Tezy wykładu: Polityka gospodarcza (pg) - aspekty teoretyczne - część I i II
I. Polityka gospodarcza - aspekty teoretyczne - część I
1. Pojęcie polityki gospodarczej (pg)
Definicja: Świadome oddziaływanie instytucji państwa i organizacji międzynarodowych na gospodarkę jej dynamikę, strukturę funkcjonowania i stosunki ekonomiczne
Podmioty polityki gospodarczej: organy władzy państwowej – centralne lub organy samorządu terytorialnego (preferencje lokalne i regionalne)
Cel ingerencji: wspólne dobro i racjonalne działanie (przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających m. innymi z politycznego cyklu koniunkturalnego)
Definicje pg zależne od sposobu podejścia:
- deskryptywne (dokładny opis)
- pozytywne budowa modelu, w tym na podstawie opisu zjawisk, osąd bez wartościowania
- normatywne ( wyciąganie wniosków, wartościowanie, dobór instrumentów dla celów ustalonych w obu podejściach )
2. Pozytywna teoria polityki gospodarczej poznaje i opisuje rzeczywistość. Uznaje ona za fałszywa tezę, że działania państwa muszą koniecznie prowadzić do poprawy położenia wszystkich członków społeczeństwa. Wynika to z niesprawności państwa.
Nauka polityki ekonomicznej: bada formy, cele, narzędzia i sposoby oddziaływania organów państwa i instytucji międzynarodowych na społeczny proces gospodarczy
Metody: empiria, dedukcja, symulacja (eksperyment), metoda prób i błędów
3. Doktryny polityki gospodarczej
- merkantylizm XVII wiek: państwoàuprzemysłowienie, eksportàbogactwo narodowe
- liberalizm XVIII wiek: minimum ingerencji państwaàdominacja rynku
- interwencjonizm XX wiek:
*teoria Keynesa, New Deal
*doktryny partii komunistycznych- społeczna własność środków produkcji, planowanie centralne, doktryna industrializacji (przemysł ciężki, konsumpcja - minimum) w b. ZSRR
*doktryny partii socjaldemokratycznych – społeczna i prywatna własność środków produkcji
4. Funkcje państwa i polityki gospodarczej
Główny regulator to niewidzialna ręka rynku (konkurencja, motyw zysku)à
rola państwa:
- zapewnienie przestrzegania ustrojowych i systemowych zasad porządku społeczno-gospodarczego (wolność gospodarcza, własność prywatna), bezpieczeństwa wewnętrznego i z
zewnętrznego, utrzymywanie sądownictwa, szkolnictwa i systemu pieniężnego.
- korygowanie niesprawności mechanizmu rynkowego:
- ingerencja na rynkach niekompletnych, tj. na takich, gdzie występują efekty zewnętrzne, dobra publiczne i brak rynków natychmiastowych i terminowych:
*efekty zewnętrzne – nadmierne korzystanie (świeże powietrze, woda – zanieczyszczanie, cisza – hałas, efektywność i podział dochodów zależnie od rozkładu praw własności np. farmera i właściciela stada bydła)
*dobra publiczne – obrona narodowa, pomniki, oświetlenie, emisje programów publicznych – na ogół dobra dostarczane i konsumowane za darmo, a więc nieatrakcyjne dla prywatnych producentów – państwo musi się tym zająć,
*ogólnospołeczna efektywność – praktyki monopolistyczne,
* niszczenie środowiska – postulaty ekologii,
*nierówności podziału – postulaty zmniejszania różnic społecznych, żywiołowe procesy destabilizujące - stabilizowanie gospodarki itp.
*polityka budżetowa – utrzymanie funkcji wewnętrznych i zewnętrznych, kształtowanie globalnego popytu (wydatki i dochody)
*polityka pieniężna – regulowanie podaży pieniądza – wpływanie na cykle koniunkturalne
*ochrona przed zagraniczną konkurencją
*ład przestrzenny i środowisko naturalne
*ład społeczny
Synteza funkcji pg : realizacja preferencji społecznych w warunkach niesprawności rynku
5. Cele i dziedziny polityki gospodarczej
- pomnażanie bogactwa i dobrobytu społecznego – polityka wzrostu
- umacnianie zdolności konkurencyjnej
- wzrost przedsiębiorczości
- przekształcenia strukturalne
- równowaga gospodarcza
Dziedziny polityki gospodarczej: w makro i mikroskali, polityki sektorowe – przemysłowa, rolna, handlowa, współpracy z zagranicą, komunalna, demograficzna, społeczna, infrastruktury, celna, inwestycyjna, lokalizacyjna, naukowa.
