1.Budowa komorki
Jądro kom: mieści się w nim inf genet zapisyw w post DNA. jądro kom zawiesz w cytopl jest od niej odgraniczone przez otoczkę jądr, zbudow 2 błon białk-lipid. Błony te są selekt przepuszcz,skład chem kariolimfy różni się od składu chem cytopl. błony połączone są porami jądr - przez które przech cząst transp z jądra do cytopl i w przec kier. W środku znajd się chromatyna. W nie dzielącym się jądrze nici DNA są zwinięte i splątane w kłębek. Przed podziałem chromatyna w jądrze skupia się [kondensuje], tworząc odrębne struktury zwane chromosomami, które stają się widoczne w mikroskopie.
Jąderko-wytwarza rybosomy.
Rybosomy- strukt uczestn w synt białek, wytwarz białka na potrzeby kom jak i przeznacz do istoty mieczykom.
Mitochondrium- Zbud z 2 błon białk-lipid. Zewn bł nadaje kształt mitoch i łatwo przepuszcza cząst. Wewn bł jest szczelna. Charakt uwypuklenia wewn bł to grzebienie mitoch. Między wewn i zewn bł mitoch znajd się przestrzeń międzybłonowa. Wnętrze mitoch to macierz (matriks)w której znajd się enzymy przeprowadz reakcje biochem oraz cząst mitochondr DNA . W macierzy znajd się rybosomy mitoch, na których powst cząst białek kodowanych przez geny mitochondrialne oraz cząst tRNA przenosz aminokw do mitoch rybosomów. Reakcje w mitochondriach: - cykl kw cytrynowego (cykl kw trójkarboks, cykl Krebsa) – utlen dwuwęgl fragm zw chem do CO2 z wytworz energii chem; - beta-oksydacja kw tłuszcz - rozkład cząst kw tłusz na dwuwęgl fragm, które wchodzą do cyklu kw cytryn; - cykl moczn (gł w mitoch wątroby) wytwarz mocznika z grup amin; transkrypcja genów mitoch i produkcja białek mitoch.
Cytoszkielet- to sieć białk włókien i rurek,. Szkielet jest elast. Włókna i rurki cytoszk dzielimy na: filamenty i mikrotubule. Cytoszkielet bierze udział: - w nadawaniu kszt i sztywn kom; - w utrzymyw prawidł strukt tk ; -w poruszaniu się kom - w skurczu mięsni; - w podziałach kom; - w transp pęcherz i organelli przez cytopl; - w przekazyw inf miedzy kom; - w utrzymyw polarności kom; - w machaniu rzęskami i wiciami; - w apoptozie Siateczka sródplazmat- 2 rodz: 1) ziarnista w kom grucz mlek i w kom prod immunoglobul, 2) gładka-miejsce synt lipidów i horm steroid, np. kom jądra, jajnika, kory nadnerczy Szorstka siateczka śródplazm i transp białek- Szorstka siateczka śródplazm (RER) to ukł kanalików i woreczków, obecny w cytopl kom eukariot. Aparat Golgiego: -prod lizosomy, -wytw bł kom potrzeb do przenosz białek, lipidów, -pęcherz otocz bł w których zach trawienie wewnątrzkom w których biora udz enzymy; esterazy (np. lipazy), nukleazy ( np. DNAza ), peptydazy, glikozydazy.
