Opracowane tezy z historii Kościoła - od Reformacji.doc

1. REFORMACJA

Kościół, przez misje rozwijający się geograficznie i liczebnie poza Europą, przeżywał okres świetności w jeszcze jednej dziedzinie: w sztuce renesansowej. Był to jednak blask zewnętrzny, pod którym ukrywały się cienie samego humanizmu, a przede wszystkim wewnętrzna słabość Kościoła, narastająca od dawna wskutek trzech zasadniczych przyczyn: braku w nim powszechnej reformy, niekorzystnej sytuacji politycznej cesarstwa przy końcu średniowiecza, obolałych stosunków ekonomicznych i społecznych rycerstwa, mieszczaństwa i chłopstwa, zwłaszcza w Niemczech, w których też wybuchła reformacja i najpierw dokonał się rozłam w jednym dotychczas Kościele.

Wymienione przyczyny - poza brakiem reformy Kościoła - miały wszakże minimalny wpływ na sam fakt ogłoszenia (1517) przez Marcina Lutra tez o odpustach, co uznaje się za początek rozłamu.

Reformacyjny program Lutra kształtował się przez studium Pisma Świętego i dzieł świętego Augustyna oraz jego osobiste przeżycia religijne. Nie zyskałby wszakże tylu zwolenników i swoim wystąpieniem przeciw odpustom nie wyzwoliłby tak gwałtownego ruchu reformacyjnego, gdyby nie działały tamte przyczyny. Rozłam stał się faktem najpierw w jego osobistym życiu, gdy spalił (1520) bullę papieską, żądającą odwołania błędnej nauki, i gdy została rzucona (1521) na niego klątwa, następnie zaś w Kościele niemieckim, gdy książęta - elektor saski i landgraf heski - własnowolnie dokonali (1524) u siebie reformy Kościoła według nauki Lutra. Obok Kościoła katolickiego zaczęły wówczas istnieć Kościoły ewangelickie.

Cienie renesansu

W pierwszej połowie XVI wieku działali nadal najwybitniejsi twórcy sztuki renesansowej i pisarze humaniści. Widocznym staje się też rozwój urządzeń technicznych. Wprawdzie umierają: Leonardo da Vinci (1519) i Rafael Santi (1520), ale Michał Anioł stale jest jeszcze u szczytu swej twórczości. W 1520 roku rozpoczyna we Florencji nagrobki Giuliana i Lorenza Medici, potem w Rzymie wykonuje Sąd Ostateczny w Kaplicy Sykstyńskiej, kontynuuje budowę bazyliki św. Piotra i zajmuje się budową kościoła S. Maria degli Angoli.

Z wybitnych dzieł, dzięki kościelnemu mecenatowi powstają: Tycjana Wniebowzięta dla kościoła Trari w Wenecji i inne Madonny oraz freski w kościele św. Jana Ewangelisty w Farmie, i Cierniem koronowanie; Albrechta Dűrera Czterech Apostołów, Correggia Madonny, Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny i Święta noc; Giorgia Vasariego (autora pierwszej historii sztuki) freski o tematyce religijnej: Paola Veronesego Gody w Kanie Galilejskiej; Wita Stwosza, który już w 1489 roku ukończył ołtarz mariacki w Krakowie, poliptyki i ołtarze dla kościołów w Niemczech.

W dziedzinie muzyki kościelnej głośną stała się kompozycja Missa de beata Virgine A. Brumela, dykcjonarz muzyczny Jeana Tinctori de Nivelles, a przede wszystkim kompozycje G. P. Palestriny (1525-1594) znakomite już w pierwszym okresie jego działalności, gdy był kapelmistrzem przy bazylice św. Piotra w Rzymie, a następnie przy bazylice św. Jana na Lateranie. Kompozycje Palestriny uznano na soborze trydenckim za obowiązujący styl muzyki kościelnej.

W Polsce jest to okres szczególnego rozkwitu renesansu, jej prawdziwy złoty wiek w sztuce i literaturze. Czołowym zabytkiem architektury stała się kaplica Zygmuntowska w katedrze wawelskiej. Oprócz cudzoziemców działali polscy artyści, jak cysters Stanisław Samostrzelnik z Mogiły (zm. 1541), twórca dużych kompozycji figuralnych. Przybywanie artystów z zagranicy było możliwe dzięki mecenatowi polskich władców i możnych rodów, a także prymasów i biskupów.

Jan z Lublina dał polskiej muzyce organowej dobre podstawy rozwoju. Jego Tabulatura organowa obejmuje ponad 680 utworów muzycznych. Kapela rorantystów, założona (1540) przez króla z duchownych przy kaplicy Zygmuntowskiej, znalazła naśladowców przy innych katedrach i kościołach.

Świetność sztuki renesansowej opromienia ludzi Kościoła, którzy chętnie uprawiali mecenat, jak papież Leon X. Cieniem wszakże jest uprawianie mecenatu często kosztem nie tylko środków materialnych, potrzebnych na inne cele kościelne, ale także zaniedbania obowiązków stanu duchownego. Innego rodzaju cieniem, dostrzeganym w sztuce renesansowej, jest pesymizm, którego symbolem stały się dzieła Tycjana z końcowego okresu życia, jak wymienione już Cierniem koronowanie i autoportrety artysty. Pesymizm ten był stanem ducha wielu ludzi XVI-wiecznego humanizmu, może na skutek rozwiniętej przez niego umiejętności krytycznego spojrzenia na życie. W tym krytycyzmie i pesymizmie widzi się czynniki ułatwiające rozwój reformacji.

Krytycyzm i pesymizm

Humanizmowi przypisuje się nauczenie ludzi krytycznego myślenia. W rezultacie rozwijała się nauka, obalająca niejeden mit historyczny, jak Darowizna Konstantyna, czy też owocująca krytycznym wydaniem tekstów pisarzy wczesnochrześcijańskich i przekładami Pisma Świętego z krytycznym komentarzem, jak to widać u Erazma z Rotterdamu. Wykorzystali to propagatorzy reformacji, którzy przejęli jego greckie wydanie Nowego Testamentu za oficjalny tekst Kościoła ewangelickiego. Krytycznie spoglądali humaniści na niedomagania Kościoła, które może nie były o wiele większe niż przed okresem Renesansu, lecz teraz gorzej je znoszono. W swoim krytycyzmie człowiek renesansowy wydaje się być bardziej wrażliwy na dostrzeżony w Kościele rozłam między ideałami a rzeczywistością, między nauką a życiem. Nastawiony wszakże krytycznie do dotychczasowych autorytetów, w tym także do autorytetu władzy kościelnej, zwłaszcza że istniały szkodliwe niejasności w rozumieniu Kościoła, mniej krytycznie lub bezkrytycznie spoglądał na własne postępowanie. Wydawało mu się, że lepiej od autorytetów rozumie życie, musiał więc papież Hadrian VI powiedzieć: występek stał się tak bardzo zrozumiały, że ci, którzy mu ulegali, nie dostrzegali już w tym grzechu.

Humanizm zrodził świadomość nowych czasów i nowe pojęcie reformy Kościoła. W mentalności wielu humanistów dotychczasowy Kościół utożsamiał się z tym, co dawne, chętnie więc przyj...