6. Przedmiot oddziaływań – gospodarka narodowa i jej relacje z otoczeniem
*gospodarka narodowa P – funkcja produkcji zależna od zasobów naturalnych N, majątkowych M i zasobów pracy L: P = f (N,M,L).
* gospodarka narodowa w tablicy Input –Output: Q = (I-A) q, gdzie Q –produkt globalny, I-A – macierz struktury technicznej gospodarki i q to produkt końcowy
7. Polityka ekonomiczna a planowanie gospodarcze
Polityka gospodarcza to nie działanie ad hoc, lecz wg ustalonego kompleksowego opisu zamierzeń, tj. planu działania.
Pojecie planu działania:
wg Kotarbińskiego - plan to opis możliwego w przyszłości doboru i układu czynności zjednoczonych wspólnym celem. Współczesne planowanie gospodarcze jest procedurą, która polega na świadomym i systematycznym przetwarzaniu informacji oraz na konstruowaniu wewnętrznie spójnych koncepcji strategii działania z uwzględnieniem ograniczeń pod kątem najlepszych sposobów osiągania celów.
Planowanie krótko, średnio i długookresowe, imperatywne i indykatywne, scentralizowane i zdecentralizowane.
8. Polityka rozwoju gospodarczego
Planowanie rozwoju. Prognozy. Prognozy ostrzegacze. Strategie rozwoju.
Planowanie terytorialne.
II. Polityka gospodarcza – aspekty teoretyczne - część II
1. Normatywna teoria polityki gospodarczej - podejście preskryptywne: jak być powinno (teoria interesu publicznego)
Normatywna teoria tworzy kryteria oceny posunięć dokonywanych przez państwo, metod interwencjonizmu i osiąganych wyników. Np. ocena modeli pod względem ich skuteczności, porównanie kosztów realizacji celów i wartościowanie to o szukanie odpowiedzi jak być powinno – to teren ekonomii normatywnej. Normatywna teoria polityki gospodarczej zakłada istnienie podmiotu (polityka) działającego w interesie jednakowych jednostek – woli społeczeństwa – tj. grup interesów, karteli , związków zawodowych, lobbies, partii politycznych itp. W celu zapewnienia realizacji własnych preferencji, niezależnie od lub kosztem preferencji innych grup.
Teoria wyboru publicznego – wpływ grup interesu na politykę państwa:
- czy ekspansywna czy restrykcyjna?
- czy interweniować selektywnie – np. przez politykę podatkową, regionalną, sektorową?
1.1. Cele polityki gospodarczej warunkach demokracji odzwierciedlające preferencje elektoratu:
a. cele o ustalonej wartości - zasada Tinbergena :
- przypisanie ustalonych wartości zmiennym - celom pg , np. wybór punktu na krzywej transformacji, który określa partycypację różnych regionów w wytwarzaniu krajowego PKB lub punkt na krzywej Phillipsa określający wielkości stopy bezrobocia i inflacji w kraju
b. cele priorytetowe
- jeśli nieznane są w/w punkty, to dążyć można do maksymalizacji pojedynczych celów, np. maksymalizacji dochodu w regionie przy stałym dochodzie w innym, określenie poziomu bezrobocia i minimalizacji stopy inflacji, itp.