SPOSOBY PRZECHODZENIA SUBSTANCJI PRZEZ BŁONĘ KOMÓRKOWĄ :- Dyfuzja prosta to swobodne przenikanie substancji przez błonę, w którym wykorzystywana jest naturalna dążność cząsteczek do wyrównania stężeń. Odbywa się zawsze w kierunku od wyższego stężenia do niższego ( zgodnie z gradientem stężeń ). Dotyczy cząsteczek na tyle małych, że mogą zmieścić się w porach pomiędzy cząsteczkami lipidów ( np. tlen, dwutlenek węgla ) lub cząsteczek rozpuszczalnych w tłuszczach.- Dyfuzja wspomagana dotyczy cząsteczek większych, które nie mieszczą się w porach błony komórkowej, np. glukozy czy aminokwasów. Do przejścia na drugą stronę wykorzystują one odpowiednie białka transportowe. Kierunek transportu jest zgodny z gradientem stężeń, więc proces ten nie wymaga nakładu energii.- Transport aktywny polega na przenoszeniu cząsteczek wbrew gradientowi stężeń, czyli od niższego stężenia do wyższego. Transport taki przebiega wbrew naturalnym prawom dyfuzji i dlatego wymaga spornych nakładów energii i obecności białek transportowych. Przepuszczalnośbłony komórkowej dla danej substancji zależy od rozmiaru i ładunku jej cząsteczek. Błona jest przepuszczalna, gdy cząsteczki swobodnie przez nią przenikają, i odwrotnie - jest nieprzepuszczalna, gdy cząsteczki nie są w stanie się przez nią przedostać. Błona selektywnie przepuszczalna (półprzepuszczalna) przepuszcza tylko niektóre rodzaje cząsteczek, podczas gdy inne zatrzymuje. POMPA SODOWA POTASOWA jest białkiem wbudowanym asymetrycznie w błonę komórkową. Ma ona za zadanie utrzymywanie odpowiedniego stężenia jonów potasu i sodu po obu stronach błony. Jest to typowy przykład transportu aktywnego, pierwotnego. Aktywny dlatego, ponieważ zachodzi wbrew gradientowi stężeń i wymaga nakładu energii w postaci ATP. Erytrocyty większości ssaków (w tym człowieka) są bogate w kationy potasu, a ubogie w kationy sodu. Pompa sodowo-potasowa wypompowuje z komórki sód, a przenosi do wnętrza potas. W każdym cyklu działania pompy sodowo-potasowej na każde 3 wypompowane kationy sodu przypadają 2 wprowadzone kationy potasu. Za każdym razem zużywana jest jedna cząsteczka ATP, która jest hydrolizowana przez Na+,K+ATPazę. Aby nastąpiła hydroliza ATP wymagana jest obecność kationów Mg2+
CHROMOSOMY - nitkowate struktury zbudo DNA i białek znajdujące się w jądrze komórkowym. Chromosomy zawierają geny. Każda dwuniciowa cząsteczka DNA tworzy jeden chromosom. DNA jest nośnikiem informacji, która jest przekazywana potomnym komórkom.
Mitoza – wszystkie składniki jądrowe i cytoplazmatyczne ulegają podwojeniu. Wszystkimi tymi zmianami kierują chromosomy w czasie swego podwajania się.
Mejoza jest podziałem ko. płc. [gamet]. który redukuje l. chr. do ½=23. Po zapłodnienie tj. po połączeniu kom. jajowej z plemnikiem (zygota) liczba chromos wynosi 46=23 chomosomy od kom.j. i 23 od plemnika. 1. para chrom. składa się z 1 chrom. krótkiego [Y] i 1 chrom. długiego [X]. W podziale redukcyjnym ½ plemników ma chr. X a 2. ½ chr. Y. – określają one płeć zarodka, gdyż u kobiety wszystkie kom. jajowe mają chrom. X. Jeżeli powstała wskutek zapłodnienia zygota ma chromosomy XY, to jest płeć m., a jeżeli XX – płeć żeńska.
W kom. człow. jest 46 chrom.
Chromosomy różnią się między sobą wielkością i kształtem, lecz każdy chromosom ma swój odpowiednik [chrom. homologiczny inaczej autosom] tego samego kształtu i tej samej kolejności genów tworzące te same cechy organizmu. Istnieje jednak wyjątek: u m. 1 para chrom. składa się z 1 chrom. krótkiego [Y] i 1 chrom. długiego [X] – określają one płeć zarodka.
-opisuje w jaki sposób
kolejność zasad kwasu nukleinowego zostaje przekształcona w kolejność aminokwasów podczas biosyntezy białek. Kolejność zasad DNA genu jest podzielona na szereg jednostek złożonych z 3 sąsiadujących ze sobą zasad zwanych kodonami. Każdy kodon oznacza utworzenie określonego aminokwasu.
Przenoszenie informacji = ekspresja genówPrzenoszenie informacji polega na tworzeniu RNA stanowiącego kopię genu [jest to tzw. ekspresja genu]. Utworzony RNA kieruje syntezą białka
DNA à RNA à białka.Komórki diploidalne i haploidalneKom. płciowe o pojedynczym zestawie chromosomów: ojcowskich lub matczynych nazywamy haploidalnymi. Mają 23 chromosomy.
