wykraczanie przeciw normom
7. inkulturacja i personalizacja – analfabetyzm kulturowy, analfabetyzm funkcjonalny, po powierzchni, zachwianie systemu wartości
8. wychowanie i jurydyfikacja – utrata tożsamości, człowiek jako zjadacz chleba, zahamowanie procesów demokracji, zahamowanie rozwoju państwa prawa
9. kształcenie i humanizacja – praktycyzm, deprecjacja, wyalienowanie, upraktycznenie, paradygmat technokratyczny, użytkowość
10. hominizacja – upadek kultury ciała, skarlenie człowieczeństwa
KULTURA (z łac. colere = "uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie") – termin wieloznaczny, pochodzący początkowo od łac. cultus agri ("uprawa ziemi"), interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).
SZEŚĆ TYPÓW DEFINICJI KULTURY (akcentują one różne aspekty kultury).
Definicje opisowo-wyliczające (nominalistyczne) - sprowadza się tutaj do wyliczania jej części składowych. Słabość definicji: dlaczego takie a nie inne dziedziny kultury zostały wyliczone?
Definicje historyczne - kładą one nacisk na czynnik tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego, które konstytuuje kulturę i człowieczeństwo. Dla określenia kultury używa się tutaj takich określeń jak: dziedziczenie, dorobek, tradycja.
Definicje normatywne - akcentują podporządkowanie zachowań człowieka normom, wzorom, wartościom i modelom. Wzory, modele i zasady wartościowania są traktowane jako elementy konstytutywne kultury, a podporządkowanie się tymże normom jako właściwość zachowań kulturowych. Kultura jest tu pojmowana jako zespół norm obowiązujących członków danej zbiorowości ludzkiej i warunkujących jej trwanie.
Definicje psychologiczne - skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury; analizują zatem mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości przez tę zbiorowość uznawanych oraz wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek. Szczególny nacisk jest tu położony na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury. Rozpatrywanie kultury jako rezultatu psychologicznych mechanizmów (kojarzenia idei, naśladownictwa, tworzenia się motywów działania, kryteriów wartościowania itd.) poszerza zakres pojęcia kultury o problematykę badawczą z obszaru filozofii społecznej i psychologii.
Definicje strukturalne- starają się uwypuklić strukturę konkretnej kultury i ukazać wzajemne powiązania jej elementów. Definicje tego typu badają specyficzną strukturę konkretnych kultur - nie dotyczą kultury w ogóle.
Definicje genetyczne - kładzie się nacisk na wyjaśnienie pochodzenia kultury. Można tu wyróżnić dwie grupy definicji. Pierwsza dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) jej form z form innych (niższych, wcześniejszych). Druga grupa dotyczy problemu wyłaniania się kultury z natury Kładzie nacisk na wyjaśnienie pochodzenia kultury: Jak w ogóle kultura powstała, jak wyłoniła się z natury.
Płaszczyzny zjawisk kulturowych
Płaszczyzna materialna. To materialny aspekt zjawisk kulturalnych. Wszystkie zjawiska kulturalne mają jakiś wymiar materialny (płótno, farby, instrument muzyczny, papier z partyturą, czy nawet własne ciało - taniec)
Płaszczyzna behawioralna. Zjawiska kulturowe są nierozerwalnie związane z zachowaniami motorycznymi. Są nimi wszystkie czynności związane z tworzeniem i odbiorem dzieła kulturowego. Czy uczę się tańczyć, czy też maluję, śpiewam, recytuję wiersz, to zawsze się jakoś poruszam.
Płaszczyzna psychologiczna, to wartościowanie, ocenianie, postawy wobec różnych obiektów kultury, to nadawanie przez człowieka przedmiotom materialnym i zachowaniom znaczenia.
(Poruszyć w tym miejscu problem dziedzictwa kulturowego i jego korelatów wg. St. Ossowskiego).
Płaszczyzna aksjonormatywna. To normy i wartości. Niektórzy autorzy normy i wartości interpretują w kategoriach indywidualnych przeżyć, emocji i przekonań, innymi słowy, sprowadzają je do płaszczyzny psychologicznej. Inni utrzymują, że wartości i norm nie można określać tylko w kategoriach psychologicznych. Dlatego wyodrębniają nadto w kulturze płaszczyznę aksjonormatywną.
SUBKULTURA (z łac. sub = 'pod' + kultura) - określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego itd.
...
szanelka-marta