c. cele o zmiennej wartości Theila : nakładanie mapy krzywych obojętności odzwierciedlających preferencje społeczeństwa na krzywe transformacji i szukanie punktu styczności, tj. wyboru konkretnych wartości celów
d. powiązanie narzędzi z celami – problemy spójności pg
- złota reguła pg Tinbergena : rozwiązanie jakiegoś problemu pg w przypadku celów o ustalonej wartości jest możliwe tylko wtedy, gdy liczba instrumentów jest co najmniej równa liczbie celów
- zasada Mundella – efektywnej klasyfikacji: zmiany każdego instrumentu dokonywane sa przez organ, który jest relatywnie bardziej skuteczny w osiąganiu danego celu – właściwe przyporządkowanie narzędzi do celów
1.2. Cele polityków a polityczny cykl koniunkturalny
Model Kaleckiego (1943): system kapitalistyczny nie jest zdolny do zapewnienia pełnego zatrudnienia w długim okresie; eliminacja cyklu koniunkturalnego możliwa jest za pomocą polityki ekspansywnej po stronie globalnego popytu oraz stworzeniu państwa opiekuńczegoàspadek dyscypliny pracyàinflacjaàpolityka restrykcyjnaàzmiana polityczna – polityczny cykl koniunkturalny ( jako uboczny skutek realizacji innych celów).
Model Nordhausa (1975):decyzje polityków są wyrazem ich własnych preferencji, tj. prywatnych preferencji i interesów; politycy manipulują tak gospodarką, aby maksymalizować liczbę głosów dla elekcji (reelekcji) i stosują narzędzia ekspansji fiskalnej i pieniężnej w okresach poprzedzających wybory. Społeczeństwo odnosi chwilową korzyść, jednak rosnąca w wyniku tej ekspansji inflacja wzmaga oczekiwania inflacyjne, które w efekcie przynoszą spadek dobrobytu.
Jednak nie zawsze politycy są w stanie wpływać zgodnie argumentów własnymi interesami na gospodarkę.
Przewaga argumentów teorii stronniczych polityków (tj. stronnictw, partii o odmiennych celach w związku z różnymi partykularnymi interesami ich elektoratów); np. Demokraci (wyższe podatki i inflacja, niższe bezrobocie) a Republikanie (niższe podatki, niższa inflacja i ew. wyższe bezrobocie w USA: Po wygranych wyborach przez opozycję zmiana polityki gospodarczej.
Polityczny cykl budżetowy: korzystanie urzędników narzędzi ekspansji fiskalnej w okresach poprzedzających wybory.
Polityczny cykl pieniężny (Greenspan, Bundesbank)
Cele urzędników – biurokracji
Biurokracja to nie pochodzące z wyboru osoby (pełnomocnicy) odpowiedzialne za realizację decyzji podjętych przez polityków (mocodawców).
Ekspansja sektora publicznego to realizacja osobistych interesów urzędników (dodanych do interesów polityków)
Czy biurokracja może działać efektywnie i realizować nie tylko swoje interesy, ale i interesy społeczne zbieżne z procedurami demokratycznymi ?
Tak, jeśli:
- sprecyzowane są zadania i procedury przejrzyste publicznie oraz sankcje za odstępstwa od nich
- istnieje system motywacji połączony z wynikami pracy i konkurencji między urzędnikami
2. Niesprawności rynku a niesprawności państwa
Zmniejszenie roli alokacyjnej i dystrybucyjnej państwa w l. 80-tych (USA, GB). Prywatyzacja przedsiębiorstw publicznych. Nieskuteczność interwencji państwa.
Zagrożenia związane z prywatnymi interesami polityków i biurokracji – ryzyko nadużycia.
Niesprawności rynku ( inflacja, bezrobocie przymusowe, nierównowaga zewnętrzna i wewnętrzna) różnią się od niesprawności państwa (cykl polityczny, dominacja celów biurokracji/polityków, nie przejrzystość procedur, niska efektywność).
Wspólne niesprawności to: wynikające z ryzyka nadużycia.
- łatwiej kontrolować menadżerów prywatnych – są oni kontrolowani przez właścicieli i dyscyplinowani przez rynek (widmo bankructwa)
3. Niesprawności państwa a elementy pozytywnej teorii polityki gospodarczej
- uwzględnienie gry interesów i przyczyn interwencji państwa w związku z niesprawnością rynku
- ustalenie, czy interwencja państwa zapewni większą skuteczność niż działania innych instytucji
- wybór między alternatywnymi programami (wykonalność, koszty, skutki)
Literatura: Nicola Acocella, Zasady polityki gospodarczej, PWN 2002 r
elo