Kom. somatyczne o podwójnym zestawie chromosomów: ojcowskich i matczynych nazywamy diploidalnymi. Mają 46 chromosomów.Komórki płciowe [haploidalne]Kom. płciowe o pojedynczym zestawie chromosomów ojcowskich lub matczynych mają 23 chromosomy:
22 jednakowego „kształtu chemicznego” [autosomy] i 1 chromosom płciowy [heterochromosom]Podział komórek somatycznych [dziedziczenie]
W kom. somatycznych chromosomy ulegają rozszczepieniu na 2 części, tak że połowa każdego chromosomu znajduje się w kom. potomnej. Zatem każda kom. potomna otrzymuje pełną liczbę chromosomów=pełną informację genetyczną.
Podział redukcyjny [dziedziczenieDwa ostatnie podziały kom. płc. = gamet nazywane są redukcyjnymi, ponieważ kom. potomna otrzymuje tylko połowę liczby chromosomów [1/2 inf.genet]: chromosomy nie rozszczepiają się na 2 części, tylko całe chromosomy w ½ swej liczbyàdo kom.potomnej [a 2. ½ do 2. kom.pot.]
A zatem w każdej z obu potomnych kom. płciowych – w jaju i w plemniku – pozostaje tylko połowa chromosomów. Po połączeniu się tych komórek, tj. przy zapłodnieniu liczba ta uzupełnia się do 46 czyli do wartości normalnej dla człowieka.
Podział redukcyjny nazywa się także dojrzewaniem.
Chromosomy płciowe w:
- plemnikach, to X i Y,
- jajach, to X i X
Czynnik związany z chr. X jest typowy dla płci żeńskiej,
w chr. Y brak jest tego czynnika.
W podziale redukcyjnym:
- gameta żeńska mająca parę chromosomów XX przekazuje tylko chr.X.
-gameta męska mająca parę chromosomów XY przekazuje jednej połowie plemników chr.X a 2(1/2) chr.Y.
Z połączenia jaja z plemnikiem zaw.chr.Xàosobnik żeński tzn. XX
Z połączenia jaja z plemnikiem zaw.chr.Yàosobnik męski tzn. XY
zależy od stopnia rozwoju danego ustroju [długość – jak gdyby rozciągnąć cząsteczkę DNA]:
• bakteriofag 0,04 cm [0,4 mm]
• pałeczka okrężnicy ok. 2 cm,
• komórki ssaków 100 – 200 cm
Gen jest jednostką informacji i odpowiada określonemu odcinkowi DNA posiadającemu aminokwasy ułożone w określonej kolejności.
Komórki człowieka zawierają 50-100 tys. genów znajdujących się w 23 chromosomach. Geny są umieszczone w różnych miejscach chromosomu [są rozproszone] i porozdzielane odcinkami DNA nie przenoszącymi informacji.
FENOTYP - jest to opis zewnętrznych i wewnętrznych cech osobnika. GENOTYP - zapis genów występujących u danego osobnika. GENOM - podstawowy komplet informacji genetycznej czyli pojedyńczy (haploidalny) zespół chromosomów.
Transkrypcja jest 1. etapem przenoszenia informacji zawartej w genach i polega na syntezie RNA na matrycy DNA.
Translacja to synteza białka.
Aminokwasy są przenoszone przez transportujący RNA [tRNA] i układane w kolejności nukleotydów w informacyjnym RNA [mRNA (mesenger RNA)].
Mutacje polegają na nagłej zmianie genetycznie uwarunkowanej cechy, przy czym nowa cecha jest trwała i się dziedziczy.
Mutacje dzielimy na:
• genowe i
• chromosomowe
Mutacje genowe – najczęściej zmiany poj.
nukleotydu w cząsteczce DNA,
m. chromosomowe – zmiany w liczbie i budowie chromosomów.
Skutki:
• brak aktywacji genuàzmniejszenie syntezy białkaàniedorozwój,
• niekontrolowana aktywnośćànowotwory
promieniowania jonizujące:
-Roentgena,
-jądrowe [alfa, beta, gamma],
-nadfioletowe.
Prom. joniz.àmutacje genowe i chromosomowe. Na ogół im słabsze działanie jonizujące promieni, tym częstsze są mutacje genowe; dot. to zwł. promieniowania nadfioletowego, których najsilniejszy efekt mutagenny występuje w długości fali 300 nm, kiedy promienie te ulegają najsilniejszemu pochłanianiu.
Prom. nadfioletowe:
-działa bezpośrednio na kwasy nukleinowe,
-powoduje także powstawanie mutagenów chemicznych zwł. nadtlenków.
Promieniowanie o słabym działaniu jonizującym jest silniej pochłanianie à częste mutacje genowe.
