PRAWO KONSTYTUCYJNE
By MACIEJ JANOWSKI maciej_janowski@wp.pl
Na podstawie: podręcznik [Garlicki]; skrypty [prof. Bałaban]
Copyright © 2006. All Rights Reserved.
1.POJĘCIE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Prawo Konstytucyjne. To zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i innych aktach normatywnych, regulujących ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy państwa. Wyróżniamy je spośród całego systemu prawa nie ze względu na ich moc prawną , a ze względu na przedmiot ich uregulowań (ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy państwa) . Prawo konstytucyjne jest prawem publicznym (dotyczy interesu państwa) i materialnym (określa uprawnienia i obowiązki podmiotów oraz sankcje)
2. PRZEDMIOT PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Przedmiot prawa konstytucyjnego. Przedmiotem norm prawa konstytucyjnego jest określenie podstaw ustroju politycznego i społ.-gospodarczego państwa, a więc określa:
a) podmiot władzy suwerennej w państwie i sposób jej sprawowania (do kogo należy wladza)
b) podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa (formy własności i jej ochrony, organizacja życia gosp-społ
c) system organów państwowych (struktura organów państwa, tryb ich funkcjonowania i wzajemne ich elacje
d) status obywatela w państwie(określenie praw, wolności, obowiązków obywatela oraz ich ochrony)
e) podstawy systemu wyborczego (sposób powoływania organów przedstawicielskich)
f) sposoby zmiany i uchwalania konstytucji
3. KONSTYTUCJA
Konstytucja (constitutio) To powszechnie obowiązujący pisany akt normatywny o najwyższej mocy prawnej w systemie prawa danego państwa, uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze. Określający podstawowe zasady ustroju państwa oraz naczelnych organów państwowych.
GENEZA. Pierwszą konstytucją pisaną była Konstytucja USA z 1787r,, W Polsce natomiast była to Konstytucja 3 Maja z 1791r. Czynniki, które wpłynęły na powstanie konstytucji pisanej:
- poglądy prawa natury - konstytucja jako gwarant przyrodzonych praw jednostki
- koncepcje umowy społecznej – konstytucja jako kontrakt między ludem a panującym
- koncepcja trójpodziału władz Monteskiusza – konstytucja jako gwarant praw jednostki i współdziałania władz
- działalność szkoły pozytywizmu prawniczego
PODZIAŁY. Zależnie od kryterium, podziały konstytucji przedstawiają się następująco:
1) Kryterium Nośnika – a) pisane (w formie aktu) b) niepisane (oparte na prawie zwyczajowym)
2) Kryterium Sposobu Zmiany – a) sztywne (zmieniane w trybie szczególnym) b) elastyczne
3) Kryterium Liczebności Aktów – a) jednolite (1 akt) b) złożone (>1 akt, np. 4 akty konstytucyjne w Szwecji)
4) Kryterium Formy - a) w sensie formalnym b) w sensie materialnym
5) Kryterium Lassalle`a – a) rzeczywiste (zwierająca normy prawne aktualnie i faktycznie stosowane) b) fikcyjne
6) Kryterium Loewensteina a) normatywne) b) nominalne c) semantyczne
7) Kryterium Szczegółowości- a) zamknięte (regulują wszystkie zagadnienia związane z ustrojem) b) otwarte
8) Kryterium Zawartości a) pełne b) niepełne
CECHY. Konstytucja jest ustawą (aktem normatywnym powszechnie obowiązującym) uchwalaną przez parlament.Wyróżnia ją:
A. Szczególna Treść – Przejawia się w zakresie i szczegółowości regulacji kwestii ustrojowych. (patrz. 2), czyli reguluje:
a. (Zasady ustroju) - Ogólne zasady ustroju państwowego
b. (Aparat centralny)- Ustrój naczelnych organów (władz) państwa oraz ich kompetencji i wzajemnych relacji
c. (Sytuacja jednostki) - Podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki
B. Szczególna Forma – Szczególną formę charakteryzuje:
a. Szczególna nazwa rzeczonego aktu (Konstytucja, Ustawa Zasadnicza)
b. Szczególny tryb powstawania
- (bezpośrednie wyrażenie woli suwerena) - Ostateczną decyzję podejmuje naród w referendum.