Silne działanie joniz. àobok mutacji genowych àprzede wszystkim mutacje chromosomowe.
iperyt azotowy [gaz bojowy z czasów I wojny światowej], potem poznano ich wiele: fenole, chinony, akrydyna, epoksydy [żywice epoksydowe] i innne. Mutageny chem. Powstają. także pod wpływem promieniowania jonizującego: powstają wysoce aktywne chemicznie rodniki: OH-, O-, H+ i inne ànadtlenku wodoru H2O2 à uszkodzenie DNA.
Mutageny chem.:
-zmieniają budowę DNAàmutacje,
-uszkadzają chromosomy, powodując ich pękanie
ALLELE - są to odmiany tego samego genu, kodujące tę samą cechę. Allele w parze mogą być identyczne (AA,aa) lub inne (Aa). Każdą cechę określa para alleli: allel ojcowski i allel matczyny.
Po wydaleniu z jajnika jajo w ciągu 1 dnia traci zdolność do zapłodnienia, wkrótce obumiera i zostaje wchłonięte w kanale rodnym.
O ile jednak w odpowiednim czasie plemnik wniknie do jaja, to zmiany wsteczne cofają się, wzrasta synteza DNA w jądrze i nasilają się procesy utleniania.
Pochwaàkanał szyjki i jama macicy do dalszej części jajowodu.
Mechanizmy: 1.zdolność posuwania się pod prąd wydzieliny żeńskiego kanału rodnego [reotaksja dodatnia], 2. skurcze m.gł. pochwy i macicy.
-Zdolność do zapłodnienia wygasa po 1 –2 dniach,
-ruchliwość wygasa po 2- 4 dniach,
tak że nie wszystkie plemniki znajdujące się w jajowodzie są zdolne do wniknięcia w jajo.
Jajoàprzyspieszają ruchy plemników i ułatwiają przyleganie główki plemnika do pow. kom. jajowej [gynogamon],
plemnikàrozpuszczają zewn. warstwę kom. jajowej oraz sprzyjają zachowaniu energii plemnika [androgamon].
Zapłodnienie =połączenie jaja z plemnikiem tzn. powstaniem zygoty następuje w jajowodzie.
Wnika tylko 1 plemnik na kilka mln; po wniknięciu powstaje bariera uniemożliwiająca wniknięcie innych plemników. Nie występuje polispermia czyli zapłodnienie kom.jajowej przez więcej niż 1 plemnik.
Powstanie zygoty rozpoczyna rozwój embrionalny:
-bruzdkowanie to są szybkie podziały mitotyczne; każda następna kom.potomna [blastomer] jest < od następnych
Powstaje jama blastuli i węzeł zarodkowy
Komórki ektodermy i endodermy
Zarodek rozwija się z węzła zarodkowego:
- pęcherzyka [jamy] owodni tj. listek zarodkowy zewn.[ektoderma
-pęcherzyk żółtkowy tj. listek zarod. wewnętrzny [endoderma].
Miejsce styku tych pęcherzyków stanowi zawiązek zarodka w postaci tzw. tarczy zarodkowej.
Zagnieżdżenie [implantacja] jaja w macicy jest około 7 dnia od dnia owulacji
-stadium zarodka – 2 – 5 tydzień ciąży: tworzą się narządy pierwotne,
-okres płodowy od 5 tyg. do końca ciąży: dalsze różnicowanie i dojrzewania tkanek i narządów
-mierzy 6-7mm w wym. szczytowo-pośladkowym,
-serce pracuje od 3 tygodnia ciąży.
Rozwój serca, począwszy od 3 tyg., wyprzedza rozwój wielu innych narządów: dzięki własnemu krążeniu płód może wymieniać substancje z krążeniem matczynym.
W okresie płodowym płód jest zbyt duży aby wystarczyło wchłanianie subst.odż. z jamy macicy.
w pierwszych 3 mies. tkanki b.szybko rosną co powoduje, że są wrażliwe na czynniki uszkadzające: leki, wirusy, bakterie z ustroju matki, dlatego chor.wir matki w tym okresieàczęsto wady rozwojowe dzieci.
W 1. trymestrze ciąży dla uniknięcia zakażenia należy unikać, jeśli tylko to możliwe, dużych skupisk ludzkich. Lepiej zapobiegać niż leczyć.
Opisano wady rozwojowe w 1.tr.c. nawet po aspirynie.
TKANKI:
Tkanki:
nabłonkowa - nabłonek jest to zespół komórek ułożonych ściśle obok siebie, spojonej niewielką ilością substancji międzykomórkowej. Tworzą one ciągłe warstwy pokrywające pow. zewn. ciała oraz wyściełające jego jamy, naczynia i przewody. Nabłonek chroni przed szkodliwymi wpływami otoczenia, bierze udział we wchłanianiu substancji z środowiska (układ trawienny, oddechowy) oraz wydalaniu zbędnych produktów przem. materii [nerki, płuca, skóra].
N.gruczołowy to gruczoły: pecherzykowe, cewkowe i cewkowo-pęch. G. Wydzielania wew. lub g. dokrewne są pozbawione przewodów wyprowadzających i uwalniają swe wydzieliny bezpośrednio do krwi.
TK. LACZNA: włóknista – luźna i zwarta [zbita], chrzęstna, kostna, tłuszczowa, łączna siateczkowata.
tk.łączna luźna występuje we wszystkich narządach, gdzie wypełnia przestrzenie międzykomórkowe, pośrednicząc w wymianie różnych substancji pomiędzy na włosowatymi a komórkami. Jest ona miejscem powstawania odczynów zapalnych i uczuleniowych wskutek gromadzenia się w niej różnych komórek zwalczających inwazję czynników szkodliwych dla organizmu. Kom. tk. luźnej są obdarzone zdolnością odradzania się i fagocytozy.
Tk.ł.wł.zwarta stanowi więzadła, powięzie i ścięgna. W więzadłach łączących mięśnie z kośćmi włókna są ściśle ułożone i przebiegają w tym samym kierunku.
Tk. tłuszczowa jest zbudowana z kom. tł. Są 2 rodzaje tk.tł.:
1. żółta, 2.brunatna
Brunatna jest bogato unerwiona przez wł.wsp. co odróżnia ją od pozostałej tk.tł., gdzie co prawda niektóre kom. są także unerwione ale wsp. kontrola nerwowa dotyczy zasadniczo
n.krwion Wzmożenie wyładowań w n. wsp. br.tk.tł. ulega zwiększeniu także po jedzeniu – zwiększa się wtedy wytwarzanie ciepła.. Tk.tł. br. u dorosłych zasadniczo nie występuje Tk.chrzęstna składa się z elastycznej, b.mocnej i wytrzymałej subst. m. kom. o konsystencji gumy. Chrząstka pełni rolę subst. podporowej. Z chrząstki jest zbudowany szkielet zarodka. W czasie ciąży i po urodzeniu ta chrząstka przekształca się w tk. kostną. W dojrzałym org. pozostaje tylko w niektórych miejscach: na pow. stawowych, w oskrzelach, na końcach żeber, w nosie, w uchu. Wieczorem wzrost jest mniejszy 2-4 cm wskutek ściskania chrząstek międzykręgowych, wskutek leżenia rano wraca do normy. Nie podnosić ciężarów na wyciągniętych rękach, ciężar trzymać jak najbliżej ciała prostując nogi.
Tk.kostna skł.się z kom. kostnych [osteocytów] i tw zbitej subst m kom nasyconej zw nierg Ca, Sr, P, kt stanowią ok. 65% suchej masy kości., Kość korowa i gąbczasta.
HORMONY:
1.Współdziałanie komórek u człowieka [u ssaków] 1
jest zapewnione przez nadrzędną rolę ośrodkowego układu nerwowego (OUN), który kieruje czynnościami organizmu :
1>.bezpośrednio za pomocą neuroprzekaźników synaptycznych. Ta regulacja dot. pojed. komórek lub grup blisko leżących kom., do których dochodzą aksony oraz
- pobudzenie nerwu błędnego zwiększa wydzielanie insuliny przez komórki beta wysp trzustki,
- pobudzenie układu współczulnego zwiększa wydzielanie adrenaliny przez rdzeń nadnerczy
>pośrednio przez układ dokrewny (hormonalny), który kieruje jednocześnie wieloma komórkami (narządami) położonymi w różnych częściach organizmu.
Hormon adrenokortykotropowy [ACTH] wydzielany przez przysadkę pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzonu
Różnica między regulacją hormonalną a nerwową
Regulacja hormonalna jest wolniejsza i działa dłużej; hormony wędrują z prądem krwi, której prędkość przepływu w aorcie jest ok. 60 cm/sek a im mniejsza jest średnica tętnic, jest coraz mniejsza [do kilku cm/sek]. r. nerwowa jest szybsza i najczęściej trwa krótko; szybkość przewodzenia w nerwach wynosi ok. 2 000 cm (...
buszmenka84