- (pośrednie wyrażenie woli suwerena)- Powierzenie uchwalenia konstytucji swoim reprezentantom
- (oktrojowanie) – Jednostronne nadanie konstytucji przez władcę
c. Szczególny tryb zmiany (uchwalenie nowej konstytucji, rewizja lub nowelizacja) przejawia się w:
- Ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum
- Konstytucja sztywna może być zmieniona szczególną ustawą uchwaloną kwalifikowaną większością głosów (np. Polska). Czasami mogą występować dodatkowe utrudnienia proceduralne (np. Szwecja – wymóg zatwierdzenia konstytucji przez następny parlament)
- Ustanowieniu kilku – konkurencyjnych lub wykluczających się procedur zmiany konstytucji
- Zmiana może nastąpić poprzez nowelizację (wprowadzenie poprawek) przez parlament
- Zmiana może nastąpić poprzez rewizję (zmiana głównych zasad)
C. Szczególna Moc Prawna – Polega na tym, że:
a. Konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych
b. Konstytucja jako akt onajwyższej mocy prawnej powoduje że wszelkie inne akty muszą być z nią zgodne
- Pod względem materialnym (dana norma nie może być sprzeczna merytorycznie z normą konstyt.)
- Pod względem proceduralnym (dana norma nie może być uchwalona z naruszeniem zasad konstyt.)
- Pod względem kompetencyjnym (dana norma została została wydana przez nieupoważniony podmiot
c. Konstytucja jako akt onajwyższej mocy prawnej powoduje że wszelkie inne akty muszą być z nią spójne, a więc możliwie w najpełniejszy sposób realizować jej postanowienia.
FUNKCJE KONSTYTUCJI (na podst. Banaszaka). Funkcja konstytucji to zespół trwałych skutków społecznych, jakie w odniesieniu do pewnej sfery rzeczywistości wywołało istnienie i obowiązywanie ustawy zasadniczej. Przez wieki zmieniały się poglądy co do roli konstytucji, zmieniały się także typologie i hierarchie jej funkcji. Współczesna doktryna prawna wskazuje najczęściej na funkcje wymienione poniżej, przy czym poniższy podział nie jest zupełny ani rozłączny; niektóre z wymienionych funkcji zawierają się w sobie i wzajemnie przenikają.
A. Funkcja prawna. Funkcja prawna konstytucji realizuje się przez to, że ustawa zasadnicza jest aktem normatywnym, który, jak każdy inny akt normatywny, reguluje rozmaite stosunki społeczne, polityczne i gospodarcze. Przyjmuje się, że normy konstytucyjne obowiązują bezpośrednio. Konstytucja zajmuje najwyższą pozycje w hierarchii źródeł prawa (tak to wygląda konstytucyjnej krajów demokratycznych, reżimy totalitarne zazwyczaj umniejszają znaczenie prawne konstytucji, traktując bardziej jako manifest programowy niż źródło norm prawnych); stanowi lex fundamentalis całego systemu prawnego, jej rozwinięciem są wszystkie inne akty prawotwórcze. Stwierdzenie o jurydyczności konstytucji implikuje uznanie wszystkich konsekwencji jej nadrzędnej pozycji w systemie prawa - pozaparlamentarnego systemu kontroli konstytucyjności ustaw i innych aktów prawnych oraz działań poszczególnych organów państwowych.
B. Funkcja stabilizacyjna (petryfikująca). Konstytucja zawiera podstawowe zasady całego systemu prawa, wyznaczające ramy i kierunek działalności prawotwórczej; determinuje sposób jego (prawa) tworzenia. W ten sposób konstytucja zabezpiecza i chroni określony w niej porządek polityczny społeczny i gospodarczy, gwarantuje społeczny ład, wzmacnia zaufanie do samej siebie jako gwaranta trwałości państwa. Jednakowoż udaje jej się to tylko wówczas, gdy zawarte w niej postanowienia są konkretne, dostatecznie szczegółowe i jednoznaczne.
C. Funkcja programowa. Konstytucja spełnia funkcję programową, jeśli wyznacza cele działalności organów państwowych i cele całego społeczeństwa, zorganizowanego w państwo. Aby konstytucja zawsze mogła spełniać funkcję programową, powinny się w niej znaleźć normy dostatecznie ogólne, by ustawodawca, rozwijając je i konkretyzując, mógł zawsze nadać im treść odpowiednią do aktualnych realiów i poglądów oraz do stopnia rozwoju społeczeństwa i państwa.
D. Funkcja integracyjna. Konstytucja wzmacnia poczucie jedności z państwem wśród jego obywateli, sprawia, ze są oni bardziej zainteresowani życiem publicznym i udziałem w nim. Ważne jest, aby konstytucja była wynikiem szerokiego konsensusu społecznego, kompromisu miedzy rozmaitymi grupami społecznymi. Tylko wtedy będzie w stanie stworzyć z tłumu indywiduów zintegrowaną całość. Konstytucja jest religią obywateli (Lincoln), jeśli obywatele ją akceptują i stanowi dla nich istotną wartość. Zgodnie z doktryną liberalno-demokratyczną dzieje się tak, gdy konstytucja chroni ich interesy, zapewnia im wolność i możliwość nieskrępowanego rozwoju; gdy stwarza mechanizmy służące rozwiązywaniu konfliktów społecznych i gdy gwarantuje obywatelom udział w sprawowaniu władzy i możliwość kontroli nad poczynaniami państwa.
E. Funkcja organizatorska. Ustawa zasadnicza określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa; stanowi swojego rodzaju statut organizacyjny państwa. W systemach demokratycznych istotne jest odpowiednio ścisłe określenie zadań poszczególnych instytucji działających w ramach państwa oraz ich wzajemnych relacji.
F. Funkcja wychowawcza. Konstytucja formułuje katalog społecznie akceptowanych wartości i idei, wpływając tym samym na świadomość społeczeństwa i poszczególnych obywateli. Upowszechnia uznane zasady i idee, stymuluje rozwój w poszukiwaniu nowych, kształtuje pożądane przez ustrojodawcę wzory postaw. W systemach demokratycznych realizacja wychowawczej funkcji konstytucji nie może oznaczać braku poszanowania dla pluralizmu światopoglądowego; powinno za to oznaczać zwalczanie postaw wykraczających poza ramy społecznej akceptacji.
POLSKIE KONSTYTUCJE 1921 – 1997r.
KONSTYTUCJE MIĘDZYWOJENNE
A. Konstytucja z 17 Marca 1921r. (konstytucja marcowa) (parlamentarny system rządów)
===--- parlamentarny system rządów, suwerenność narodu, podział władz, gwarancja praw obywatelskich ---===
A) WŁADZA USTAWODAWCZA
o Parlament był 2izbowy, wybierany w 5 przymiotnikowych wyborach (Sejm 444 posłów, Senat 111 senatorów)
§ Ustrojodawstwo: zmiana i rewizja konstytucji
§ Ustawodawstwo: wyłączność uchwalania ustaw (w tym ustawy budżetowej)
§ Kontrola: interpelacja, pociąganie rządu i ministrów do odpowiedzialności politycznej oraz prezydenta i ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej
§ Elekcja: wybór prezydenta, prezesa NIK, współudział w powoływaniu rządu
§ Mógł być rozwiązany tylko za zgodą Sejmu, lub na wniosek prezydenta za zgodą Senatu.
B) WŁADZA WYKONAWCZA
o Prezydent wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe, reprezentant państwa, akty wymagały kontrasygn.
§ Nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej, a jedynie konstytucyjną (przed TS), zastępował go marszałek Sejmu
§ Był zwierzchnikiem sił zbrojnych, mianował sędziów, posiadał prawo łaski, nadawał ordery, mianował premiera
o Rząd powoływany był przez prezydenta za zgodą Sejmu. Ponosił odpowiedzialność polityczną przed Sejmem
§ Zadaniem rządu było kierowanie polityką zewn i wewn państwa, ponadto realizowanie ustaw parlamentu
Koniec: brak stabilności politycznej w parlamencie (m.in. powołanie 10 Maja 1926r. kolejnego rządu „Chjeno-Piasta” pod przewodnictwem W.Witosa) ułatwił Piłsudskiemu dokonanie zamachu stanu w 1926r. (12 V marsz na W-Wę, walki zbrojne), nowym prezydentem kandydat Piłsudskiego, Ignacy Mościcki. Sam Piłsudski został Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.
B. Ustawa Konstytucyjna z 2 Sierpnia 1926r. (nowela sierpniowa) (wzmocnienie pozycji prezydenta)
Zmiany:
- Prezydent: uzyskał możliwość wydawania rozporządzeń z mocą ustawy między sesjami Sejmu lub z upoważnienia ustawowego (wtedy wymagały zatwierdzenia przez Sejm na jego najbliższym posiedzeniu)
-...
matejzg